Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.05.2020, Page 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.5. 2020
Í
slensk stjórnmál eiga ekki langa samfellda
sögu. Fyrra tímabil hennar stendur í ljóma,
þótt á ýmsu hafi gengið. Stundum er atburða-
rásin ævintýraleg, og jafnvel reyfarakennd
og væri sagan kvikmynd yrði hún bönnuð fyr-
ir börn.
Glæstur tími
Þetta tímabil var um leið uppspretta sagnanna góðu.
Íslenska þjóðin studdi sig lengi við þær til að þrauka og
standa sæmilega upprétt þegar ok og farg knúði á um
að hún paufaðist hokin í gegnum mótdrægt aldarfar.
En einmitt vegna þeirra varð þessi fámenna konungs-
lausa þjóð stórveldi á öfundsverðu sviði, þótt heiminum
væri lengst af ókunnugt um það. Á þrengingarskeið-
um, mörgum og löngum, nærðist þjóðin á arfinum og
gálgagrínistar þreyttust ekki á að rifja upp að stundum
hefði hann satt sárasta hungrið og ekki einungis það
andlega. Þær dimmu aldir þegar þjóðin lá neðst mælt á
alla afkomukvarða mátti hún enn muldra í barm sinn
að ekki hefði hún lifað til einskis. Þjóðsögurnar voru
annars konar haldreipi og athyglisvert var að helsti
jöfur íslenskra fræða, Sigurður Nordal, valdi fyrir sig
þær tvær alíslensku bækur sem þjóðin gæti síst án
verið, Njálu og Þjóðsögur Jóns Árnasonar. Stundum
gangast menn upp í því að draga sannleiksgildi Njálu
og systra hennar í efa. Það þarf ekki að taka slíka
snúninga á hitt val Nordals.
Þegar höfundur Njálu tilkynnir að hann ljúki sögu
sinni hefði verið til þæginda að fá birta heimildaskrá.
Sú hefði þó ekki getað tekið til prentaðs eða birts efnis.
Og þá er ekki annað eftir en að nefna sannorða menn
og fróða til sögunnar. En ekki er þó endilega líklegt að
einhverjir fróðari höfundinum hafi verið tiltækir.
Bættur skaði
Hitt er rétt að sagan hefði verið lágreistari hefði höf-
undur hvergi getið í eyður eða öllu heldur skáldað það
sem í senn var líklegast og snjallast í atburðarás, sam-
tölum og hugsun.
Allt fellur það vel að persónunum sem eiga í hlut,
landinu sem er sviðið og ekkert bendir til annars sem
væri líklegra.
Um þessar persónur flestar er töluvert vitað, áa
þeirra og afkomendur og reyndar furðu mikið svo um-
hendis sem það var að varðveita þekkingu þá.
En góð saga hefur átt það sameiginlegt með kór-
ónuveirunni vondu að hún hefur smitast vel á milli
manna, ekki síst þeirra sem mundu langt fram og
þekktu aðstæður og staðhætti lands síns betur en aðrir
og áttu skáldlegan neista í brjósti sínu sem var bróðir
og sambýlismaður ástar á sannleikanum.
Í þessu umhverfi gætu leikmenn, sem lítið vita, þó
ímyndað sér að einmitt þeir eiginleikar sem þurftu til
sköpunar, sem væri þó samferða sannleiksleitinni, hafi
verið einkar dýrmætir og hafi þess vegna þroskast og
styrkst og mikil spurn verið eftir þeim.
Við þekkjum nú orðið andstæðuna. Á gúgultímum
telja fæstir sig þurfa að muna mikið annað en aðgangs-
orðið sitt. Enda sé það eins og úr sér genginn kækur að
setja almennan fróðleik á minnið, svo ekki sé minnst á
símanúmer eða ætt og uppruna þegar harði diskurinn
er viskubrunnur sem ætíð er innan seilingar.
Það er svo sem ekki alvont að svona sé komið, enda
eykst þá væntanlega tíminn sem gefst til að draga
ályktanir af fróðleiknum fyrst söfnun hans og geymsla
hefur verið falin öðrum. En nýtur sú umgjörð trausts?
Á þessum tímum er það til verulegs angurs að fölsun
fróðleiks og frétta er stóriðnaður og skúrkarnir eru
ekki einir um að stunda hann. Þegar nokkuð liggur við
standast jafnvel virðulegustu fjölmiðlar ekki freisting-
arnar og sýna stundum ótrúlegan fræknleik.
Innistæðulaus verðlaun
Verðlaun á borð við Pulitzer hafa einatt þótt nokkur
álitsauki enda til þess fallin að auka virðingu og vægi
og þar með tekjur. NYT fékk slík verðlaun fyrir að
„upplýsa“ um samsæri Trumps og Pútíns um að stela
forsetaembættinu frá verðugum sigurvegurum. Þegar
verðlaunin voru veitt var sérstaklega nefnt í fjöl-
miðlum sem voru á sömu vegferð að enn væri skýrsla
sérstaka saksóknarans Roberts Muellers ókomin út og
þar sem verðlaunablaðamenn hefðu gætt varfærni í
ályktunum sínum væri líklegt að þar kæmu enn verri
sakir upp á yfirborðið.
En saksóknarinn sá, sem þó var augljóslega allur af
vilja gerður og með fjölda þekktra hjálparkokka úr
röðum ákafra stuðningsmanna demókrata, fann ekki
það sem ýmsir höfðu talið formsatriði að leita að.
Leiðtogar Demókrataflokksins hefðu raunar getað
sagt Mueller að leitin væri óþörf af öðrum ástæðum.
Því á daginn kom að þeir höfðu fengið Breta nokkurn,
gamlan fyrrverandi njósnara, til að semja fyrir sig
„leyniskýrslu“ gegn góðri greiðslu. Á henni byggðist
öll vitleysan sem svo marga dreymdi um að væri sönn
og hlyti eiginlega að vera sönn. Þeir vissu ekki að hinn
aðkeypti sögusmiður hafði dregið efnið í hana með
hjálp rússneskra kunningja sinna úr bransanum og
hann kryddaði liðugt sjálfur eftir hentugleikum kaup-
andans!
Týndir
Nú er því víða spurt hvar þeir séu allir þessir óyggj-
andi heimildarmenn sem létu NYT og WP fá allar sín-
ar „áreiðanlegu“ fréttir sem birtar voru vikulega eða
oftar. Væri ekki sjálfsögð refsing fyrir slíka að blöðin
myndu nú birta nöfn þeirra undir feitum fyrirsögnum?
Fjölmiðlar vernda sína „heimildarmenn“ en ekki þá
sem ljúga fjölmiðilinn fullan. Fjölmiðillinn hlýtur að
birta nöfn slíkra svo almenningur megi vara sig á þeim
og gera það um leið og hann biður lesendur sína afsök-
unar á að hafa haft þá að fíflum. Ef engin slík viðbrögð
verða má álykta að annaðhvort hafi ekki verið neinn
raunverulegur utanaðkomandi heimildarmaður fyrir
fréttinni eða blaðið hefur fallið fyrir pólitískum snún-
ingamönnum.
Og af hverju féllu svo hæfir og virðingarverðir
menn? Sennilega vegna þess að þá langaði svo til að
trúa því sem borið var á borð. Flestir hafa lent í því að
trúa frekar því sem fellur bærilega að lífsskoðun þeirra
eða mótaðri afstöðu til manna og málefna.
En með tíð og tíma hafa flestir innbyggðan vara á,
einkum í slíkum tilvikum.
Kingsað í kjólfötum
Og hver kannast ekki við að hafa lent í því að upp komi
spurning eða álitaefni sem viðkomandi telur sér skylt
að þekkja vel til, en er samt úti á þekju? Sjálfsagt
fækkar slíkum tilvikum eftir að gúgultíð rann upp og
gripið er í símann hvernig sem á stendur. Bréfritari á
minni um lítið dæmi þessa úr nýliðinni fornöld.
Það varð í virðulegri veislu sem íslenski forsetinn
hélt fyrir stöllu sína, forseta Írlands. Í samtali þeirra
tveggja komu Grágásarlög til tals. Gesturinn spurði
gestgjafa sinn að því hvers vegna lögbókin forna héti
Grágás. Forsetinn svaraði því til að þetta væri ekki
hennar svið, en svo vel vildi til að forsætisráðherrann,
sem væri innan seilingar, væri lögfræðingur. Var sá nú
spurður. Hann hefur sjálfsagt roðnað pínulítið og talið
sig eiga að vita þetta eins og hann vissi til dæmis að 2
plús 2 væru 4 og það væri eiginlega óafsakanleg hneisa
að vita ekki þetta sem allir lögfræðingar vissu.
Kannski hefur flögrað að honum að nefna fuglinn til
sögunnar, enda bæði merki og verndari félags laga-
nema við HÍ.
En hann átti betri kost. Við borð ráðherrans voru
forseti þingsins sem var einnig löglærður og sjálfur þá-
Engin skömm
að vita ekki það
sem enginn veit
’
Á þessum tímum er það til verulegs
angurs að fölsun fróðleiks og frétta er
stóriðnaður og skúrkarnir eru ekki einir um að
stunda hann. Þegar nokkuð liggur við standast
jafnvel virðulegustu fjölmiðlar ekki freisting-
arnar og sýna stundum ótrúlegan fræknleik.
Reykjavíkurbréf15.05.20