Fiskifréttir - 23.08.1991, Page 5

Skoðun
Töpuð lán
og byggðastefna
— eftír Dr. Ágúst Einarsson
Lánveitingar opinberra sjóða
hafa verið í brennidepli undan-
farið. Miðað við önnur lönd er
opinber lánafyrirgreiðsla hér
mikil. Petta á við atvinnulífið,
bæði til rekstrar og fjárfestingar,
svo og gagnvart einstaklingum og
nægir að nefna húsnæðislána-
kerfið.
Ástæður þessa eru margar
m.a. nýlegur og þar með van-
máttugur fjármagnsmarkaður og
ríkiseign til skamms tíma á flest-
um viðskiptabönkum. Erlendis
lána einstaka bankastofnanir,
flestar reknar sem geysistór al-
menningshlutafélög, allt sem til
þarf í atvinnulífinu, bæði fjárfest-
ingarlán til langs tíma og rekstr-
arlán, og sjá um húsnæðislán til
einstaklinga. Þar er arðsemin í
fyrirrúmi enda enginn annar
mælikvarði betri í bankaviðskipt-
um.
Lán sem byggðamál
Hérlendis er þessu öðru vísi
farið. Oft eru lánveitingar hugs-
aðar sem tæki í æskilegri byggða-
þróun. Petta var mögulegt þegar
lán voru niðurgreidd að verulegu
leyti en sá tími er að mestu liðinn.
í nafni byggðastefnu er samt
enn knúið á um lán til að stofna
til reksturs eða fleyta máttvana
fyrirtæki frá einum gjalddaga til
hins næsta. Þetta er úrelt stefna
og gagnast engum, hvorki lán-
takendum, sem oft eru komnir í
sama farið eftir nokkur ár, né
eigendum fjármagnsins sem er
fólkið í landinu.
Skýrsla
Ríkisendurskoðunar
Það eru alvarleg tíðindi sem
birtast í skýrslu Ríkisendurskoð-
unar að tapað fé örfárra, opin-
berra sjóða geti numið um 5 mill-
jörðum. Fimm milljarðar er
geysimikið fé en til samanburðar
má geta þess að verðmæti allrar
saltfiskframleiðslunnar í fyrra
var 12 milljarðar. Auðvitað teng-
ist ekki allt tapað fé byggðamál-
um en of stór hluti þess.
Alltof algengt er að ófagleg
vinnubrögð ráði ferðinni í opin-
bera sjóðakerfinu og vitanlega á
að draga menn til ábyrgðar ef um
gáleysisleg vinnubrögð er að
ræða, sem leiða til þess að opin-
bert fé tapast.
Opinberir fjármunir eru ekki
eign sjóða og sjóðsstjóra heldur
skattfé almennings, sem gerir
kröfu til skynsamlegrar notkunar
þess.
Miklu hreinlegra og árangurs-
ríkara er að veita byggðastyrki
eftir ströngum reglum byggðum
á faglegum úttektum. Slíka
byggðastyrki á að veita á fjárlög-
um og alþingismenn eiga sjálfir
að úthluta þeim enda hafa þeir um-
boð þjóðarinnar til að fara með
sameiginlegar fjárreiður.
Stækka þarf
sveitarfélögin
Reyndar eru til mun betri leiðir
til að stuðla að æskilegri byggða-
þróun. Það er að skapa skilyrði til
„Það kemur
að því að
60% þjóðar-
innar, sem býr á
Suð vesturlandi,
ofbýður óráðsía
og skipu-
lagsleysi með
opinbert fé“
að þróttmikið atvinnu— og mann-
líf sé víða á landinu.
Frumskilyrði þessa er að sveit-
arfélög sameinist og takist þannig í
stærri einingum á við verkefni nú-
tíma þjóðfélags. Mannlíf nú er
ekki aðeins að veiða og verka fisk,
heldur einnig að sjá um félagslega
þarfir m.a. á sviði menntamála,
heilsugæslu, tómstunda og sam-
gangna. Þetta gerist ekki á full-
nægjandi hátt nema einingarnar
séu nokkuð stórar, um 2000 til
3000 manns og stærri, þótt þær
yrðu víða nokkuð dreifðar.
20 % hafnanna með
60% aflans
í þessu samhengi byggða-
stefnu og um stærð og samvinnu
sveitarfélaga er það athyglisvert,
að í einungis 12 af 49 fiskihöfnum
landsins er landað um 60% af
botnfiskaflanum. Hin40% dreif-
ast á 37 hafnir.
Þetta þýðir að rúm 20% hafn-
anna er með um 60% af botn-
fiskaflanum. Samt er lítið hugsað
um að byggja upp hafnir sem nýt-
ast fleirum en einum stað heldur
er knúið á um, að á öllum stöðum
skulu helst vera stórskipahafnir,
þrátt fyrir gjörbreyttar vegasam-
göngur.
Þetta litla dæmi sýnir ógöngur
hugsunarháttarins. Það kemur
að því að 60% þjóðarinnar, sem
býr á Suðvesturlandi, ofbýður
óráðsía og skipulagsleysi með
opinbert fé, og þannig með sitt
eigið fé. Þá lendir landsbyggðin í
erfiðum málum.
Þess vegna verða hinar dreifðu
byggðir að hugsa þessi mál upp á
nýtt burt frá alltof litlum sveitar-
félögum og frá smáskammta lán-
veitingum opinberra sjóða.
Höfundur er prófessor við Há-
skóla íslands
Aflamiðlun
Útflutningur á ísfiski ■ó
í gámum til sölu
25.- 31. ágúst JónJúlíBA 1
Skip Þ Ý U K Jön Klemens ÁR 2
Aðalbj.Þork. VE 0*5 Kotey VE 0,5
Andvari Ve 2 2 krata pall veó bbs 0.5
Arnar AR 2 3 Kristbjörg VE 2 2
Arnames SI 10 Krossvík AK 9
Aron fH 1 1 Látravík BA 3 3
Auður VE 0,5 Litlanes fS 1
Agústa Har. VE 1 1 I.yngey SF 3
Álsey VE 2 2 María Júlla BA 3
Ásborg EA 6 4 Máni BA 1 1
Baldur VE 1 MárSH 10 3
Bergvík VE 1 3 Murnmi NK 0,5
Bessi ÍS 13 Múlaberg ÓF 6 m
Bjarnarey VE 2 : Nausti NK i
Bjami Gíslas. $F 1 2 Njörðttr ÁR 1 2
BjörgVE 2 2 Oddgeir PH 2 3
Breki VE 6 6 Ófeigur VE 4
Bylgja VE 5 ÓlafurBjarnas. SH 2 1
Dagbjört $U 0.5 Ólafur Jónsson GK 13
Dagrún ÍS 6 7 Páll ÁR 3 4
Dala Rafn VE 2 2 Páll Pálsson f S 13
Ðalaröst ÁR 1 2 Reynir GK 3
Danski Pétur VE 1 2 Sighvatur GK 2 2
DrífaÁR 3 Sigluvfk SI 13
Eldeyjar Hjalti GK 2 3 Sigurbára VE 1 1
Eldeyjar-Súla KE 8 Sigurbjörg SU 1
Elding VE 0,5 Sigurborg VE 3 4
Etntna VE 1 2 Sigurður Ólafss.SF 2 2
Erlingur SF 1 2 Sigurfari ÓF 3 3
Faxavík GK 0,5 Sigurfari VE 1 2
Fjðlnir GK 1 1 SígurvíkVE 1 3
Hóki VE 0,5 Síðu Hallur SF 0,5
FrárVE 3 1 SjöfnVE 1
Freyja RE 4 Skafti SK 4 5
Freyr SF 1 2 Skálafell ÁR 2 5
Friðrik Sigurðs ÁR 1 3 Skinney SF 1 4
Frigg VE 2 3 Skipaskagi AK 9
Fróði ÁR 1 2 Skógey SF 2 4
FylkirNK 0.5 SkuldVE 1 1
GandiVE IL 3 Skúli fógeti VE 1
Geir SH 3 1 Sleipnir VE 1 1
Geir goðí GK 5 Smáey VE 1 4
Gideon VE 2 5 Sólberg ÓF 6 7
Gjafar VE 3 4 Stakkavfk ÁR 4 4
Gnúpur GK 9 Stálvík Sí 9
GóáVE 0,5 Stéfáit í gerði VE 0,5
Gttðbjötg ÍS 6 1 Steinunn SH 3 1
Guðm. Krist. SU 5 2 Steínunn SF 4
Gíiðrún VE 2 3: Stígandi VE 0,5
GulibergVE 5 5 Stokksey ÁR 1 2
Gullborg VE 3 Stokksnes SF 13
GullverNS 6 7 SturlaugurH.B. 13
Gustur VE 0,5 Styrtnir VE 2 3
GylIiríS 6 7 Suðurey VE 2 3
GæfaVE 0,5 Sunnutindur SU 9
Hafberg GK 2 2 1 Svetntt Jónss. KE 9
Hafcjörg VE 0,5 Sæfaxi VE 2
Hafnarey SF 1 2 Særún GK 3 4
Haftindur HF 2 Sævar NK 0,5
Halkíon VE 2 5 Sölvi Bjarnason BA 10 2
Har. Böðvar AK 9 Tálknf. BA 9 2
Harpa GK '• 3 Víkingur VE 0,5
Haukafell SF 1 3 VfsirSF 1 3
Hásteinn ÁR 1 Þinganes SF 1 3
Hegranes SK 9 4 Þorsteinn GK 4 1
Heiðrún ÍS 4 5 Þórey RE 0,5
Heimaey VE 3 4 1 Þórhailur Dan. SF 9
Hetga Sigm. NS 0,5 Þórir SF 4
HildurNK 0,5 Þórir Jóh.son GK 1 1
Hringur SH 1 1 Þórshamar GK 5 5
Hrungnir GK 5 1 Þórunn SU 0,5
Hugtnn VE 5 5 Þórunn Sveíns. VE 5
Húnaröst RE 5 5 Þröstur GK 3
Hvanney SF 1 2 Þnra AK 0,5
Höfrungur IIIÁR 2 5 Þuriður Halldór GK 1 4
fvar SH 0.5 Æskan SF 2
Jóh. Gíslason ÁR 2 5 öðlíngur MB 0,5
Jón á Hofi ÁR 2 6 ÖrnVE 3
Jón á Hofi GK 3 Samtals 262 369 38 103