Austurglugginn - 08.03.2007, Qupperneq 4

4 AUSTUR • GLUGGINN
Fimmtudagur 8. mars
Austur»gluggitin
Skrifstofa Austurgluggans er opin 8-4 alla virka daga. Póstfang: Hafnarbraut 4,740 Fjarðabyggð
Útgefandi: Útgáfufélag Austurlands ehf.
Umbrot & prentun: Héraðsprent
Framkvæmda- og auglýsingastjóri: Sigurfinnur L. Stefánsson
477 1571 - 821 3452 - finnur@agl.is
Ritstjóri & ábyrgðarmaður: Sigurður Aðalsteinsson
4771750 - 8991070 - sigad@agl.is
Blaðamaður: Gunnar Gunnarsson 477 1755 - 848 1981 - frett@agl.is
Gripurinn ofan í gröfinni. Mynd: Inga Sóley Kristjönudóttir
Merkur fornleifafundur á Rangá
Tíu beinagrindur undir kjallaragólfinu
Fornleifafrœðingar munu á næstu
mánuðum hefjast handa við að
grafa upp fornan kirkjugarð sem er
undir gamla íbúðarhúsinu á Rangá
í Hróarstungu. Þegar hafa fundist
tíu grafir undir kjallaragólfinu og
ekki er ólíklegt að fleiri eigi eftir
að koma í Ijós. Fornleifafræðingur
telur líklegt að grafirnar séu frá
miðöldum.
Húsið er steinhús, byggt árið 1907
og verður því 100 ára í dag. Þegar
grafið var fyrir húsinu var komið
niður á fornan grafreit og bein úr
honum tekin upp. I bók dr. Kristjáns
Eldjáms, Kuml og Haugfé frá árinu
1956, segir að þar hafi fundist brot
úr jámkatli, skeljarbrot og brot úr
kambi. Munimir fundust árið 1915
„í uppblásinni dys skammt sunnan
við túnið á Rangá.“ Þar hafði verið
grafinn maður, hundur og hestur. I
eldri útgáfu bókarinnar Sveitir og
jarðir í Múlaþingi er einnig sagt
ffá að spjót hafi fundist á þessum
slóðum í kringum 1950, en það sé
geymt á Þjóðminjasafninu.
Húsið byggt ofan á
gömlum kirkjugarði
Heimamenn á Rangá höfðu því
varann á þegar þeir hófust handa
við að dýpka kjallarann í byrjun júlí
svo hægt yrði að einangra gólfið.
Þeir höfðu heldur ekki grafið lengi
þegar kjálki úr manni og síðar
hauskúpa komu í ljós. Inga Sóley
Kristjönudóttir, minjavörður Aust-
urlands, var þá kölluð á staðinn og
seinasta sumar gróf hún upp þrjár
grafir.
„Þetta fannst í innsta herberginu
í kjallaranum. I því em um 12,5
metrar sem ekki hefur verið steypt
gólf ofan á. Þeir fundu gröf upp
við ytri vegginn en það mótar
fyrir tíu gröfum í svæðinu,“ segir
Inga Sóley sem útilokar ekki að
fleiri grafir eigi enn eftir að koma
í ljós. „Húsið er bara byggt ofan á
gömlum kirkjugarði. Það gæti verið
meira undir planinu fyrir utan húsið.
Vegurinn liggur þó meðfram svo
það sem þar var gæti verið horfið.
Enn hafa engar útlínur bygginga
eða kirkjugarðsveggur fundist svo
ég myndi vilja taka könnunarskurð
fyrir utan til að athuga hvort þar sé
eitthvað. Það eru líka örugglega
grafir undir steypta gólfinu. Ég
gróf upp þær þrjár grafir sem sáust
í sumar, nema í tveimur þeirra vom
fótleggirnir undir steypta gólfinu.“
Til að komast að þeim þarf að rífa
upp gólfið. „Það gæti þurft að rífa
upp allan kjallarann. Steypta gólfið
er ekki einangrað og ég reikna með
að heimilisfólkið vilji endumýja
það og einangra. Best færi á að geta
rifið það upp í sumar og vor til að
geta grafið og klárað.“
Beinin mjög morkin
Beinin í gröfunum sem búið er að
grafa upp eru flestöll mjög illa farin,
enda hafa menn nánast gengið á
þeim fyrst eftir að húsið var tekið
í notkun.
„Það eru ekki nema fimm sentímetr-
ar og það hefur bæst ofan á beinin
síðan húsið var tekið í notkun svo
í byrjun hafa menn nánast gengið á
beinunum. Beinin eru orðin mjög
morkin og sunt molnuðu nánast
þegar ég tók þau upp. Önnur eru
orðin mjög flöt, eiginlega bara í
tvívídd."
Inga Sóley telur að tvær af gröf-
unum tíu sem komnar eru í ljós
séu bamagrafir, þær séu svo litlar.
Grafimar séu annars ekki stórar,
ein sem opnuð var í sumar var ekki
nema 28-30 sentímetrar á breidd
og þar snéri beinagrindin á ská í
timburkistunni. Aldur grafanna er
enn óþekktur, en Inga Sóley segir
líklegt að þær séu að minnsta kosti
frá miðöldum.
„Það vantar nær öll öskulög ofan á
og þau eru heldur engin undir þar
sem þar hefur verið hlaðið torfi til
að slétta, fyrir utan að þama er alls
staðar búið að grafa og róta. Það
er þó öskulag frá 1780 ofan á svo
grafimar eru eldri en það. Grafirnar
liggja mjög þétt, snúa austur-vestur
sem er dæmigert fyrir kirkjugarðs-
grafir, þær virðast frekar fomar og
um þær em engar heimildir. Þetta
bendir því allt aftur til miðalda.“
Uppgröfturinn á Rangá kemur til
með að flokkast sem neyðarupp-
gröftur, en í þann flokk falla fom-
minjar sem finnast óvænt við fram-
kvæmdir sem ekki er hægt að stöðva.
Þegar um stærri aðila er að ræða er
þeim skylt að kosta uppgröft, en
Fornleifavernd aðstoðar minni aðila
við ijármögnun. Sú vinna er hafm
og verður efld á næstu vikum, en
hægt er að byrja að grafa á vormán-
uðum, apríl/maí, þar sem grafirnar
em innandyra. Fornleifavemd fær
tilboð frá einkaaðilum sem skila inn
verklýsingu þar sem meðal annars
kemur fram hversu margir munu
starfa að uppgreftrinum. Inga Sóley
líkir fundinum á Rangá við upp-
gröft í Keldudal í Skagafirði, en þar
fundust mannabein við byggingar-
framkvæmdir haustið 2002. Við
rannsókn kom í ljós að um foman
kirkjugarð var að ræða. Vorið eftir
fundust síðan mannabein á jörðinni
við jarðvegsframkvæmdir og rann-
sókn þar leiddi í ljós íjögur kuml.
Enginn draugagangur
Einn gripur fannst í fyrrasumar,
en hann hefur ekki verið greindur.
„Þetta er 4x5 sentímetra hlutur,
virðist vera viðarbútur sem eitthvað
hefur verið vafið um. Hann fannst
ofan á kvið einnar beinagrindarinn-
ar, en ég veit ekki hvort hann hefur
verið ofan á eða ofan í kistunni.“
Þeir sem eiga beinin á Rangá virðast
hinir rólegustu. Þeir gerðu ekki vart
við sig fyrir hundrað árum þegar
hluti þeirra var fjarlægður og hafa
heldur ekkert krælt á sér enn, þó
sumir séu enn hálfir ofan í moldu.
„Heimilisfólkið kannaðist ekki við
það. Beinagrindumar hafa verið í
kjallaranum frá því húsið var byggt.
Ég spurði það um daginn hvort það
hefði orðið vart við eitthvað síðan
ég opnaði grafimar en það vildi ekki
kannast við það, sagði að það hefði
bara verið mjög friðsælt. Kannski
er grafarbúamir fengir að losna við
umganginn.“ GG

■f ' V

• M. * ‘ fy .: t ■r ■■ -'jyj

i .-. > -
V: ý. "'ýsr1.'fy.... f • V/..

F.SÍsi'K..- '* J,' ,
' . . ' ♦ ’ •K t./r
Beinin voru orðin mjög morkin og sum molnuðu nánast þegar þau voru tekin
upp. Önnur voru orðin mjög flöt, eiginlega bara i tvívídd. Mynd: Inga Sóley Krist-
jönudóttir