Vestfirðingur - 27.06.1952, Blaðsíða 3

Verndum helgasta
réttinn — lýðræðið.
Hinn 29. júní n.k. verður í
fyrsta sinn kosinn forseti á Is-
landi með þjóðaratkvæði. Foringj-
ar stjómmálaflokkanna og innsta
ráð töldu sig réttkjörna til að ráða
framboðum, án þess að aðrir lands-
menn kæmu þar til. Það ætlaði að
ganga illa að ná samkomulagi eins
og vænta mátti, því valdastreyta
og ráðríki togaðist á gegn frjáls-
lyndi og eðlilegu vali.
Þegar öll sund voru að lokast,
varð samkomulag hjá stjórnar-
flokkunum um séra Bjama Jóns-
son, sem þó fyrir aldurssakir
hafði lagt niður prestsembætti
fyrir nokkm. Um þennan mann er
þjóðinni skipað, af flokksráðum,
að sameinast og fundir eru haldn-
ir víða um land til að flytja þann
boðskap og vegsama ágæti séra
Bjarna sem forseta.
Eitt þykir þó öllu verra, að
jafnframt er reynt að flytja áróð-
ur gegn öðrum frambjóðanda, Ás-
geiri Ásgeirssyni, sem borinn er
fram af mönnum úr öllum lýðræð-
isflokkum, en Ásgeir er sá maður,
sem frjálslyndir borgarar hafa
fyrir löngu fest auga á sem for-
setaefni, þegar Sveinn Björnsson
félli frá. f áróðri um forsetakjör
hefir oft verið látið skína í það, að
Ásgeir væri alþýðuflokksmaður og
mundi misnota vald sitt handa
þeim flokki, ef hann yrði forseti.
Þetta er ljót grýla, en hana þarf
enginn að óttast, því að Ásgeir
hefir aldrei misnotað vald sitt og
mun ekki gera sem forseti.
Ég hefi þekkt Ásgeir frá því
að hann bauð sig fyrst fram til
Alþingis í Vestur-ísafjarðarsýslu
fyrir nálega 30 árum. Ég hefi
kynnst skoðunum hans á málefn-
um héraðs og þjóðar og þekki
hug hans og einlægan vilja fyrir
bættum þjóðarhag. Hann er dreng-
skaparmaður, og í baráttu allri
drenglyndur, samstarfsþýður og
tillögugóður. Ég þekki engan
mann, sem ég treysti betur til að
líta óflokkslegum augum á aðkall-
andi vandamál, og gæta þjóðar-
sóma í embætti forseta íslands.
Ásgeir er sannur Islendingur og
mun halda fast á rétti vorum í
samstarfi vinveittra þjóða.
Alþýða fslands þarf ekki neitt
foringjavald til að segja sér hvern
hún á að kjósa fyrir forseta, hún
hefir nógan þroska til að dæma
sjálf, og hún mun sýna það 29.
júní, að hún vemdar helgasta rétt
5Ínn, lýðræðið, með frjálsu vali, og
kýs glæsilegasta fulltrúann, og
þann eina sem enn er á starfsaldri,
en það er Ásgeir Ásgeirsson, hinir
mega njóta ellinnar og hvíldar-
innar í friði.
Suðureyri, 19. júní 1952.
Sturla Jónsson.
VESTFIRÐINGUR
3
Þann dag ætla ég að eiga sjálíur.
Mörgum mun hafa brugðið í
brún, er þeir heyrðu þá yfirlýsingu
foringja stjórnarflokkanna, að
þeir hefðu heitið eindregnum
stuðningi flokka sinna við fram-
boð ákveðins frambjóðanda við
forsetakjörið 29. þ.m. Ekki þó svo
að skilja, að sá frambjóðandi væri
ekki hinn mætasti maður. En ýms-
ir munu þó hafa hugsað sem svo,
að nú hefðu flokksforingjarnir
lofað meiru en þeir væru menn til
að efna. Hinir almennu kjósendur
höfðu það áreiðanlega á tilfinn-
ingunni, að forsetakjörið ætti
fram að fara án þess að flokksaga
yrði þar beitt. Þar yrði annar blær
að ríkja heldur en tíðkast hefur
við venjuiegar pólitískar kosning-
ar á landi hér. Þá yrðu blöðin að
halda sér í skefjum og áróðursvél
flokkanna mætti ekki undir nein-
um kringumstæðum fara í gang.
Kjósendurnir yrðu að ganga með
virðuleik og prúðmennsku að
kjörborðinu, til að velja þjóðhöfð-
ingjann. Fjöldinn allur af kjósend-
um í landinu var líka áreiðanlega
ákveðinn í að gera sitt til að þann-
ig gæti þetta orðið. En kjósendurn-
ir töldu líka, að til þessarra kosn-
inga ættu þeir að fá að ganga án
handleiðslu sinna pólitísku for-
sjármanna. Þegar svo sýnt var, að
þeim átti ekki að haldast uppi
slíkt sjálfræði óátalið, var ekki
annað ráð fyrir hendi en að leggja
hnefann á borðið og segja í fullri
alvöru: Þann dag ætla ég að eiga
sjálfur. Þá leiðina valdi ég, sem
þessar línur rita.
Og eftir því sem nær hefur lið-
ið þeim stóra degi og áróðurinn
farið harðnandi, hefur mér orðið
það betur og betur ljóst, að ég
hefði ekki getað tekið aðra afstöðu
til málsins. Sá leikur sem átt hef-
ur sér stað nú um skeið, má ekki
endurtaka sig. Kjósendurnir vilja
ekki láta svifta sig réttinum til að
velja forsetann. Það yrði mikil á-
minning og eftirminnileg, ef for-
ingjar flokkanna sæju það nú svo
að ekki yrði um villst, að þúsund-
um kjósenda verður ekki ráðstaf-
að á sama hátt og leigukúgildum,
eða þeir veðsettir líkt og jarðar-
hundruð sem maður kann að eiga
skuldlaus.
Það er ofur eðlilegt, að við
venjulegar alþingiskosningar, þeg-
ar kosið er um hrein stefnumál og
flokksleg sjónarmið, fylgi kjós-
endurnir fast hver sínum flokki.
En það er jafn eðlilegt að setja
flokksböndin til hliðar, þegar
kjósa skal forseta lýðveldisins.
Hann á ekki að framkvæma stefnu
mál neins eins flokks. Þessvegna
er það líka kostur á forsetaefni,
að hafa sýnt sig í því að geta haf-
ið sig yfir flokksleg sjónarmið,
jafnvel þegar öldumar risu nokk-
uð hátt á ólgusjó stjórnmálanna.
Slíkan mann þarf íslenzka þjóðin
að eiga fyrir forseta lýðveldisins.
prófastur, Holti.
J. ölafsson,
--------o---------
Þaxrnig byrjai það.
„Ég kýs séra Bjama, af því að
mér er sagt það. Ég tel mér skylt
að fylgja flokknum í þessu sem
öðru“.
Þessar setningar og aðrar þeim
líkar hafa hrotið af vömm, sumra
fylgismanna stjórnarflokkanna
undanfarið. Jafnvel hér, í hinu
gamla kjördæmi Jóns Sigurðsson-
ar, hafa þessar raddir heyrst, þó
fáar séu, sem betur fer.
Og þetta eru afkomendur mann-
anna, sem flýðu óðul sín og fluttu
hingað, fremur en að þola ofríki.
Það er frumeðli norrænna
manna að fylkja sér um stefnu-
mál, en halda sjálfstæði sínu að
öðru leyti.
Þegar menn gefa sál og sann-
færingu skilyrðislaust á vald
flokkanna, eru þeir orðnir meiri
flokksmenn en Islendingar.
Þá er sjálfstæðinu fyrst alvar-
leg hætta búin.
Þegar flokksræðið er búið að
leggja nógu marga Islendinga í
slíka helfjötra andlegs ósjálfstæð-
is, er opin leið fyrir hvern greind-
an fant að ganga í stærsta eða
næst stærsta stjórnmálaflokkinn í
landinu, brjótast þar til valda og
taka sér síðan einræðisvald.
Sagan sannar, að slíkt hefir
margsinnis skeð fyrr og síðar.
Fyrir fáum árum skrifaði Bert-
rand Russell, rithöfundurinn og
stærðfræðingurinn heimskunni, at-
hyglisverða grein um ólíkar lýð-
ræðishugsjónir Austurs og Vest-
urs.
Að hans dómi er höfuðmunurinn
sá, að vestrænar þjóðir hlíta vilja
meirihlutans, eins og hann birtist
við frjálsar, leynilegar kosningar,
en í Austur-Evrópu er ekki spurt
um þjóðarviljann. Þar er talið, að
almenningur sé ekki bær að dæma,
hvað honum sé hollast og hentast.
Honum beri því að fela allt sitt
ráð forsjá fárra manna, sem einir
hafi vit og vilja fyrir f jöldann. Þar
með er upp tekinn einstefnuhugs-
unarháttur. Hver sú skoðun í
stjónmálum, vísindum og listum,
sem ekki samrýmist skoðunum
valdhafanna, er bönnuð.
Þetta myndu flestir íslendingar
telja gjörræði.
Harðvítugir flokkadrættir hafa
SEGIR STJÓRNIN AF
SÉR, EF FRAMBJÓÐ-
ANDI HENNAR VIÐ
FORSETAKJÖR NÆR
EKKI KOSNINGU?
Sumir af fylgismönnum stjóm-
arinnar óttast, að hún muni segja
af sér, ef séra Bjami nær ekki
kosningu.
Sumir innan vébanda hennar
munu jafnvel hafa látið orð falla
í þá átt.
Er það sennilegt?
Nei. Slíkt er fjarstæða, og ekk-
ert annað er marklausar hótanir.
Fóstbræðralag ráðherranna í
kosningabardaganum, þar sem
hvergi ber á milli, hvorki um kapp
né vopn, ætti sízt að hafa spillt
sambúð þeirra.
Það á ekki að vera og getur ekki
verið stefnumál nokkurs flokks,
hver verður forseti.
Forsetakjörið er gersamlega ó-
viðkomandi öllum þeim málum,
sem áhrif geta haft á stjómar-
stefnuna eða stjómarsamvinnuna.
Enginn trúir því á ráðherrana
— að óreyndu, þótt þeir séu mið-
ur sín af kosningaæsingi eins og
stendur, að þeir segi af sér og
reyni á þann hátt að hefna sín á
nýkjörnum forseta og setja hann
og þjóðina alla í vanda.
Ef þeir samt sem áður gerðu
það, myndi það óhjákvæmilega
leiða til þingrofs og nýrra kosn-
inga.
Foringjarnir myndu aldrei láta
sér detta í hug að gera þannig vis-
vitandi tilraun til að sprengja sína
eigin flokka. Þá væri hatrið ger-
samlega búið að taka öll ráð af
skynseminni.
Nóg er nú aðgert samt.
jafnan fylgt lýðræðisfyrirkomu-
laginu. Sú hefir raunin orðið einn-
ig hér, og raunar því fremur, sem
návígi er meira en víðast annars-
staðar. Foringjar flokkanna
heimta æ meira vald í sínar hend-
ur af samherjum sínum. Virðist
svo komið, að ófyrirleitnir for-
sprakkar telja sig mega krefjast
blindrar hlýðni og skilyrðislausrar
undirgefni undir sinn vilja. Er þá
mjórra muna vant á slíku lýðræði
og því austræna lýðræði, sem
Russell ræðir um. Að vísu reisir
vestrænt lýðræði nokkrar skorður
við skefjalausu flokksræði.
Þar sem kosningar eru frjálsar
og leynilegar, getur hver máður
ráðið sínu atkvæði.
En þá er leitað bragða. Nú á
dögum eru blöðin stórveldi. Flest-
ir lesa, en færri hugsa, kryfja og
meta. Með látlausum, einhliða
blaðaáróðri er kappkostað að
slæva dómgreind almennings,
deyfa vilja hans til að kynna sér
Lýðræðishugsjónin.