Þjóðólfur - 19.04.1943, Blaðsíða 3

ÞJÓÐÓLFUR
3
Framh. «f 2. síðu:
kommúnÍNina
hefur sýnt, að þessar stefnur
raegnuðu stundum að gera orðin
að veruleika í lífi þjóðanna þá
stuttu stund, sem kyndill hinna
nýju hugsjóna logaði skærast.
Jafnskjótt sera fölva tók að slá
á eldinn, þvarr umbótamáttur
hins nýja fyrirkomulags, —
Sannleikurinn er sá, að samlíf
mannanna og farsæld er meira
komin undir innri heldur en ytri
viðhorfum. Ófullkomið þjóð-
skipulag getur reynzt vel, ef
það er borið uppi af sterkum
siðgæðisöflum. Og fullkomið
þjóðskipulag illa, ef mennirnir,
sem halda á því, eiga hvorki trú
né siðgæði.
Ef ég ætti von á því, að sigur-
göngu kommúnismans hér á
landi yrði samfara sá andlegi
máttur, sem til þessa hefur
fylgt göngu hans í Rússlandi,
myndi ég vera fús á að bjóða
hann velkominn. Ekki vegna
þess, að ég gerði mér i hugar-
lund að ég væri þar að bjóða
velkomið þjóðskipulag, sem
myndi leysa alla hnúta komandi
tíma og reynast vel um aldur
og æfi, heldur einungis af því,
að ég teldi það vel farið, ef þetta
þjóðfélag, sem er nú óðum að
siðspillast vegna hugsjóna-
deyfðar og rénandi trúar á
sjálft sig og forustumenn sína,
fengi að viðrast um nokkurt
skeið í gusti heitrar hugsjóna-
baráttu. — En ég hef bara enga
von um það, að sigurgöngu
kommúnismans hér á landi
myndi fylgja nokkur heitur
gustur — að minnsta kosti hef-
ur hans ekki orðið mikið vart
enn sem komið er. — Hér á landi
eru ekki til þær geigvænlegu
andstæður auðs og fátæktar,
frelsis og ánauðar, valds og um-
komuleysis, sem kveiktu í hug-
um hinna rússnesku byltinga-
manna. ÞaÖ er ekki hægt að
kynda mikið bál, án þess að
hafa mikinn eldivið. Orðin kúg-
un og arðrán megnuðu að kynda
mikla elda í Rússlandi vegna
þess, að þar höfðu þau að baki
sér hræðilegan veruleik. Hér á
landi eru þau enn sem komið er
bara hljómandi málmur og
hvellandi bjalla.
Vér íslendingar þjáumst af
vanmetaugg smáþjóðar, sem
kemur meðal annars fram í því,
að vér erum allt of gjamir á
að heimfæra til vor allt, sem vér
fregnum að gerist hjá hinum
stóru þjóðum. Ef vér lesum bók
eftir enskan prest, sem er að
finna að fyrirkomulaginu hjá
stærsta auðveldi heimsins, sem
deilir auði sínum á þá lund, að
álitlegur hluti borgaranna verð-
ur að vesalingum af alls konar
skorti—og annar álitlegur hluti
þeirra verður að vesalingum
vegna of mikilla gnægða — er-
um vér í standi til að taka þetta
sem ádeilu á vora búskapar-
háttu, og gleyma því þá öld-
ungis í bili, að hér á landi er
enn sem komið er naumast hægt
að tala um neinn verulegan auð,
og þá því síður um hættulega
misskiptingu hans, — gleyma
því, að hér á landi er enn sem
komið er æði mikið erfiðara að
ráða fram úr því, hvernig hægt
sé að afla þjóðarauðsins, held-
ur en hinu, hvernig vér eigum
að skipta honum. Og ef
þessi sami enski prestur segir
oss, að hjá stærsta veldi álf-
Um
unnar — veldi, sem telur 180
milljónir manna — hafi heppn-
azt ágætlega hagskipulag, sem
verður að beita fyrir sig meiri
fjölda embættismanna og opin-
berra starfsmanna, en nokkur
dæmi eru til áður hjá nokkurri
þjóð, þá erum vér vísir til að
ætla, að slíkt skipulag henti
engu síður í voru litla landi
kunningsskaparins — landi 120
þúsund sálna — landi, þar sem
reynslan hefur sýnt, að það er
ofraun fyrir ráðherra að ráð-
stafa fáeinum bifreiðum — of-
raun vegna þess, að of stór hluti
þjóðarinnar eru kunningjar
hans og vinir.
Hewlett Johnson segir á ein-
um stað í bók sinni, að komm-
Únismanum í Rússlandi hafi
tekizt að höggva fyrir aðalræt-
ur ágirndarinnar og losa Rússa
úr fjötrum gróðahvatarinnar,
og hafi hann á þann hátt unnið
mikið afrek í anda kristindóms-
ins. — Ég vil taka þessi orð hins
enska prests til nokkurrar íhug-
unar.
Hugtökunum ágirnd og
gróðahvöt má ekki blanda sam-
an. Ágirnd, í þess orð eigin-
legu merkingu, er undir öllum
kringumstæðum skaðlegur eig-
inleiki og ókristilegur, en því
þarf alls ekki að vera til að
dreifa um gróðahvötina. Um
hana fer allt eftir því, af hvaða
toga hún er spunnin. Gróðahvöt
atvinnurekanda eða iðjuhölds,
sem hefur sterkan hug á því að
bæta eftir því, sem efnin leyfa,
kjör starfsmanna sinni og hefja
umhverfi sitt á hærra stig
menningar, stendur án vafa á
rót ólastanlegs kristindóms og
siðgæðis. — Vér verðum auk
þessa að muna eftir því, að
gróðahvötin og sjálfsbjargar-
hvötin eiga saman landamæri,
og það næsta ógreinileg, svo að
oft getur verið álitamál, hve-
nær annarri sleppir og hin tek-
ur við. — Sá, sem vill með öllu
uppræta gróðahvötina, kemst
því varla hjá því að skerða
sjálfsbjargarhvötina um leið.
En þá fer málið aftur að vand-
ast, því að ég held, að jafnvel
öfgafyllstu túlkendur orða
Krists í Lúkasar- og Mattheus-
ar-guðspjalli, þar sem hann
talar um liljur vallarins í sam-
bandi við áhyggjuleysið, hafi
ekki ennþá treyst sér til að
halda því fram, að sjálfsbjarg-
arhvötin sé ókristilegur eigin-
leiki.
Ég samgleðst Rússum inni-
lega, ef þeim hefur tekizt að
höggva fyrir aðalrætur ágirnd-
arinnar i landi sínu, og ég myndi
samgleðjast sérhverri þjóð, sem
svo væri ástatt um. En um hitt,
hvort ég samgleðst þjóð fyrir
það, að hafa losað borgara sína
við gróðahvötina, fer aftur á
móti nokkuð eftir aðstæðum.
Til eru lönd, svo sem sumar
Suðurhafseyjar, sem eru svo
gjafmild við íbúa sína, að sjálfs-
bjargar- og gróðahvötin kemur
af þeim sökum þar lítið við
sögu. Til eru enn lönd, svo sem
lönd Rússaveldis, sem vegna
mannmergðar sinnar og gífur-
legra auð- og orkulinda jarðar-
innar, gera íbúum sínum kleift
að láta vélar vinna fyrir sig í
svo stórum mæli, að framtak og
elja einstaklingsins hættir, er
tímar líða, að vera nokkuð
höfuðatriði, afkomunnar vegna.
Á hinu kemur þar til með að
ríða miklu meira, að arðinum sé
útdeilt á sómasamlegan hátt.
Slíkar þjóðir hafa vafalaust
efni á því, að afsala sér ein-
hverju af gróðahvöt borgara
sinna. — Þá eru enn til lönd,
sem eru hvorki auðug eða gjaf-
mild, lönd, sem setja íbúum sín-
um vægðarlaust þann kost, að
þeir verði að leggja fram alla
krafta, bæði huga og handar, ef
þeir vilji tryggja afkomu sína
og lifa þolanlegu lífi. — Island
er í tölu þeirra landa. — 1 slík-
um löndum getur verið harla
varhugavert að hrapa að því,
að taka upp búskaparháttu, sem
eru líklegir til að draga úr fram-
taki og elju einstaklinganna —
varhugavert að hrapa að því að
reyna að gera landræka hvöt,
sem búin er frá örófi alda að
vera ein helzta driffjöður at-
hafnalífsins.
Ég hef áður tekið það fram,
að ég er ekki mótfallinn komu
kommúnismans í þetta land af
því, að ég líti svo á, að þetta
þjóðfélag þarfnist ekki umbóta
og nýsköpunar. í þjóðlífi voru
eru nú óðum að koma fram ýmis
slappleikamerki, sem kalla á
nýja strauma — nýjan andlegan
mátt. En ég hef bara enga trú
á því, að kommúnismi muni
færa þjóðinni þann andlega
mátt, sem hún þarfnast. Þessi
vantrú mín stafar fyrst og
fremst af því, að ég lít svo á,
að sá andlegi slappleiki, sem
þjóð vor er nú haldin af, eigi
að allverulegu leyti rætur sínar
einmitt í starfsemi kommúnista
hér í landinu. Og það af ástæð-
um, sem nú skal greina.
Boðendur kommúnismans hér
á landi hafa frá öndverðu átt
við að búa þá slæmu aðstöðu,
að það ástand, sem þeir þótt-
ust ætla að ráða bót á, var raun-
verulega ekki til. Orð, svo sem
kúgun og arðrán, sem höfðu
orðið til erlendis undir hæl þar-
lendra auðjötna og harðstjóra,
áttu til að byrja með nokkuð
erfitt með að finna hljómgrunn
hjá þjóð, þar sem enginn auður
og enginn stéttamismunur var
til, hjá þjóð, þar sem svo stóð
á, að allir voru svo að segja
rétt að byrja að reyna að koma
undir sig fótunum. Þegar boð-
endur kommúnismans byrjuðu
starfsemi sína hér, var þannig
ástatt, að þjóðin, sem bjó í
landinu, var blásnauð að öllu
nema einu: Hún átti nývakn-
aða trú á sjálfa sig og nývakn-
aðan starfsvilja. Hvert ár, sem
leið, jók þessa trú og færði
landsmönnum heim sanninn um
það, að í þessu hrjóstruga landi
væri vel hægt að verða bjarg-
álna, ef forsjáogathöfnfylgdust
vel að - Nú er það auðskiliðmál,
að gróndi þjóðlíf og vaxandi al-
menn velmegun, er ekki vel fall-
ið til þess, að svipta menn
trúnni á það hagskipulag, sem
hefur alið þá velmegun af sér,
og freista manna til að gera
áhættusamar tilraunir um nýtt
hagskipulag, að dæmi þjóða,
sem búa við gerólík skilyrði. Ef
nokkur von átti að geta orðið
hér um það, að unnt yrði að fá
landsmenn út í slík ævintýri,
var óhjákvæmilegt að starfa vel
að því að rugla skoðanir al-
mennings í viðhorfum íslenzks
atvinnulífs, vekja sundurþykki
milli vinnuveitenda og vinnu-
þiggjenda og ala á vanmetaugg
hjá æskulýðnum og öfundarhug
í garð athafnamanna þjóð-
félagsins, ala á kenndum, sem
ég efast stórlega um að Hewlett
Johnson myndi kalla kristilegar.
Boðendur kommúnismans hér
hafa reynzt þessu starfi furð-
anlega vaxnir. Það er nú ekki
framar neitt sjaldgæft fyrir-
bæri í þessu landi, að ungur
maður nísti tönnum af gremju
er hann mætir á vegi sínum
rosknum bónda, útgerðarmanni
eða einhverjum öðrum atvinnu-
rekanda, sem hefur tekizt að
koma vel undir sig fótunum, —
nísti tönnum af gremju út af
því, að sá skuli ráða yfir meiri
eignum og lífsþægindum heldur
en hann. Ungi maðurinn stillir
sig ef til vill um að segja það
upphátt, en gera má ráð fyrir
að orðin þjófur og arðræningi
séu mjög ofarlega í huga hans
við slíkt tækifæri. — Við skul-
um nema staðar við þetta fyrir-
bæri og athuga heilbrigði þessa
viðhorfs hins unga kommúnista.
Hvað hefur hinn roskni at-
vinnurekandi gert af sér, sem
verðskuldi gremju unga manns-
ins? — Að fæðast nokkrum
áratugum á undan honum í
heiminn? — Að hafa varið þeim
árum til þróttmikils starfs í
sína þágu og þágu þjóðfélags-
ins? — Að hafa bætt jörð sína,
byggt haffær skip, reist hús og
önnur mannvirki og þannig
aukið þjóðarauðinn? — Ekkert
af þessu er sérlega álitlegt
gremjuefni. — Ef hinn ungi
maður ætti heilbrigða lífssýn,
myndi þessi fundur líka vissu-
lega ekki valda honum neinni
gremju. Það á ekki að geta
valdið óþægindum stórhuga,
ungum manni, að mæta eldri
manni, sem hefur náð marki,
sem sá ungi óskar að ná. Þar á
ekki að gefast neitt tilefni til
öfundar. Báðir eru jafn ríkir.
Sá roskni hefur látið árin og
æskuþróttinn og fengið í stað-
inn ýmiskonar verðmæti svo
sem eignir og álit. Ungi maður-
inn á ekki ennþá þau verð-
mæti, en hann á aftur á móti
æskuna og óeyddu árin. í
raun réttri er ungi maður-
inn sá rikari, því að hann á auk
annars eftir að njóta æfidaga,
sem eru þegar eyddir hjá hin-
um. — Af hverju kemst ungi
maðurinn þá í slæmt skap, er
hann mætir efnamanninum?
Anna hvort af því, að í huga
hans býr vanmetauggur, sem
hvíslar að honum, að hann
muni ekki af eigin ramleik geta
fetað í spor efnamannsins og
eignazt þau lífsþægindi, sem
hinn getur veitt sér, eða af hinu,
að það hefir verið komið inn
hjá honum þeirri afkáralegu
skoðun, að hann eigi við upp-
haf starfsæfi sinnar heimtingu
á að búa við sömu efni og
lífsþægindi, sem hinn maður-
inn við lok starfsdags sins.
Ungur maður, sem gengur
stúrinn um guðs græna jörðina
af þessum sökum, er i sannleika
mjög ömurlegt fyrirbæri, og ég
á mjög erfitt með að vænta
þessari þjóð mikilla þrifa af
stefnu, sem skapar mikið af
slíkum fyrirbærum. — Ef til
vill hafa boðendur kommúnism-
ans hér á landi unnið meiri
skaða með því en nokkru öðru,
að fylla höfuð æskumanna, sem
þeir hafa náð tökum á, með
óheilbrigðum kröfum, sem lífið
hvorki getur uppfyllt né má
uppfylla. — Það fer fjarri því,
að í þvi sé fólgin nokkur trygg-
ing fyrir farsæld mannsins að
fæðast ríkur. Margt ríkismanns
barnið hefur glatað lífi sínu
vegna þess, að það fann engin
verkefni til að glíma við — enga
erfiðleika til að sigrast á. —
Bólstraðir stólar eru ekki giftu-
vænlegasta eign æskumannsins,
heldur brennandi starfsvilji og
örugg trú á mátt sinn og megin,
Mesti skaðinn, sem hægt er að
vinna honum, er að bæla þann
vilja — að veikja þá trú.
Hewlett Johnson heldur því
fram á einum stað í bók sinni,
að það sé leiðin til guðs að læra
að leita öryggis í skjóli heildar-
innar. Ég er aftur á móti þeirr-
ar skoðunar, að fyrir hvern ein-
stakling verði það vænlegri veg-
ur til guðs, að treysta á þá
krafta, sem guð hefur gefið hon-
um, heldur en að treysta á þá
krafta, sem guð hefur gefið
öðrum. Og ég lít svo á, að það
sé stórmannlegri hugsjón, að
vilja sækja fram til þess að
verða fær um að veita skjól, þar
sem öll veður geisa, heldur en
hitt, að beina huga sínum að þvi
fyrst og fremst, hvar skjól muni
vei’a að finna.
Hafi Rússum tekizt að koma á
hjá sér almennum ríkisrekstri,
án þess að það dragi úr fram-
taki og starfsvilja einstaklins-
ins, er mér það óblandið gleði-
efni og ég óska, að svo megi
sem lengst ganga hjá þeim. En
það er ekki sama og að óska
þess, að slíkir búskaparhættir
verði teknir upp hér á landi. Við
erum ekki Rússar og Rússar eru
ekki við. Við höfum líka okkar
reynslu af opinbei’um rekstri og
opinberri vinnu. Hún er ekki
glæsileg. Sú reynsla kemur okk-
ur rneira við, heldur en reynslan
hjá Rússum. Að minnsta kosti
er það mín skoðun. — Svo lengi
sem ég sé, að óviða í þessu
landi er starfað með jafn hang-
andi hendi og þar, sem unnið er
fyrir ríkið, er ég ófáanlegur til
að trúa, að ríkisrekstur í öllum
greinum verði hér vænlegasta
leiðin til almennrar hagsældar
og þjóðarauðs.
Sterk einstaklingshyggja hef-
ur um langan aldur verið eitt af
einkennum norrænna þjóða. 1
Framh. á 4. síðu.