Leyfi til að elska - feb. 2023, Blaðsíða 8

með umtali og gjörðum sínum því að barnið
byrjar að afneita sambandi við útsetta foreldrið.
Neitun og höfnun barnsins kemur yfirleitt ekki
til vegna gjörða útsetta foreldrisins, en ef svo er
þá er það ýkt til muna og úr öllu samhengi við
raunverulega reynslu barnsins af foreldrinu.
Ástæður höfnunarinnar á útsetta foreldrinu
geta verið í algjörri mótsögn við raunverulega
reynslu barnsins af því foreldri. Þegar ásakanir
um ofbeldi eru lagðar fram í forsjárdeilum,
skiptir miklu máli að gerður sé greinarmunur
á fráhvarfi og foreldraútilokun. Ef saga er um
sannreynt heimilisofbeldi eða ofbeldi gegn barni
í viðkomandi sambandi, útskýrir það framgöngu
kærandans og hegðun barnsins. En ef um er að
ræða tilbúnar ásakanir sem ætlað er að styrkja
stöðu annars foreldris í forsjárdeilu flokkast
ásökunin sem útilokunarhegðun.
H V E R N I G VA L D A F O R E L D R A R
Ú T I L O K U N B A R N S S Í N S ?
Stutt er síðan byrjað var að líta á foreldraútilokandi
hegðun sem tegund heimilisofbeldis, sem yfirleitt
er skilgreint sem hegðun sem þvingar, stjórnar
og skapar ótta hjá barni. Þegar barn er þolandi
flokkast svona hegðun sem ofbeldi gegn barni og
þegar útsetta foreldrið er þolandi flokkast hún sem
ofbeldi í nánu sambandi. Þegar útilokunarforeldrið
þvingar, stjórnar eða býr til ótta hjá barni gagnvart
útsetta foreldrinu, leiðir það til foreldraútilokunar.
Einmitt þess vegna er slík útilokun mjög flókin
birtingarmynd heimilisofbeldis (Clawar og
Rivlin, 2013; Harman o.fl., 2018). Fjölmörg
hegðunarmynstur sem tengjast foreldraútilokun
hafa verið skráð af rannsakendum. Um er að
ræða hegðun á borð við slæmt umtal um útsetta
foreldrið og stórfjölskyldu þess, þvingandi og
stjórnandi aðferðum er beitt til að vinna barn á band
útilokunarforeldris og gera það fráhverft útsetta
foreldrinu. Barninu er sagt að útsetta foreldrið
elski það ekki, barninu er blandað í umræðuefni
sem ætluð eru fullorðnum, samskipti barns við hitt
foreldrið eru takmörkuð, dómsúrskurðir varðandi
umgengnistíma og samskipti eru hunsaðir, lítið er
gert úr stöðu útsetta foreldrisins gagnvart barninu,
barnið er látið velja hvort það vilji heimsækja útsetta
foreldrið eða ekki, og falskar ásakanir um ofbeldi
eru lagðar fram (Baker og Darnall, 2006; Harman
o.fl., 2016; Harman o.fl., 2018).
Eins og gefur að skilja er ekkert foreldri fullkomið
og einstaka neikvæð ummæli eða stök atvik teljast
ekki til foreldraútilokunar. Í þeim tilfellum þar
sem um endurtekna hegðun yfir langt tímabil er að
ræða, sem beitt er í þeim tilgangi að skaða samband
barnsins við hitt foreldrið (eða eingöngu skaða hitt
foreldrið vegna sambands þess við barnið) tölum
við um foreldraútilokandi hegðun (Harman o.fl.,
2018). Þó endurtekning sé nauðsynleg til að búa
til neikvæðni og andúð barns gagnvart foreldri,
er það þó innihald og efni þessarar hegðunar sem
hefur áhrif á hve fljótt höfnunin eða útilokunin nær
yfirhöndinni. Dæmi um slíkt er að ýja að því við
8
FORELDRAÚTILOKUN: VITUNDARVAKNING Á RANNSÓKNARSVIÐINU JENNIFER J. HARMAN O.FL.