Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.11.2013, Blaðsíða 23

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í nóvember 2013
samfélagi liðinna alda en einmitt ættfræðin. Síðan
bætist skemmtanagildið við sem bónus.
Fleira ræddi ég urn í þessum sannarlega sundur-
lausu þönkum mínum um ættfræði og fjölskyldusögu
í fyrrgreindum fyrirlestri á fundi Ættfræðifélagsins
t.d. um það hvemig veldi einstakra ætta hélst á Islandi
fyrr á öldum og voru sýndar ættartöflur því til rök-
stuðnings. Ekki verður hér frekar fjallað um þau mál
en hins vegar leitast við að færa nokkur rök fyrir sumu
af því sem hér að framan hefur verið rakið. Verður
skýrt frá efni nokkurra mynda sem sýndar voru í fyr-
irlestrinum.
Endurnýjun
Árið 1703 voru alls 3284 giftar konur á aldrinum 20-
44. Þessar konur sáu að mestu leyti um sköpun næstu
kynslóðar íslendinga. (Mjög fátítt var hér áður fyrr
að konur undir 20 ára aldri eða yfir 44 ættu börn og
óskilgetin börn á 18. öld voru að jafnaði um 5% af
heildarfjölda barna, auk þess sem dánartíðni óskilget-
inna barna var miklu hærri en þeirra skilgetnu og
frekar fá þeirra sem lifðu komust úr ófrjálsu einlífi
vinnumennskunnar í stöðu giftra húsráðenda.)
3284 giftar konur merkir að alls hafi það verið hlut-
verk 6568 einstaklinga að skapa næstu kynslóð. Þetta
gerir um 13% heildarfjölda þjóðarinnar. Athuganir á
manntölunum 1801 og 1845 sýna svipaðar hlutfalls-
tölur að meðaltali, aðeins hærri 1801, aðeins lægri
1845. Sú kenning er því sett fram að í gamla íslenska
sveitasamfélaginu hafi um 13 % þjóðarinnar séð um
endurnýjun hennar hverju sinni. Þar sem fjöldi þjóð-
arinnar sveiflaðist að öllum líkindum milli 40 og 60
þúsund í tímans rás, má álykta að milli 5200 og 7800
einstaklingar hafi hverju sinni séð um endurnýjun
þjóðarinnar.
Áafjöldinn
í fyrsta lið frá okkur eru áar okkar tveir, þ.e. faðir og
móðir, í öðrum lið fjórir, í þriðja lið átta, í fjórða lið
sextán o.s.frv. í áttunda lið eru þeir 256, í ellefta lið
2048, í þrettánda lið 8192, í fjórtánda lið 16382. í
reynd voru þeir auðvitað færri vegna tvítalningar eða
jafnvel margtalningar en varla meira en sem nemur
tæpum helmingi fyrrgreindra talna. Ég hef því það
fyrir satt að í 13. lið, hugsanlega þeim fjórtánda, frá
okkur, teljist vera allir þeir íslendingar sem þá sáu um
endurnýjun þjóðarinnar.
Raunhæft virðist að álykta að meðalkynslóðabil
hafi verið um 30 ár á íslandi í tímans rás. Það er
nokkru hærra ef aðeins rakið er í karllegg en aðeins
lægra ef aðeins er talið í kvenlegg. 13. liður talinn frá
manni sem fæddist árið 1950 hefur samkvæmt þess-
ari ályktun fæðst að meðaltali árið 1560,14. liður árið
1530. Maður fæddur árið 1950 á því fyrir áa alla þá
íslendinga sem fæddir voru 1530-1560 og sem eign-
uðust afkomendur. (5200-7800 manns, sbr. það sem
útskýrt var um áafjölda hér að framan).
Við erum þannig að fjalla um fullkomna endur-
vinnslu á öllu litningakerfi þjóðarinnar á urn 400
ára fresti! Sem þýðir að við ættum að vera komin af
Oddaverjanum Jóni Loftssyni (f. 1124, d. 1197),fóstra
Snorra Sturlusonar á að minnsta kosti 8000-16000
mismunandi vegu! En afar Jóns Loftssonar voru þeir
Sæmundur fróði og Magnús berfættur Noregskonungur,
sem var afkomandi Haralds hárfagra í beinan karllegg.
„Þér landnemar, hetjur af konungakyni...“!
„Útdauð ætt“
Þegar við hugleiðum þessa miklu margbreytni í áa-
fjölda okkar, er eðlilegt að spyrja hvernig útskýra á
það fyrirbæri að einhver ætt verði „útdauð“? Þannig
er víða sagt svo frá að allar helstu höfðingjaættimar
íslensku á Sturlungaöld hafi „dáið út“. I danska rík-
inu þurfti „að skipta um konungsætt“ árið 1863 vegna
þess að gamla Aldinborgarættin hafi verið „útdauð“.
Yfirleitt virðast tignar ættir deyja út fyrr eða síðar.
Þetta hmn tiginna ætta á sér einfalda skýringu. Ættin
er aðeins rakin í karllegg og stundum aðeins í karllegg
elsta sonar. Slíkt framhald ættar frá einni kynslóð til
annarrar raskast auðveldlega.
Segjum að frá ættföður séu 50% karlar, 50% kon-
ur. Karlleggurinn er þá 50% allra niðja í fyrstu kyn-
slóð. Sonarsynir ættföðurins eru hins vegareftir sama
mælikvarða aðeins fjórðungur afkomenda hans; beini
karlleggurinn er aðeins 25 % niðjanna. I fjórða lið frá
ættföður er beinn karlleggur 6,25% niðjanna, í áttunda
lið 0,39% eða tæplega einn af 250 afkomendum!
Engin furða er þótt slík föðurleggsætt „deyi út“,
ekki síst þegar yngri synir fá að mynda nýjar ættir eins
og oft gerðist fyrr á tímum. Þegar Aldinborgarættin dó
út með Friðriki VII Danakonungi hafði sú ætt verið við
völd í Danmörku í 415 ár eða í þrettán kynslóðir, að
sjálfsögðu í beinan karllegg. Góð frammistaða þar!
Við völdum tók ný ætt kennd við höllina
Glúcksborg í Slesvrk. En fyrsti konungurinn af þess-
ari nýju konungsætt, Kristján IX, var eins og fyr-
irrennari hans líka tólfti maður frá fyrsta konunginum
af Aldinborgarættinni, Kristjáni I, í beinan karllegg!
Að vísu í þrjár kynslóðir á 16. og 17. öld frá yngsta
syni til yngsta sonar.
Karlleggsættir
Ákveðin byrjun karlleggsætta hófst á Islandi á
Sturlungaöld, e.t.v. fyrir áhrif af venjum evrópska að-
alsins á miðöldum. Þegar sagt er frá því að Oddaverjar,
Haukdælir og jafnvel Sturlungar hafi „dáið út“ er sem
sagt verið að skýra frá því að þessi tímabundna tilraun
íslendinga til að koma á karlleggsættum hafi hreint út
sagt misheppnast. Því að auðvitað eru afkomendur frá
flestum þessum höfðingjum eftir sem áður með báða
leggi í bland eins og gengur og gerist.
Var það í raun og veru ekki besta mál að þessi
karlleggjatilraun misheppnaðist? Væri íslensk ætt-
fræði ekki miklu fátækari hefði hún heppnast?
http://www.ætt.is
23
aett@aett.is