Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.08.2021, Síða 10

ANDLEG HEILSA
10 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22.8. 2021
Þegar maður var farinn að keppa úti
í heimi fann maður fyrir gríð-
arlegri pressu,“ segir Jón Arnar
Magnússon, fyrrverandi tugþrautarkappi,
sem keppti á þrennum Ólympíuleikum.
„Maður vissi að maður þyrfti að standa
sig. Maður gat ekki falið sig á bak við
neinn, maður var bara einn í liði,“ segir
Jón.
„Ég lærði mjög fljótt að orða hlutina
rétt þegar ég var í viðtölum. Ekki segja
bara eitthvað út í loftið því þá fékk mað-
ur það bara í bakið einn, tveir og þrír.
Maður fann sér einhverjar aðferðir til
þess að slaka á og njóta í stað þess að
stressa sig á því að ná árangri.“
Á mótum segist Jón hafa dregið sig í
hlé þegar kom að honum að keppa enda
keppt tvo daga í röð, í fimm greinum
hvorn dag, í tugþrautinni. „Maður fann
einhvern góðan stað og stundaði ein-
hvers konar hugleiðslu eða íhugun. Ég
beitti því mikið.“
Jón segir að komið hafi tímabil þar
sem hlutirnir sátu þungt á honum, í
kringum meiðsli eða þegar illa gekk.
„Svo var umtalið hérna heima ekkert
endilega uppbyggjandi og oft neikvætt.
Þá var þetta stundum ansi erfitt og mað-
ur hugsaði til hvers maður væri nú að
gera þetta. En ég átti góða að sem hjálp-
uðu mér.“
Hann segir að erfitt hafi verið að hætta
keppni þegar kom að því. „Þetta var búið
að vera stærsti partur lífs míns í einhver
tíu tólf ár og þegar ég tók þá ákvörðun
að hætta varð rosalegt tóm í lífi mínu,“
segir Jón.
„Ég var alltaf að stefna að einhverju en
svo var það allt í einu búið. Þá þurfti
maður aðstoð við að koma sér út úr því.
Fara til sálfræðings og ræða málin. Þessi
kafli í bókinni væri búinn og þá tæki nýr
kafli við. Maður á ekkert að skammast
sín fyrir að biðja um hjálp,“ segir Jón og
bendir á að þau sem séu í þessum spor-
um í dag eigi að biðja um hjálp líka.
Jón segir aðspurður að erfitt hefði ver-
ið fyrir hann að búa betur í haginn fyrir
endalok ferilsins áður en hann stóð
frammi fyrir þeim. „Maður var svo fók-
useraður á að gera það sem maður var
að gera, þannig að maður leiddi hugann
ekkert að þessu. Svo hugsaði maður, „Já,
nú er ég að hætta. Ég var ekkert búinn að
pæla í því.“ Maður var ekkert að hugsa út
í það fyrr en á síðustu metrunum.“
Hann segir endalokin á ferlinum hafa
komið svo til af sjálfu sér. „Maður var far-
inn að hafa meira fyrir æfingunum og þá
fóru þær að taka meiri tíma. Eins og kon-
an mín sagði, þá var betra að hætta áður
en maður var búinn að stúta skrokknum
alveg. Ég ákvað að hlusta á hana, hætta
frekar heill og hafa skrokkinn í lagi næstu
50 árin.“
ari skráp en karlarnir. „Það gæti útskýrt nið-
urstöður okkar. Að konur reyni að uppfylla
staðalímyndina um ofurkonuna,“ segir Richard.
Hann segir þó að aðrar rannsóknir bendi til
þess að karlar almennt og þá sérstaklega
íþróttamenn séu ólíklegri til að leita sér að-
stoðar en aðrir. „Karlarnir eru almennt taldir
áhættuhópurinn.“
Berskjöldun skiptir sköpum
Spurður um afleiðingar þess að íþróttamenn
leiti sér ekki hjálpar segir Richard það geta leitt
til þess að þeir endi í kulnun og yfirkeyri sig.
„Það hefur sést að íþróttafólk sem glímir við
geðheilsuvandamál er líklegra til að lenda í slysi
eða meiðslum á æfingu, þótt við vitum ekki af
hverju. Það gæti auðvitað verið að þau sem
meiðast verði þunglynd en geðheilsa fólks hefur
verið mæld fyrir fram og svo skoðað hverjir
meiðast,“ segir Richard en sama niðurstaða
fæst þá.
Íþróttaaðdáendur og samfélagið í heild sinni
gerir oft óraunhæfar kröfur til íþróttamanna.
Séu þeir frábærir í sinni grein, hljóti og eigi allt
annað að vera í góðu standi líka. Sú er oft ekki
raunin. „Við horfum á íþróttafólk í sjónvarpinu
og þetta verður mjög ópersónulegt. Þetta er
svolítið eins og að horfa á kvikmynd eða eitt-
hvað slíkt. Þá gerir fólk oft óraunhæfar kröfur,“
segir Richard.
Sama má segja um aðgengi að íþróttamönn-
um, það á að vera svo mikið. „Það er auðvitað
ekki raunhæft eins og við sáum með Naomi
Osaka,“ segir Richard, en hún dró sig eins og
frægt er orðið úr leik á Opna franska meist-
aramótinu í tennis því hún sá sér ekki fært að
mæta á blaðamannfundi er hún reyndi að ná
tökum á félagskvíða. „Í heimildaþáttunum um
hana [á Netflix] má sjá hvað það er mikið af
streituvöldum í lífi hennar sem hafa ekkert með
tennis að gera.“
Margrét Lára segir það ekki eiga alltaf við að
heilbrigður líkami geymi heilbrigða sál.
„Íþróttamenn eru þverskurður af samfélaginu.
Það eru íþróttamenn sem lenda í erfiðum að-
stæðum innan vallar og utan og fólk hefur mis-
gott streituþol óháð því hvort það er íþróttafólk
eða ekki. Íþróttamönnum líður illa eins og
hverjum öðrum,“ segir hún.
Í B.Sc.-ritgerð sinni í íþróttafræði frá árinu
2015 rannsakaði Margrét Lára líðan atvinnu-
manna í boltaíþróttum á Íslandi. Niðurstöður
sýndu að væg og miðlungs kvíða- og þunglynd-
iseinkenni voru algengari meðal atvinnumann-
anna en íslenskra háskólanema.
„Það að berskjalda sig og viðurkenna að sér
líði illa er ekki veikleiki. Auðvitað hefur við-
horfið í íþróttunum verið að það sé veik-
leikamerki, en fyrir mér er þetta styrkleiki. Að
viðurkenna að sér líði illa er svo stórt skref í að
ná að lokum bata,“ segir hún.
Þá segir Margrét Lára það skipta sköpum að
þekktir íþróttamenn, bæði hér heima og erlend-
is, hafi stigið fram og sagt frá sinni glímu við
andleg veikindi. „Þá finnur fólk að það er ekki
eitt ef því líður illa líka.“
Tómarúm sem myndast
Eins og hjá Mesler og liðsfélögum hans eru það
oft endalok ferilsins og lífið sem tekur við sem
reynist íþróttamönnum hvað erfiðast. Það virð-
ist eitthvert tómarúm myndast hjá þeim þar
sem einn stærsti þáttur lífs þeirra, sá sem
sjálfsmyndin byggist oft á, hefur liðið undir lok.
Að sögn Hafrúnar eru það mikil viðbrigði fyr-
ir íþróttamenn þegar þeir hætta enda bróður-
partur tíma þeirra sem fer í æfingar og keppni.
„Þú hættir að vera íþróttamaður og ert fljótur
að gleymast. Þá brotnar sjálfsmyndin hjá sum-
um,“ segir hún.
„Á Ólympíuleikum hafa verið sérstök tjöld til
að höfða til þeirra sem eru að hætta eftir leik-
ana, enda margir sem gera það,“ segir Hafrún
en íþróttamennirnir eru þá hvattir til þess að
leita sér aðstoðar. „Þetta er svo rosalega mikil
breyting á lífinu.“
Margt spilar þó inn í hvernig fer hjá fólki.
„Hvort íþróttamennirnir séu búnir að mennta
sig, hafi eitthvert plan og að einhverri vinnu að
hverfa og hvort þeir séu sáttir eða ósáttir við
hvernig ferillinn endaði,“ segir Hafrún.
Margrét Lára segist bæði hafa fundið það
sjálf og séð hjá öðrum að tómarúm myndist
þegar ferillinn endar. „Það er allt búið að snúast
um þessa íþrótt. Þú sefur, borðar, hittir börnin
þín eftir því hvenær þú æfir og keppir. Og svo
er þetta sem hefur skilgreint þig í mörg ár tekið
frá þér,“ segir hún.
„Maður þarf svolítið að finna hver maður er
upp á nýtt. Ég held að það sé hjálplegt að búa í
haginn fyrir endalok ferilsins en það er samt
erfitt,“ segir Margrét Lára. „Það þarf að hjálpa
íþróttamönnum miklu meira með undirbúning-
inn fyrir þetta. Þeir renna út á samningi og svo
er þetta bara búið. Það er ekkert utanumhald
og enginn að pæla í þér sem manneskju eftir að
samningi lýkur. Þetta er harður heimur og
íþróttamenn standa mikið til á eigin fótum.“
Hún tekur fram að þetta sé mikilvægt um-
ræðuefni. „Ég held að þetta sé eitthvað sem við
þurfum að hjálpa fólki miklu meira með. Sér-
staklega því íþróttir eru alltaf að verða stærri
og stærri hluti af lífi fólks,“ segir Margrét Lára
og bendir á að íþróttir bæði kvenna og karla hafi
vaxið mikið síðustu ár og ferill þeirra sem þær
spila lengst.
Ekki bara íþróttamenn
Sömu sögu má segja um þá sem lenda í erfiðum
og langvinnum meiðslum. „Sjálfstraustið
minnkar og sjálfsmyndin brenglast og fólk veit
ekki hvert það á að leita. Það er oft enginn innan
félagsins sem er að huga að þessu,“ segir Mar-
grét Lára. „Mér finnst það svolítið sorglegt. Við
þurfum að hjálpa íþróttamönnum að finna þessa
leið og benda þeim á hvert á að leita.“
Þá er einnig mikilvægt í öllu íþróttastarfi að
leggja áherslu á að íþróttin skipti ekki öllu máli,
þeir sem stunda íþróttir þurfa að hlúa að öðrum
þáttum í lífi sínu. „Það er lykilatriði, hvort sem
þú ert afreksmaður eða ekki, að þú hafir ein-
hver önnur áhugamál,“ segir Hafrún. „Þú verð-
ur helst að hafa ástríðu fyrir einhverju öðru
líka. Því ef þú meiðist, þarft að hætta eða það
gengur illa þarftu að hafa að einhverju öðru að
hverfa.“
Hún nefnir að Tim Harkness, yfirmaður
íþróttavísinda og -sálfræði hjá knattspyrnu-
félaginu Chelsea, leggi áherslu á að leikmenn-
irnir hafi eitthvað annað í lífi sínu en fótbolta.
„Að þeir skilgreini sig ekki bara sem fótbolta-
menn,“ segir Hafrún. Margir efnilegir fótbolta-
menn hafi til dæmis brennt sig á því að hugsa
bara um íþróttina en endað sem brotnir ein-
staklingar þegar ferillinn fór ekki eins og þeir
vonuðust til eins og gerist hjá svo mörgum.
Steve Mesler, Steven Holcomb, Curtis
Tomasevicz og Justin Olsen fagna gullinu í
keppni á fjögurra manna bobsleða á Ól-
ympíuleikunum í Tórínó árið 2010.
AFP
’
Það er ekkert utanumhald og
enginn að pæla í þér sem mann-
eskju eftir að samningi lýkur. Þetta
er harður heimur og íþróttamenn
standa mikið til á eigin fótum.
Jón Arnar Magnússon
segist hafa þurft á að-
stoð að halda þegar ferl-
inum lauk og ekki eigi að
skammast sín fyrir það.
Morgunblaðið/Golli
Í lagi að biðja um hjálp