Austurglugginn - 08.03.2007, Síða 6

6
AUSTUR • GLUGGINN
Fimmtudagur 8. mars
Sigurður Staples (Súddi) veiðivörður Eyjum Breiðdal.
Mynd: SigAð
Meistaraprófsritgerð Hrafnkels Lárussonar um íslensk sveitarblöð um aldamótin 1900 er komin út á bók
hins vegar er í blöðunum afþreying-
ar- og skemmtiefni. „Þetta er fjöl-
breyttur og skemmtilegur miðill og
efnið stendur fólki jafnan nærri. Það
er að tjá sig um sín hagsmunamál og
ræða við sveitungana hvemig efla
megi hag allra hreppsbúa," segir
Hrafnkell og bendir á líkindi með
blöðunum og bloggsíðum tækniald-
ar. „Stór hluti bloggara er að skrifa
fyrir sjálfa sig, vini sína og kunn-
ingja, þó fleiri geti lesið efnið og
hópurinn sé ekki jafn lokaður og í
sveitarblöðunum. I báðum tilvikum
er hópurinn að mestu einskorðaður
við það sem snertir einstaklinga í
hópnum persónulega og umræðan
er því ekki eins almenn og oft er í
stærri fjölmiðlum."
Ekki var heldur óalgengt að greinar í
sveitarblöðunum væru birtar án þess
að höfundar væri getið en bloggið
hefur sætt gagnrýni fyrir að leyfa
einstaklingum að vega að öðrum
undir skjóli nafnleyndar.
Einlægari skrif
„Það er mjög algengt að greinar í
sveitarblöðunum séu nafnlausar eða
ritaðar undir upphafsstöfum. Þetta
var jafnan leyft með því skilyrði að
ritstjórn viðkomandi blaðs vissi hver
skrifaði. Skrif fólks í sveitarblöðum
vom líka oft einlægari og siður
hátíðleg en í stærri miðlum. Fólk
leit á blöðin sem menntunartæki
og því var lögð áhersla á að fá
ungt fólk til að tjá sig í sveitarblöð-
unum, til að undirbúa sig undir að
skrifa í „stærri“ miðla, svo sem
prentuð landsmálablöð. Menn litu
á fjölmiðlaheiminn sem stigskipt-
an, sveitarblöðin væm grasrótin,
landsmálablöðin þar fyrir ofan og
fræðileg tímarit á toppnum.“
Utgáfa sveitarblaðanna var vetr-
ariðja enda vinnuálagið í sveitunum
ekki eins ákaft yfir veturinn eins og
á öðrum árstímum, en þó vom dæmi
um blöð kæmu út yfir sumartímann.
Stundum stóðu félög að útgáfu blað-
anna sem kusu ritstjórn, eða ritstjóri
með félag, oftast lestrarfélag, að
baki sér. Stundum stóðu menn líka
alveg einir að útgáfunni. En sveit-
arblöðin lifðu sjaldnast lengi. „Ef
blað Iifði í tvo, jafnvel þrjá, vetur
þá var það langlíft. Legðist útgáfan
af byrjuðu menn frekar upp á nýtt
með nýju nafni, þó jafnvel sömu
einstaklingamir stæðu að blaðinu.
Menn virðast hafa viljað byija með
hreint borð, hvort sem ímynd blaðs-
ins var góð eða slæm.“
Bókin er til sölu i Samkaupum á
Egilsstöðum en einnig má panta
eintak hjá höfundi með því að senda
tölvupóst á netfangið hrafnkell.lar-
usson@gmail. com.
forfeðranna
Mynd: GG
kirkjusókn. Blöðin voru skrifuð í
mjög fáum eintökum og látin ganga
á milli bæja eða skrifuð í bók og
lesin upp á almennum fundum. „í
minni heimasveit var gefið út blað
í upphafí 20. aldar sem hét Baldur.
Það virðist hafa verið gefið út í
þremur eintökum, enda skiptist dal-
urinn landfræðilega í þrjú svæði.
Þessi aðferð virðist víða hafa verið
viðhöfð.“
Elsta varðveitta blaðið sem Hraftikell
vann með hóf að koma út árið 1866
og og það yngsta hætti að koma út
árið 1908 og afmarka þessi ártöl
viðfangsefnið í tíma. Landfræðilega
afmarkast efnið var svæðið frá
Strandasýslu í vestri austur með
Norðurlandi til Múlasýslna.
Ákveðið efni fyrir
ákveðinn hóp
I megindráttum skiptist efni blað-
anna í tvennt. Annars vegar eru
menn að skrifa um hagsmunamál og
Blogg
Fyrir skemmstu kom út fyrsta
bókin í meistaraprófsritröð Sagn-
frœðistofnunar Háskóla Islands.
Fyrsta ritgerðin sem geftn er út er
ritgerð Breiðdœlingsins, Hrafnkels
Lárussonar. Hún ber heitið I óræðri
samtíð með óvissa framtíð ogfjallar
um íslensk sveitarblöð og samfélags-
breytingar um aldamótin 1900.
Hrafnkell útskrifaðistfrá Hlsumarið
2006 með MA-gráðu í sagnfrœði.
Hann starfar nú sem safnvörður á
Minjasafni Austurlands auk þess
sem hann er sjálfstœtt starfandi
fræðimaður.
„Margar þeirra MA-ritgerða sem
skrifaðar eru fjalla um áhugavert efni
en örlög flestra verða þau að lenda
upp í hillu á Landsbókasafninu þar
þær vekja litla athygli. Hugmyndin
með ritröðinni er að koma völdum
ritgerðum á ffamfæri. Til stendur
að gefa út eina bók á ári. Vinna við
mína bók var farin af stað í fyrra og
hún nánast tilbúin fyrir jól þó hún
kæmi ekki út fyrr en í nýliðnum
febrúarmánuði. Eg var farinn að
huga að því gefa ritgerðina mína út
sjálfúr þegar mér var boðið að vera
fyrstur í ritröðinni. Það var mjög
ánægjulegt og heiður fyrir mig.“
Við, hinir,
samfélagshyggja og
heimilishyggja
Bókin er þrískipt. Fyrsti hlutinn
og sá stærsti fer í að gera grein
fyrir sveitarblöðunum; hvemig þau
virkuðu og hvað þau ætluðu sér.
í seinni hlutunum tveimur vinnur
Hrafnkell út frá eigin skilgreiningu
Hrafnkell Lárusson
á hugtakaparinu „við og hinir“, þar
sem „við“ eru íbúarnir á útgáfusvæði
hvers blaðs en „hinir“ fólk sem flust
hefur burt. „Eg reyni að varpa ljósi
á hvaða áhrif samfélagsbreyting-
amar, einkum flutningur fólks úr
sveitunum, hafði bæði á þá sem
eftir sátu sem og hina sem fluttust
burt. Um og fyrir aldamótin 1900
var líka innbyrðis togstreita í sveit-
unum um hvemig samfélag menn
vildu byggja. I bókinni beiti ég
tveimur megin skilgreiningum til að
skýra hugarfarsleg átök í sveitunum.
Annars vegar var þar um að ræða
það sem ég kalla heimilishyggju, en
fylgjendur hennar vildu halda áfram
að búa að sínu óháð breytingum á
samfélaginu. Hinn straumurinn var
það sem ég nefni samfélagshyggju,
en þeir sem hölluðust að henni vildu
virkja samtakamátt íbúa sveitanna til
að standa gegn breytingunum."
Sveitarblöðin vom handskrifuð
blöð og afmarkaðist útbreiðslu-
svæði þeirra af einum hreppi eða