Kirkjublaðið - 27.03.1953, Qupperneq 2

r-nj'
KIRKJUBLAÐIÐ
S £ 11 A SVEINN VÍKIJÍGEB:
Kirkjnstaðir f
Skaftafellsprófastsdæmi
I Skaftafellsprófastsdæmum
eru nú, sem kunnugt er, sex
prestaköll, en þrettán kirkjur.
Prestaköllin eru: Bjarnanes,
Kálfafellsstaður, Hof í Öræf-
um, Kirkjubæjarklaustur, Ás-
ar og Vík. Kirkjur eru nú á
þessum stöðum: 1. Stafafelli,
2. Bjarnanesi, 3. Brunnhóli,
4. Kálfafellsstað, 5. Hofi,
6. Prestsbakka, 7. Kálfafelli,
8. Gröf, 9. Þykkvabæ, 10. Lang-
holti, 11. Vík, 12. Reyni,
13. Skeiðfleti.
Áður var þessi skipan all-
mjög á aðra lund eins og brátt
mun sýnt verða. Er með vissu
vitað um eftirtaldar kirkjur og
bænhús á þessu svæði.
1. Stafafell. Þar var prests-
setur fram um 1920, er sóknin
lagðisttil Bjarnanesskalls. Var
sú sameining lögtekin 1907,
þótt eigi kæmi til framkvæmda
fyrr. Á Stafafelli var Maríu-
kirkja og sátu þar löngum
tveir prestar í kaþólskum sið,
enda var þaðan sungið á fimm
bænhús. Ekki hefi eg séð til-
greind nema fjögur af þessum
bænhúsum: Neðri Fjörð, Svín-
hóla, Bæ og Hvamm. Bænhúss
í Neðra Firði er getið í minnis-
greinum Gissurar biskups um
1540. Og í sóknarlýsingu Stafa-
fells 18. okt. 1842 segir séra
Björn Þorvaldsson: „Munn-
mæli eru, að bænhús hafi ver-
ið í Svínhólum, Bæ og Hvammi,
en engin merki sjást til þess
nú, að kirkjugarður hafi þar
verið, heldur eru á þessum jörð-
um skemmukofamyndir, sem
snúa í vestur og kölluð bæn-
hús, en allar eiga þessar jarðir
fjörupart og víst hefir Hvamm-
ur verið stór jörð eins og Bær“.
2. Bjarnanes. Þar er enn í
dag prestssetur og kirkjustað-
ur og hefir svo verið frá önd-
verðri kristni. Kirkja þar var
Maríukirkja. í kaþólskum sið
voru þar tveir prestar og að
auki djákn. Var og þaðan sung-
ið á tvær kirkjur, að Horni og
Arnanesi, og sennilega tvö
bænhús. Var annað í Skógey,
sem löngu er komin úr byggð,
en um hitt er mér ekki kunn-
ugt.
3. Horn. Hálfkirkja og þjón-
að frá Bjarnanesi. Máldagi
hennar frá 1576 er enn til.
Kirkja þessi var endanlega
lögð niður með konungsbr. 17.
maí 1765.
4. Arnanes. Kirkju þar var
þjónað frá Bjarnanesi og er til
máldagi hennar frá 1576. Síð-
ast hefi eg séð kirkjunnar get-
ið 1592. Sennilegt tel eg, að
hún hafi verið lögð niður á
undan Hornskirkju, enda þótt
þess sjáist ekki getið. — Sumir
telja, að bænhús muni verið
hafa í Hafnarnesi og á Meðal-
felli, en eigi hefi eg fundið
sönnur á því, enda þótt vel
megi það verið hafa.
5. Hoffell. Þar var Maríu-
kirkja og átti hálft heimaland.
Er kirkjunnar getið þegar um
1200. Þar var í kaþólskum sið
bæði prestur og djákn og það-
an sungið að Svínafelli og á
bænhús í Krossbæ. Hoffells-
kirkja hefir sennilega orðið út-
kirkja frá Bjarnanesi seint á
16. öld. Með landshöfðingjabr.
31. jan. 1894 var kirkjan lögð
niður og sóknin sameinuð
Bjarnanesi.
6. Svínafell. Þar mun lengst-
um hafa verið hálfkirkja og
þjónað frá Hoffelli. Líklegt er,
að kirkjan hafi lagzt niður um
svipað leyti og Hoffellskirkja
varð útkirkja Bjarnaness. —
Krossbæjarbænhúss er getið í
minnisgreinum Gissurar bisk-
ups 1540, en hefir sennilega
lagzt niður um það leyti.
7. Einiholt. I Einiholti var
Maríukirkja og átti allt heima-
land. Þar sátu í kaþólskum sið
tveir prestar og var þaðan
sungið að Viðborði og á bæn-
hús í Holtum. Einiholtskirkja
mun hafa verið flutt að Holt-
um árið 1824. Hinn 17. jan.
1899 var leyft að flytja hana
að Slindurholti. Af því varð þó
eigi, heldur var kirkjan endur-
byggð á Brunnhóli og stendur
þar síðan. Einiholtsprestakall
var með lögum 1880 sameinað
Bjarnanesi. En með presta-
kallaskipunarlögunum 1907
var sóknin lögð til Kálfafells-
staðar og hefir staðið svo síð-
an. í lögum 1952 er sóknin
nefnd Brunnhólssókn.
8. Viðborð. Þar var hálf-
kirkja helguð Maríu og var
þjónað frá Einiholti og sungið
þar annan hvern dag helgan.
Viðborðskirkju er getið 1592
og hefir vafalítið staðið fram
yfir aldamótin 1600. Bænhúss-
ins að Holtum er getið um 1540.
Þó er ekki öruggt, að húsið hafi
þá verið uppistandandi.
9. Kálfafellsstaður. Ekki er
ósennilegt, að Kolur Þorsteins-
son, sem trú tók af Þangbrandi,
hafi látið kirkju gjöra á Kálfa-
fellsstað og þá sennilega um
árið 1000. Þar var Ólafskirkja
og átti allt heimaland. Sátu þar
tveir prestar og djákn og var
þaðan sungið á kirkjur í Borg-
arhöfn, Reynivelli og Breiða-
bólsstað og á fjögur bænhús.
Ekki er vitað, hvar bænhús
þessi ’stóðu, nema eitt þeirra
mun verið hafa í Heggsgerði,
en sennilega lagzt niður fyrir
1343.
10. Borgarhöfn. Þar var hálf-
kirkja og þjónað frá Kálfa-
fellsstað lengstum. Má þó vera,
að prestar hafi verið þar stöku
sinnum, því kirkjan átti svo
mikið í heimalandi sem prests-
skyld heyrði. Kirkja er með
vissu í Borgarhöfn fram yfir
1576, en hefir lagzt niður ekki
löngu síðar.
11. Breiðabólsstaður. Blasi-
usarkirkja og þangað sungið
annan hvern dag helgan frá
Kálfafellsstað. Kirkjan hefir
lagzt niður á tímabilinu 1576-
1708.
12. Reynivöllur. Maríukirkja
og þangað sungið frá Kálfa-
fellsstað annan hvern helgi-
dag. Fyrst getið í máldaga
1343. Hefir lagzt niður á ára-
bilinu 1576—1708.
Frh.
Almennur fundur
um byggingu
Hallgrfmskirkju
Sunnudaginn 8. marz 1953
var haldinn fundur í húsi
Gagnfræðaskóla Austurbæjar
um byggingu Hallgrímskirkju
í Reykjavík.
Ræðumenn voru: Sigurbjörn
Þorkelsson, formaður sóknar-
nefndar, frú Guðrún Guðlaugs-
dóttir, frú Elínborg Lárusdótt-
ir, frú Guðrún Jóhannsdóttir,
Ingimar Jónsson skólastjóri,
Jónas Jónsson skólastjóri og
hr. Sigurgeir Sigurðsson bisk-
up. — Á fundinum var upplýst,
að byrjað mundi verða að
steypa undirstöður aðalkirkj-
unnar með vorinu.
Að fundarlokum var ein-
róma samþykkt svohljóðandi
ályktun:
„Almennur fundur um bygg-
ingarmál Hallgrímskirkju í
Reykjavík haldinn 8. marz
væntir þess, að nú verði unnið
að byggingu kirkjunnar svo
ötullega7 sem aðstæður frek-
ast leyfa. Fundurinn bendir á
þessar staðreyndir:
1. Fjárhagsráð hefir leyft
að hefja framhald bygg-
ingarinnar.
2. Húsameistari ríkisins hef-
ir, vegna velviljaðrar af-
stöðu dómsmálaráðherra,
getað lokið við að gera
nauðsynlegar vinnuteikn-
ingar.
3. Borgarstjóri hefir gefið
fyrirheit um það, að skál-
ar, sem enn eru á kirkju-
lóðinni, verði ekki til
fyrirstöðu, þegar byrjað
verður.
Fundurinn leyfir sér að skora
á alla þjóðina að standa saman
um byggingu þessa einstæða
minnismerkis um mesta trúar-
skáld þjóðarinnar”.
Ingimar Jónsson,
fundarstjóri.
Dæmið ekki
Frændur okkar í Noregi
hafa haldið áfram blaðadeil-
um um útskúfunarkenninguna
-og þau ummæli próf. Halles-
by, að þeir, sem í nótt deyja
ófrelsaðir, vakni að morgni í
eilífum kvölum í logum helvít-
is. Mjög margir bæði lærðir og
leikir hafa lagt orð í belg með
og móti í deilum þessum, og
virðist norskur almenningur
fylgjast með deilunni af mikl-
um áhuga.
Hér vekja aftur á móti deil-
ur þessar fremur litla eftirtekt.
Hér var þetta mál á dagskrá
fyrir rúmum 60 árum, er séra
Matthías Jochumsson skrifaði
grein í Norðurljósið 1891 í
sambandi við trúardeilur landa
okkar vestanhafs, og nefndi
þar kenninguna um eilífa út-
skúfun, „lærdóminn ljóta, sem
svo voðalega neitar Guðs vís-
dómi, almætti og gæzku“. „Sé
nokkur kredda“, sagði hann,
„sem löngu er úrelt orðin og
kristindóminum til tjóns og sví-
virðingar, þá er það þessi“.
Enda þótt séra Matthías
fengi biskupsáminningu fyrir
þessi ummæli, stóð þó yfirleitt
þjóðin sjálf og þorri prestanna
með honum. Má segja, að síð-
an hafi harla lítið borið á út-
skúfunarkenningunni innan ís-
lenzku kirkjunnar, enda munu
fáir hafa saknað hennar, en
yfirleitt flestir talið heppileg-
ast og eðlilegast, að hún fengi
að hvíla í friði og heyra aðeins
fortíðinni tií.
Nú hefir þó svo ótrúlega vilj-
að til, að vakizt hefir upp mál-
svari eilífrar útskúfunar og
kvala í helvíti meðal fyrrver-
andi presta íslenzku þjóðkirkj-
unnar. Er það séra Magnús
Runólfsson, framkvæmdastjóri
K.F.U.M. í Reykjavík, og hefir
hann átt í blaðadeilum um
þetta efni við þá Ludvig Guð-
mundsson, skólastjóra í Rvík,
og Grétar Fells rithöfund.
Kirkjublaðið sér ekki ástæðu
til að blanda sér í deilur um
það mál, sem í rauninni var út-
rætt hér á landi fyrir meira en
60 árum. Það vill aðeins benda
á þá staðreynd, að fyrir þessari
kenningu er, eins og sr. Magn-
ús játar, ekki unnt að færa full-
gildar sannanir eða skynsamleg
rök. Hún er því trúaratriði ein-
göngu. Látum svo vera, að ein-
hverjir trúi þessari ljótu kenn-
ingu um eilífa glötun. Þeir um
það. Hitt er alvarlegra, þegar
slíkir menn telja sjálfir sjálfa
sig bæra til þess að úrskurða
um það, hverjir séu frelsaðir
og hverjir glötunarbörnin, og
jafnvel benda á þau og nefna
þau með nafni. Hver hefir sett
slíka fordæmingarpostula dóm-
ara yfir bræðrum sínum og
systrum? Þeir virðast hafa
gleymt heilræði Krists: Dæmið
ekki. S. V.