Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.12.2020, Qupperneq 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.12. 2020
Þ
að er ekki gefið að glíman við kór-
ónuveiruna kenni okkur neitt sem
komi í veg fyrir svipaðar hremm-
ingar síðar. Og þegar talað er „um
okkur“ í þessu sambandi þá er átt við
nærheiminn allan. Því að Ísland væri
í sæti áhorfandans þegar þau lönd sem við skiptum
helst við myndu skella öllu í lás.
Óljós atbeini og enn óljósari ábyrgð
Við tókum því ekki ákvörðun um að setja Flugleiðir í
þrot. En ekki heldur fyrirtækið sjálft og fallist var á
tvennt í senn að um neyðarstöðu hefði verið að ræða
og að hún yrði verri ef ekkert yrði að gert. Um leið var
horft til þess hvernig annars staðar var brugðist við.
Ábyrgir valdhafar í kringum okkur fengu gjarnan
lagaheimildir, oftast tímabundnar, til að þrengja að
þegnum sínum með áður óþekktum aðferðum vegna
neyðarástands sem skollið var á og ætla mátti að færa
mundi þjóðunum enn meira tjón að öðrum kosti.
Lagasetningin hér gekk aðallega út á heimild til rík-
isstjórnar til fjárhagslegra aðgerða. Þrengingarnar
voru í formi tilmæla og tillagna til ráðuneytis sem
taldar voru rúmast innan núverandi ramma. Reyndar
er þróunin sú að við fáum flest lagafyrirmæli frá
Brussel og þau eru gerð að óbreytanlegum lögum
með aðferð sem ekki væri tæk við lagasetningu sem
við sjálf stæðum að. Lögin fá skemmri skírn eins og
væru þau ómerkilegar þingsályktanir sem engan
binda og forseti fær ekki tilboð um að undirrita.
Og í framhaldi af einni af seinustu alvarlegu mein-
gerðunum af þessari tegund þá setja menn saman
pantaða skýrslu sem utanríkisráðuneytið borgar fyrir
um að nú sé ekki lengur í gildi fyrirvarinn sem gerði
EES-samninginn tækan gagnvart íslenskri stjórnar-
skrá. Og einhver virðist ímynda sér að þetta eintal og
spjall við sjálfan sig hafi eitthvert gildi!
Forsenda EES-samningsins er sú að Ísland sé ekki
aðildarland að ESB en hafi sérstakan samning og um
hann gildi íslensk lög. Þar er út frá því gengið að Ís-
land taki sjálfstæða ákvörðun um að taka tillögur inn í
sinn rétt eða hafna þeim. Viðurkennt og ekki að því
fundið að þegar slíkt sé gert geti skrifstofumenn ESB
brugðist við með þeim hætti sem þeir kjósi. En þau
viðbrögð megi þó aldrei vera í ríkari mæli íþyngjandi
fyrir Ísland en það er íþyngjandi fyrir ESB að Ísland
hafni einni af óteljandi tilskipunum frá Evrópusam-
bandinu. En í rauninni var þetta ekkert samnings-
atriði. Þegar frá EES-samningnum var gengið vissu
aðilar beggja vegna borðs að þessi höfnunarréttur
væri bæði ótvíræður og viðurkenndur. Og ekki síður
voru allir meðvitaðir um að væri hann ekki fyrir hendi
þá yrði enginn EES-samningur.
Í sambandi við ótrúlega og ósvífna og dapurlega af-
greiðslu á svoköllum orkusamningi þá „var ákveðið“
að ganga út frá því að Ísland gæti ekki lengur tekið
ákvörðun um hvað landið innleiddi af óendanlegum
sendingum frá Brussel og hvað ekki.
Sjálfstæðisflokkurinn, af öllum flokkum, gekk fram
fyrir skjöldu og borgaði fyrir það að einhver hugsaði
upphátt að sá sami teldi að ekki væri lengur tækt að
hafna einu né neinu sem frá Brussel kæmi. Og fékk
greitt fyrir. Það breytir engu í þessu sambandi.
Vandinn fyrir alla þá sem hlupu á sig og niðurlægðu
sjálfa sig, og það sem verra er eigin flokk í leiðinni, er
sá að stjórnarskránni verður ekki breytt með þessum
hætti. Meira að segja trallararnir, sem töldu að þeim
hefði verið ætlað að breyta stjórnarskránni, þótt hún
taki annað fram sjálf, hefðu ekki látið sér detta þvílíkt
í hug.
Þótt minni háttar stjórnmálamenn á Íslandi haldi
ekki vatni frammi fyrir skrifstofumönnum í Brussel,
þá er ekkert í stjórnarskránni sem segir að persónu-
legur aumingjadómur veiti undanþágu frá henni.
Stjórnarskráin skiptir þarna öllu máli, rétt eins og
hún gerði þegar frá EES-samningnum var gengið.
Sama gildir hér
Það vill svo til að tengsl okkar við svokallaðan Mann-
réttindadómstól Evrópu lúta sömu lögmálum. Ísland
gat ekki undirgengist niðurstöðu hans að óbreyttri
stjórnarskrá. Því var það sérstaklega tekið fram að
landið yrði ekki bundið af niðurstöðum þaðan. Sem
þýðir að Ísland getur horft á það sem þaðan kemur og
eftir atvikum gert eitthvað með það eða ekki.
Hafi þingið ekki talið ástæðu til þess, eftir að send-
ing kemur að sunnan, að breyta löggjöfinni með hlið-
sjón af aðfinnslum þá nær málið ekki lengra.
Verði sama mál tekið upp í þessum hópi syðra á ný
þá hefur ríkið ekkert annað erindi í þann sal nema að
benda á að íslenska ríkið sé óbundið af niðurstöðum
MDE, sem hafi verið viðurkennt af báðum aðilum
þegar tengsl urðu þar á milli. Það hafi skoðað fyrr-
greinda niðurstöðu og talið ástæðulaust að bregðast
við. Báðum aðilum hljóti að vera skylt að virða það.
Þetta mál er því ekki flókið. Þó eru þeir lögfræðingar,
og einkum þó hálf-lögfræðingar, sem fer fjölgandi,
sem verða svo smáir og uppburðarlitlir í námunda við
erlent vald að þeir telja að ekki skuli fylgja stjórnar-
skrá landsins í námunda við það.
Páll kvaddur
Í dag er Páll Pétursson, bóndi, þingmaður og ráð-
herra, borinn til grafar. Úr þessum ranni er hugsað
hlýlega til kynna og náins samstarfs við Pál. Auðvitað
hafði á ýmsu gengið í löngum kynnum. Páll var öfl-
ugur baráttujaxl í sínum flokki og gegndi þar mikil-
vægum trúnaðarstörfum, áður en hann tók við ráð-
herradómi, svo sem formennsku í þingflokki
Framsóknarflokksins samfellt í 14 ár og tvívegis var
hann í forsæti Norðurlandaráðs.
Á því skeiði gekk mikið á og stjórnmálalíf landsins
var sumt með hreinum ólíkindum. Titringurinn um
stjórnarmyndun í lok ársins 1979 litaðist af því að í
loftinu lá að skilyrði mundu hugsanlega skapast til að
kljúfa Sjálfstæðisflokkinn, burðarflokk landsins.
Nýr formaður Framsóknar, Steingrímur Her-
mannsson, var líklegri til að ganga til slíks leiks en
Ólafur Jóhannesson hefði verið, þótt hann skærist
ekki úr leik að lokum. Slíkur klofningur yrði mikið al-
vörumál. Allt annað en þegar flísar á borð við Borg-
araflokk eða Viðreisn myndu klofna frá sama flokki.
Þegar rétt er haldið á slíku, þá veldur það ekki var-
anlegum skaða og er fremur fært til bókar sem
hreinsunaraðgerð en slys, þegar frá líður. En það
uppbrot sem varð reyndist stórbrotið. Því lauk með
því að varaformaður Sjálfstæðisflokksins varð for-
sætisráðherra og formaður sama flokks leiðtogi
stjórnarandstöðu, með tilheyrandi togstreitu og hatri
um allan flokk. Þáverandi leiðtogum vinstriflokkanna,
eins og Steingrímur vildi merkja sinn flokk þá, var
vorkunn að telja að Sjálfstæðisflokkurinn myndi aldr-
ei bera sitt barr eftir slíkt.
Páll Pétursson fær aukin áhrif
Á þessum ótrúlegu árum tekur Páll Pétursson við for-
ystuhlutverki í þingflokki sínum og næstu árin urðu
miklar sviptingar á ný. Stjórnarmyndanir tóku marga
mánuði og slíkar stjórnir sprungu með hvelli rúmu ári
síðar. En segja má, að sé horft til áhrifa á stjórn-
málasviðinu hafi Framsóknarflokkurinn getað vel við
unað, enda hafði hann setið við enda ríkisstjórnar-
borðsins í rúm 10 ár eða sem áhrifamikill leikandi við
það borð í önnur 10 ár, frá því að skeiði Viðreisnar
lauk.
Samstarfsmaður
kvaddur og hugsað
til baka
’ Það vill svo til að tengsl okkar við svo-kallaðan Mannréttindadómstól Evrópulúta sömu lögmálum. Ísland gat ekkiundirgengist niðurstöðu hans að óbreyttri
stjórnarskrá. Því var það sérstaklega tekið
fram að landið yrði ekki bundið af nið-
urstöðum þaðan.
Reykjavíkurbréf04.12.20