Rit (Vísindafélag Íslendinga) - 01.06.1984, Page 334
330
PÁLLIMSLAND
þessara steinda innihalda ankaramítin lítið eitt magníumsnauðari ólivín (án
hnikbeltunar) og títan-salít. Þessar steindir kristallast í í'ramhaldi af wehrlít-
kristölluninni, er hin mafíska kvika byrjar að rísa, en þó að mestu leyti við
hærra hitastig en 1200°C og áður en kemur að neðri stöðugleikamörkum
plagíóklass. Við þessa snemmkristöllun þróast kvikurnar mikið að samsetn-
ingu. Aðallega lýsir þróunin sér í því að wehrlít- og ankaramítkristöllunin
framleiða magníumríkar basaltkvikur úr frumstæðustu mafísku kvikum
keríisins.
Þessar basaltkvikur halda áfram að kristalla títan-salít og ólivín, en við
kristöllunarmengið bætast steindirnar plagíóklas og títanómagnetít. Það
gerist nærri 1200°C og nálægt 10 kbar þrýstingi. Megnið af bergi eyjunnar
heyrir undir þennan basaltílokk. Þessi kristöllun getur leitt til áframhald-
andi þróunar á samsetningu kvikunnar og þannig framleitt þróaðar
basaltkvikur, en þetta ferli er ekki aðalferlið við myndun þróaðra
basaltkvika í Jan Mayen kvikukerfinu.
Næst í bergröðinni eru háþróuð basölt og lágkísil ísúrar bergtegundir
(ódílótt basölt og basalt-tristanít). Þetta er yíirleitt dílasnautt berg. Hér
verður fyrst í bergröðinni vart steinda, sem innihalda reikul efni og hafa þær
snemma umtalsverð áhrif á þróun kvikunnar. Ef til vill hefur smávegis
apatít kristallast á frumstæðari þróunarstigum, án þess þó að hafa merkjan-
leg áhrif á þróun kvikanna. Aðrar mikilvægar steindir í þessum bergtegund-
um eru feldspöt, sem hér verður fyrst vart sem alkalífeldspata. Kvikurnar í
þessum hópi eru ekki venslaðar hinum frumstæðari kvikum í gegnum
kristalþáttun (crystal fractionation).
Þróuðustu berggerðir á Jan Mayen eru tristanít og trakít, sem eru alkalí-
og kísilríkar ísúrar bergtegundir. Aðaldílar þeirra eru feldspöt og bíótít.
Kristalþáttun á ef til vill einhvern þátt í breytileikanum innan þessara
berggerða, en kvikurnar sjálfar eru ekki leiddar af hinum frumstæðari
kvikum við kristalþáttun.
Kvikumyndun í Jan Mayen kvikukerfinu
í kvikukeríi Jan Mayen myndast þrjár aðalkvikugerðir við uppbræðslu.
Þær leiða síðan til allra bergtegundanna á eynni við blöndun og kristalþátt-
un. Ein þessara kvika er orðin til við bráðnun í möttlinum, innan stöðug-
leikasviðs spínils. Þetta er frumstæð mafisk kvika af samsetningu svipaðri
þeirri, sem einkennir magníumríkustu ankaramítin. Hinar tvær eru skorpu-
kvikur. Onnur þeirra inniheldur steindina nefelín í reiknuðu steindamengi
(normi). Þessi kvika hefur samsetningu er svipar mjög til hinna þróuðu
basalta. Hin skorpukvikan hefur trakítsamsetningu og er um það bil mettuð
af kísli. Borið saman við eldvirkni úthafshryggja er rúmmálshlutur möttul-
kvikunnar á Jan Mayen lítill, en hlutur skorpukvikanna að sama skapi stór.
Jan Mayen kvikukerfið er yfirleitt mjög opið fyrir efnisflutningi, bæði
kristalla og kviku. Það eru skorpukvikurnar, sem eru alkalískar að samsetn-
ingu og gefa restinni af bergröðinni hin alkalísku einkenni við íblöndun.