Vesturbæjarblaðið - sept 2023, Qupperneq 8

8 Vesturbæjarblaðið SEPTEMBER 2023
Elín Sigrún Jónsdóttir, lögmaður | Tryggvagötu 11, 2. hæð
Sími 783 8600 | elin@buumvel.is | www.buumvel.is
Vantar þig þjónustu
við dánarbússkipti,
sölu og ráðstöfun eigna?
SÉRHÆFÐ
LÖGFRÆÐIÞJÓNUSTA
VEGNA BÚSETUSKIPTA
MEÐ ÁHERSLU Á 60+
Uppeldislegt slys eða barn síns tíma
H ótel Íslandsplanið sem síðar var nefnt Ingólfstorg var
samkomustaður unglinga á sjöunda, áttunda og níunda
áratug síðustu aldar. Á torginu hittust ungmenni,
stungu saman nefjum og skemmtu sér. Þar voru oft ólæti, áflog og
rúður voru brotnar. Þarna voru þó ekki viðhöfð formleg mótmæli
heldur sletti ungt fólk úr klaufunum, sumt rækilega og margir
fóru á sín fyrstu fyllirí á torginu. Lögregla þurfti oft að skerast í leik
ungmennanna og stemma stigu við að lífið færi ekki meira og enn
verr úr böndum en raun bar vitni. Torgið var upphaflega kallað
Hótel Íslandsplanið en Hótel Ísland stóð á þessari lóð frá 1882 til
1944 þegar það brann til kaldra kola. Við það myndaðist autt svæði
við gatnamót Austurstrætis og Aðalstrætis sem ekki var byggt á.
Torgið gert að bílastæði.
Ingólfstorg í miðborg Reykja­
víkur liggur að elsta hluta borgar­
innar. Í dag er um útivistarsvæði að
ræða en hafði á sér talsvert aðra og
verri ásýnd á árum áður. Þá lá leið
bílaumferðarinnar rakleiðis gegnum
torgið í framhaldi af Austur stræti
og taldist það mestmegnis til
bílastæða. Undir lok sjöunda
áratugs liðinnar aldar tóku ung­
menni að venja komur sínar þangað
á kvöldin og um helgar. Lítill sómi
þótti að ástandinu sem skapaðist
á bílaplainu og var það oft kallað
„Hallærisplanið“ í daglegu tali. Á
tímabili var vinsælt að fara á torgið
og stundum söfnuðust þar saman
upp undir fjögur þúsund manns
samkvæmt fréttum frá þeim árum.
Algengt var að um þúsund ung­
menni eða fleiri væru þar á kvöldum
um helgar. Nú er staðan gerbreytt.
Núverandi skipulag er vænna til
hefðbundinnar útiveru en bílaplön
fyrri ára enda er Ingólfstorg iðulega
vel sótt af borgarbúum, ekki síst á
góðviðrisdögum þegar margt er
þar um manninn. Heimamenn og
erlendir ferðamenn sækja torgið sér
til ánægju og yndisauka.
Rómantískur staður en
útihátíðastemning tók yfir
Geir Jón Þórisson fyrrum yfir­
lögregluþjónn í Reykjavík ræddi á
sínum tíma við Morgunblaðið um
kynni sín af planinu bæði sem ung­
menni er átti viðkomu þar og síðar
lögreglumaður sem þá kom þangað
í öðrum erindagjörðum. Hann
kvaðst hafa sótt Hallærisplanið sem
unglingur í lok sjöunda áratuga­
rins. Á árunum 1969 til 1970. Þá
hafi ungt fólk verið á rúntinum og
lagt bílum á torginu. Hann sagði í
viðtalinu að þá hafi þetta verið
rómantískur staður en seinna
orðið meira um drykkju og fyllirí
og útihátíðarstemning orðið til.
Um áratug síðar var hann gengin
til liðs við lögregluna og upplifði
stemmninguna á Hallærisplaninu
á nýjan hátt. Óöldin á planinu var
í hámarki á árunum 1980 til 1984
og mikið um ölvun. Unga fólkið var
með landa en fíkniefni ekki orðin
eins algeng og síðar varð. Ástandið á
torginu þróaðist oft út í skrílslæti og
átök orðið við lögreglu. Skemmdar­
starfsemi var áberandi og lögregla
þurfti oft að verja verslanir í kring
þar sem rúðubrot voru algeng. Geir
Jón sagði í viðtalinu að meginþorri
þeirra sem voru þarna hafi bara
verið að slæpast og ekki til vand­
ræða en vandræðafólkið verið mest
áberandi og starf lögreglunnar
einkum snúist um að fjarlægja þá
erfiðustu af svæðinu.
Ráðist á lögreglumann
Um áramótin 1967 til 1968 mátti
lesa um árás á lögreglumann í
blaðafrétt. Þar segir að nítján ára
piltur hafi haft spjöll og háreysti í
frammi og lögreglumenn verið
kvaddir. Báðu þeir piltinn um að
hverfa af staðnum, en hann hafi
veitti mótþróa og var þá færður í
lögreglubílbil. Félagi hans hafi þá
haft afskipti af þessu og þegar lög­
reglumenn hugðust handtaka hann
hafi upphafsmaðurinn stokkið út
úr lögreglubílnum. Annar lögreglu­
mannanna hljóp á eftir honum en
ungi maðurinn veitti honum þungt
högg á milli augnanna. Hversu
algeng atvik af þessu tagi voru mörg
er ekki vitað en ólæti og átök við
lögreglu settu svip á ákveðið tímabil
á planinu.
Þriðjungur komu annars
staðar að
Haustið 1978 gerði útideild æsku­
lýðsráðs og Félagsmála stofnunar
Reykjavíkur könnun á sam setningu
hópsins sem sótti Hallærisplanið
yfir eina sumarhelgi. Kom í ljós að
um þriðjungur þeirra unglinga sem
söfnuðust saman á Hallærisplaninu
var búsettur utan Reykjavíkur. Fæstir
voru úr Árbæjar hverfinu, margir
úr Breiðholtinu og margir komu
annars staðar að en úr Reykja vík.
Um 67% ung mennanna voru á
aldrinum 15 til 17 ára. Stúlkurnar
á svæðinu voru yngri en piltar en
stúlkunum fækkaði veru lega þegar
þær höfðu náð 17 ára aldri. Fjöl­
mennasti aldurs hópur pilta var hins
vegar 17 ára og all margir 18 ára.
Þessa helgi sem könnunin var gerð
komu allt að 700 ungmenni á torgið.
Nokkrum árum síðar eða haustið
1982 gerði útideildin aftur könnun
sem fór fram á einu föstudagskvöldi
og voru nokkrar spurning ar lagðar
fyrir rúmlega þúsund unglinga sem
á svæðinu voru. Tæp 58% þeirra
voru á aldrinum 15 til 16 ára en 14
og 17 ára unglingar voru einnig fjöl­
mennir. Fimmtán ára stúlkur voru
mest áberandi og í yngri aldurs­
hópunum voru stúlkur fleiri, þær
komu hins vegar fyrr á kvöldin og
fóru fyrr heim. Strákar voru fjöl­
mennari í eldri aldurshópunum.
Þá voru nær 49% aðspurðra voru
úr Reykjavík, um 20% úr Kópa­
vogi, 12% úr Hafnarfirði og 8% úr
Garðabæ. Miðað við íbúafjölda í
hverju bæjarfélagi voru hlutfallslega
flestir unglingarnir úr Kópavogi.
Davíð eins og Bastian
Hallærisplanið vakti athygli út
fyrir landsteinana. Norskt blað fjal­
laði um skemmtanalíf Íslendinga
og birtist grein um umfjöllun þess
í Morgunblaðinu 23. október 1983.
Norsku blaðamönnunum þótti
merkilegt að hitta borgarstjórann
sem þá var Davíð Oddsson á
meðal unglinganna. Í greininni
sagði að hann hafi gengið um
planið eins og Bastinn bæjarfógeti
í Kardemommu bæ Torbjörns
Egner. Verið brosandi og klap­
pandi ungviðinu á kollinn. Blaðið
birti mynd af Davíð á rölti um Hal­
lærisplanið talandi við unga fólkið.
Birtingarmynd
á sínum tíma
Umstangið á Hallærisplaninu var
birtingarmynd æskunnar á sjöunda,
áttunda og níunda áratug síðustu
aldar. Þá skipti engu hvernig vindar
blésu. Hallærisplanið var nokkurs
konar félagsmiðstöð unglinga. Í
grein í DV árið 2004 þar sem þessi­
tími var rifjaður upp sagði meðal
annars að unglingar hafi staðið
fyrir hefðbundinni uppreisn gegn
heimskum heimi hinna fullorðnu
með hefðbundnum aðferðum;
drykkju, formælingum, léttum
skemmdarverkum. Fullyrt var að
þegar mest stóð á hafi unglingar
vaðið yfir Grjótaþorpið, gert „þarfir
sínar hvar sem var“ og „eðlað sig
fyrir allra augum“. Eftir því sem
leið á níunda áratuginn minnkaði
að dráttarafl plansins. Ungmennin
fóru að sækja í félagsmiðstöðvar og
sérstaka unglingaskemmtistaði þar
sem skipu legt starf var í boði.
Útihátíðamenningin
er horfin
Í blaðagrein sem birtist í DV 7.
desember 1983 kemur fram að
þá hafi torgið verið orðið nánast
mannlaust um helgar. Unglingarnir
hafi flutt sig upp á Hlemm, í leik­
tækjasalina og á skemmtistaðinn
D­14 í Kópavogi og skemmti­
staðinn Best sem var til húsa í
gamla Fáksheimilinu við Elliðaár.
Félagsmiðstöðvar höfðu líka verið
opnaðar víða á þessum árum eftir
að farið var að leita leiða og finna
lausnir fyrir æsku landsins. Nú
hefur skemmtana menningin breyst.
Stjórnlítil eða stjórnlaus útihátíða­
menning er horfin og skipulagt
félagsstarf tekið við. Bílaplönin eru
einnig að mestu horfin eða verið
breytt í fjölnota útivistarsvæði. Svo
er um Ingólfstorg sem aðra staði.
Eftir stendur spurningin um hvort
tilvist Hallæris plansins hafi verið
uppeldislegt slys eða einfaldlega
barn síns tíma.
Hallærisplanið
Á blómatíma útihátíðararmenningarinnar. Lögreglumenn láta
óeirðarsegg tína upp glerbrot eftir að hafa brotið flösku. Ef til vill hefur
það verið talin næg refsing.
Bílafloti Ingólfstorgi. Miðað við árgerðir bílanna gæti myndin hafa verið tekin á sjötta áratug liðinnar aldar.