Austri - 15.01.1998, Blaðsíða 4

4
AUSTRI
Egilsstöðum, 15. janúar 1998.
Unnar E. Björgólfsson
V élarv ana á úthafínu
*
Þegar Steini Thengs sigldi á dósarlokinu frá Færeyjum til Islands
Stundarglas mælir lengd líðandi stundar.
Hvað er í glasinu til að mæla skal látið kyrrt
liggja, enda oft eftir smekk hvers og eins og
sjaldan krafist löggildingar. Menn hafa sitt
glas fyrir sig eða deila því með öðrum. Stund-
arglas mitt og þess manns sem mig langar að
minnast hér markar þrjátíu ár, en það tíma-
skeið höfum við gengið okkar slóð samhliða,
þótt aldursmunur sé töluverður.
Kynni mín af Þorsteini Thengs eru orðin
löng. Ein fjögur haust var ég á Sæljóninu SU
103, sextíu og tveggja tonna eikarbáti sem
var fyrsti báturinn sem Friðþjófur hf. eignað-
Þorsteinn Thengs á yngri árum.
ist. Róið var á línu frá Eskifirði. Oft var það
svo, þegar línubalamir höfðu verið teknir um
borð og róið var stíft í strauminn í rysjóttu
haustveðri, að síðasta landkenning var homið
á bílnum hans Steina Thengs og sú fyrsta,
þegar komið var úr róðrinum, pallhornið á
sama farartæki.
Fannst mér á stundum með ólíkindum,
hvemig Steini gat fylgst með ferðum okkar,
miðað við að farsími var þá ekki kominn í
gagnið og fjarskipti öll í lágmarki.
Seinna þegar ég var kominn í land og far-
inn að vinna að uppbyggingu Friðþjófs, kynn-
ist ég innbyggðu tímaskyni Steina. Það vora
sjaldnast mörg orðin sem okkar fóra á milli,
en ég fann snemma að flest skiptu þau máli,
þó þau færa ekki hátt, vora ígranduð af sjötta
skilningarviti náttúrabarnsins.
Þorsteinn Thengs er fæddur 12. febrúar árið
1909. Móðir hans var Petra Ragnhildur Jóns-
dóttir. f. 8. ágúst 1892 og faðir norskur síma-
maður.
Þorsteinn var ungur tekinn í fóstur að
Svínaskálastekk í Helgustaðahreppi. Fóstur-
foreldrar hans voru: Þórólfur Pétursson og
kona hans Steinunn Jónsdóttir. Þórólfur var
dugnaðar sjómaður, og að því ég best veit,
einn af fyrstu vélbátaformönnum við fjörð-
inn. Þorsteinn elst upp á Stekk fram undir
fermingu, en þá flytur fjölskyldan inn á Eski-
fjörð.
Á meðan búið var á Stekk mun Þórólfur
fóstri Þorsteins hafa verið sjómaður á Laxin-
um, einum fyrsta vélbátnum sem hingað kom.
Var hann í eigu Svínaskála- og Stekksbænda.
Eftir að fjölskyldan fluttist til Eskifjarðar var
Þórólfur við Víking, útgerð Karls Jónasson-
ar.
Steini hóf að stunda sjó fljótlega eftir ferm-
ingu og var, m.a. með Finnboga Þorleifssyni
á Svölu, þar til samvinnubátarnir komu til
sögunnar.
Það má því segja að hann hafi fæðst inn í
vélbátaöldina og innbyrgt í uppvextinum þær
nýjungar sem henni fylgdu. Samtímis ólst
hann upp með mönnum sem stóðu daglega
frammi fyrir ógnarveldi óblíðrar náttúru,
hlustuðu á slaghörpu hennar og hagræddu,
veiðum, seglum og áram eftir hennar tónum.
Á því var þörf. Uti fyrir Reyðarfirði er eitt
þokusamasta og straummesta svæði landsins.
Það segja mér frómir menn, að ekki ósjaldan,
þegar menn velktust í vafa um hvar þeir væra
staddir, vegna þoku og dimmviðris, hafi
Steini stöðvað vélina, farið fram á dekk, horft
á fuglana, straumrastirnar og hlustað. Síðan
gaf hann upp staðarákvörðun sem jafnan
stóðst. Tækin sem menn höfðu til glöggvunar
á þessum árum voru: klukkan, kompásinn,
loggið og handlóðið.
Viti á Seley kemur ekki fyrr en eftir 1950
og viti á Vattarnesi er endurbyggður um iíkt
leyti.
Hvort sem róið var norður í kistu, út í
Reyðarfjarðardýpi eða suður að Hvalbak, var
landstímið alltaf eftir, þegar búið var að draga
línuna og menn teknir að þreytast eftir línu-
dráttinn. En lína var aðal veiðarfærið á þeim
tíma er hér um ræðir.
í kringum 1934 komu samvinnubátarnir,
Einir, Reynir og Víðir til sögunnar. Þá gerðist
sá atburður sem er aðalhvatinn að því að ég
sest niður og skrifa þessa sögu. Sagan gerð-
ist sjö árum áður en ég fæddist, en ég heyrði
hana sagða við eldhúsborðið heima á Högna-
stöðum um það leyti sem ég fór að muna eft-
ir mér og oft endurtekna. Frásögnin var skýr,
þá ellefu til tólf ára gömul. Þar var sagt frá
þrekvirkinu, þegar Steini sigldi á dósarlokinu
til íslands.
Vélarvana á úthafinu
Vélbátnum Reyni hafði verið siglt frá Dan-
mörku til Færeyja án þess að nokkuð drægi
til tíðina. Á annan í jólum var lagt af stað frá
Færeyjum, áleiðis til íslands í góðu veðri.
Eftir 12 tíma siglingu er Þorsteinn vakinn,
vélin er stopp. Það hefur hann sagt mér, sem
gamall maður, að þeirri aðkomu gleymi hann
Þorsteinn Thengs í Kaupmannahöfn í túrnum þeg-
ar hann sótti Reyni. Maðurinn t.h. er óþekktur.
aldrei, þótt flest annað sé gleymt.
Vélin var stopp, rauðglóandi og sundur
sprangin.
Það er erfitt fyrir okkur, nútímamenn, að
setja okkur í spor Steina og félaga hans þenn-
an morgun. - Átján tonna bátur vélarvana á
úthafinu, mitt á milli íslands og Færeyja í
svartasta skammdeginu, engin fjarskiptatæki
um borð.
En Steini heldur ró sinni. „Vélin verður að
kólna, vekið mig eftir fjóra tíma.“ Það era
fleiri en Þorgeir Ljósvetningagoði sem hafa
Þorsteinn Thengs um áttrœtt.
lagst undir feld og hugsað sín mál þegar mik-
ið hefur legið við.
Eftir fjórar klukkustundir var vélin orðin
köld og farið að huga að viðgerð. Veður var
kyrrt, logn og aðeins undiralda, breið og
þung. Sem sagt, veður sem sjaldan stendur
lengi á þeim árstíma sem þessi ferð var farin.
Steini hófst nú handa við að rífa sundur
vélina, með eðlisávísun náttúrubarnsins,
sjálfsbjargarviðleitnina og æðruleysið að
vopni. Við getum hugsað okkur þröngt vélar-
rúmið, birta frá fjóslugt, verkfærin: hamar,
meitill, járnklippur, einhverjir skiptilyklar og
stór rörtöng að ógleymdum prímusnum.
Smátt og smátt er vélin rifin og skemmdir
kannaðar. Vélarblokkin reynist vera sprungin
út og heddið krasssprungið.
Möguleika til viðgerða hefur Steini íhugað
í þögn, ef ég þekki þann gamla rétt.
Asbestpakkningar til vara voru um borð,
einnig birgðir af niðursoðinni mjólk. Með
niðurklipptum ræmum úr mjólkurdósabotn-
um var barið í brestina í vélarblokkinni. As-
bestpakkninginn var bleytt upp og komu lok-
in úr mjólkurdósunum þá í góðar þarfir. En
þau voru löguð til og notuð til að loka vatns-
ganginum upp í heddið, til þess að astbest-
pakkninginn héldi. Og viti menn! Svona var
hægt að láta vélina ganga með andófsferð.
Afrek sem hver verkfræðingur gæti verið
stoltur af. Hér sannaðist það, sem haft er eftir
Jökuldælingum, að ráð sé við öllu nema ráð-
leysinu.
Á annan í nýári sigldi Reynir inn Eskifjörð
á sinni andófsferð, átta sólarhringum frá því
farið var frá Færeyjum. Auðvelt er að gera sér
í hugarlund gleðina er ríkti í þessu litla sjáv-
arþorpi, þegar það fréttist að áhöfnin á Reyni
væri komin heilu og höldnu til hafnar, því
menn vora alvarlega famir að óttast um bát-
inn.
Þorsteinn var síðar meðeigandi að Reyni
ásamt Jens Pétri Jensen og ávallt vélstjóri þar
um borð. Spannar sá tími öll stríðsárin, en
fljótlega eftir stríð hættu þeir Þorsteinn og
Jens sameiginlegri útgerð.
Þorsteinn var eftir það vélstjóri á Hilmi SU,
útgerð Jóns Sigtryggssonar, þar sem Karl
Kristjánsson var formaður og síðar á Björgu
SU 9, útgerð Kristmanns Jónssonar og Hilm-
ars Bjarnasonar, þar sem sá síðarnefndi var
formaður.
Eftir að í land kom, gerðist hann vörubíl-
stjóri á Eskifirði og stundaði þá vinnu á með-
an að þrek og heilsa leyfði.
Þorsteinn er kvæntur Elísabetu Guðnadótt-
ur frá Hvammi í Helgustaðahreppi, en fyrri
maður hennar Stefán Bjamason frá Neskaup-
stað drakknaði. Gekk Steini tveimur ungum
börnum hennar í föðurstað. Lét fósturdóttir
hans, Barbara Stefánsdóttir, son sinn heita í
höfuðið á honum. Er Þorsteinn yngri nýtur
aflamaður á Höfn í Homafirði og fylgist sá
gamli grannt með gengi nafna síns.
í sumar leysti sá er þetta ritar af á hafnar-
voginni á Eskifirði. Þá var söguhetjan okkar,
sem nú vantar u.þ.b. eitt ár í nírætt,öðra hvora
að hringja og spyrja um aflabrögðin. Þá ekki
síst af loðnuveiðinni og þá fyrst af Hólma-
borginni, en þar á hann fóstursonarson, yfir-
vélstjórann.
Það verður að viðurkennast að á stundum
stóð ég mig ekki í stykkinu, var ekki búinn að
afla frétta af sjónum, þegar Steini hringdi. Þá
var viðkvæðið hjá mínum gamla vini: „Þú
veist nú aldrei neitt auminginn."
Heiðurshjónin, Þorsteinn og Bettý, búa enn
á heimili sínu ásamt Magnúsi bróður Bettýar,
sem er duglegur að aka Þorsteini vítt og breitt
um bæinn og út í sveit. Það mega allir vita að
þar fara tveir heiðursmenn.
Aldin kempa byrjar nú senn að telja nítug-
asta árið sitt, eða þann 12. febrúar nk. Um
leið og ég óska honum til hamingju, þakka ég
fyrir góð og litrík kynni.
Reynir SU 518