Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.12.2020, Síða 17

Það var sagt um Framsóknarflokkinn að hann
kynni allra flokka verst við sig utan ríkisstjórnar.
Hann horfði því jafnan til viðreisnaráranna með hryll-
ingi. Sumum var því brugðið þegar nýr foringi Sjálf-
stæðisflokksins fékk stjórnarmyndunarumboð aðeins
sex dögum eftir kosningar og hafði myndað ríkis-
stjórn fjórum dögum síðar.
Og Framsóknarflokkurinn var ekki með. Páli Pét-
urssyni var ekki skemmt. Og í framhaldinu tók við
erfiður tími í þingflokki hans. Steingrímur formaður,
sem verið hafði óskeikull foringi fram til þessa, tók að
finna fyrir andstöðu. Steingrímur hafði hleypt við-
ræðum um EES-samning af stað þótt hann væri í
hjarta sínu andvígur honum, en taldi sig þurfa að hafa
krata volga og jafnframt láta þá una því hvað Alþýðu-
bandalagið gerði iðnaðarráðherra þeirra erfitt fyrir
varðandi viðræður um álver við Keilisnes.
Kynni á nýju sviði
Páll var þungur á brún og stuttur í spuna þegar nýr
forsætisráðherra heilsaði upp á hann á fyrstu dögum
nýrrar ríkisstjórnar. Þó var það svo að þessir tveir
höfðu átt góð kynni í stjórn Landsvirkjunar þótt
meiningarmunur væri um þau verkefni sem þar var
einkum við að fást þá. Samskiptin á milli flokka í
þinginu voru auðvitað um flest á milli formanna þing-
flokkanna, en Páll og forsætisráðherrann áttu þó
hægt vaxandi samskipti og hægt batnandi. Páll tók
ekki betur í mál sem borin voru upp við hann en hann
þurfti. En hann hafði á móti þann eiginleika sem for-
ystumenn í stjórnmálavafstri meta mikils. Þegar Páll
hefði handsalað niðurstöðu, og jafnvel þá sem hann
var ekki fyllilega ánægður með, þurfti mikið að ganga
á til þess að sú héldi ekki.
Steingrímur spáði opinskátt framan af að stjórnar-
samstarfið nýja héldi ekki lengi og pottverjar hans
höfðu eftir honum að gamli foringinn væri bjartsýnn
og brattur. Sagðist hann þekkja kratana illa ef þeir
yrðu ekki farnir að ókyrrast eftir árið.
Steingrímur var því allkraftmikill í stjórnarandstöð-
unni framan af, þótt þekkt sé að forsætisráðherrar,
sem hafa þokkalega lengi vermt þann bekk, kunni illa
við sig í hlutverki spyrjenda í þingsal.
Og þegar ljóst var orðið að ekkert fararsnið var á
ríkisstjórninni dofnaði mjög yfir formanninum og
hlutverk Páls fór vaxandi.
Teningum kastað
En svo hófst þróun sem gerði útslagið. Augu margra
flokksmanna voru tekin að beinast að Halldóri Ás-
grímssyni, varaformanni flokksins.
Innan þingflokksins gerðist andrúmsloftið þyngra
þegar Halldór tók að fara fyrir hópi þar sem ræddi
opinskátt hvort ekki væri rétt að Framsóknarflokk-
urinn myndi draga úr andstöðunni við EES-samning-
inn og jafnvel styðja hann á lokametrunum ef niður-
staðan yrði heppilegri en stefnt hafði í.
Þannig fór að augljóst þótti að rétt rúmur helm-
ingur þingflokksins styddi hugmyndir Halldórs um að
Framsóknarflokkurinn sæti hjá, en Steingrímur for-
maður væri kominn í eins atkvæðis minnihluta varð-
andi þetta stórmál.
Í þinginu fór ekki fram hjá neinum að loft væri þrút-
ið í kringum formann og varaformann, sem hafði verið
ríkjandi vandi Sjálfstæðisflokksins ekki löngu fyrr.
Svo fór þó að einn af þeim þingmönnum Framsóknar,
sem hafði gengist inn á það að sitja hjá um EES, taldi
ófært að lyktir þessa máls gengju þannig fram að for-
maður flokksins yrði niðurlægður við þá afgreiðslu.
Fór þá svo að formaður hlaut 8 atkvæði með sínum
málstað en varaformaður 7 atkvæði með sínum.
Þess má geta nærri að Páll Pétursson þingflokks-
formaður hefur þurft að taka á öllu sínu. En bæði var
að honum var ómögulegt sem þingflokksformanni að
ganga gegn formanni flokksins, og að auki féll honum
sú niðurstaða sem formaður fylgdi mun betur en hin.
Umskipti
Í kosningunum 1995 fór það svo að Alþýðuflokkurinn
laskaðist verulega og meirihluti ríkisstjórnarinnar
var kominn niður í minnsta mun, svo allt, smátt og
stórt, gat orðið honum til vandræða. Samanburður við
viðreisnarárin í þessum efnum átti ekki við, enda
sýndi saga síðustu tveggja áratuga það svart á hvítu.
Þau Halldór Ásgrímsson og hans ágæta kona Sigur-
jóna þáðu boð þeirra Ástríðar um að koma til kvöld-
verðar í Ráðherrabústaðnum á Þingvöllum.
Til þess að tryggja að ekkert kæmi óþægilega á
óvart var Halldóri gert aðvart um að forsætisráðherra
vildi fá að ræða mál sem honum þyrftu ekki að koma í
opna skjöldu.
Þessi kvöldstund var hin ánægjulegasta, en í lokin
voru þau mál sem legið höfðu í loftinu tekin fyrir af-
dráttarlaust og í eindrægni. Nokkur meiningarmunur
var um það sem nefnt var, enda þarna ekki eiginlegar
stjórnarmyndunarviðræður. Hlustaði hvor um sig á
slíkar athugasemdir án þess að bregðast við þeim þar
og þá. Forsætisráðherrann fór yfir það, hvernig at-
burðarás næstu daga ætti að þróast og hvernig væri
rétt að halda utan um hana og hverjir ættu að koma
að borðinu og hvenær. Þar var líka meiningarmunur
og nauðsynlegt talið að fara þá strax yfir hann svo að
ekkert kæmi í bakið á neinum.
Eftir nokkra yfirferð hafði þessi þáttur tekið á sig
ásættanlega mynd. Og voru mál þá handsöluð.
Nýtt tímabil
Næstu daga sprungu þessi tíðindi út með hvelli og
gekk töluvert á og var mjög sótt að Halldóri, en for-
sætisráðherra forðaðist kastljósið og neitaði viðtölum.
Fréttamenn upplýstu að „leynifundir“ páskanna
hefðu átt sér stað í sumarbústað formanns Framsókn-
arflokksins við Álftavatn. Töldu þessir tveir, sem þar
áttu að hafa verið, óþarft að leiðrétta það. Það rétta í
því efni kom ekki fram fyrr en í minningargrein um
Halldór Ásgrímsson löngu síðar.
Fáeinum dögum síðar hafði Halldór samband og
sagðist ekki telja gagn að því að hafa þetta þóf og
gauragang lengri. Þá var farið yfir í trúnaði hvaða
hugmyndir oddvitar hefðu, hvor fyrir sig, um ráð-
herraskipan.
Það var ekki gert af því að neitunarvald væri um
það. En það var fróðlegt talið að heyra hvort ein-
hverjir annmarkar væru á mannavali að þeirra mati.
Halldór spurði sérstaklega um Pál Pétursson, og
hvaðst hafa tekið eftir því að þeir forsætisráðherra
hefðu stundum rekið hornin hvor í annan. Því var
svarað til að það hefði verið í takt við þáverandi hlut-
verk beggja. Nokkur kynni höfðu tekist áður og sam-
starf verið eðlilegt og heiðarlegt í stjórn Landsvirkj-
unar og við umfjöllun um stór verkefni á borði hennar.
Því væru engar efasemdir uppi um að Páll yrði traust-
ur og öflugur ráðherra. Það gekk allt eftir.
Samstarfið við Pál varð mjög gott og á fyrsta ríkis-
stjórnarfundinum sagðist forsætisráðherra fagna því
að horn þeirra félagsmálaráðherra myndu eiga sam-
leið á næstu árum. Glotti nýi ráðherrann við. En hitt
er rétt og satt að vinátta þessara tveggja fór vaxandi
með hverjum degi sem þeir deildu í ríkisstjórn, en
Páll gegndi ráðherradómi í átta ár af sanngirni og
styrk.
Sigrún Magnúsdóttir, síðari kona hans, var þekkt
að góðu úr borgarstjórn þótt þau drægju ekki sama
taum þáverandi borgarstjóri og hún. Efldust þau
kynni við samveru í ríkisstjórn. Síðar varð hún ráð-
herra sjálf.
Páll var frændrækinn mjög og þau Ástríður náskyld
að mati beggja og stolt af. Forsætisráðherrann naut
þessa og að auki nokkuð þess að hafa verið í sveit í
Svartárdal, næsta dal austan við.
Fari Páll vel og guð blessi hann og hans fólk.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
6.12. 2020 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17