Þveræingur - 27.01.1945, Qupperneq 2

2
ÞVERÆINGUR
Siðspilling húsaleigulaganna.
Lagaákvæði 18. aldar.
Á 18. öld var verzlunarhátt-
um þannig varið hér á íslandi,
að landinu var skipt í verzlun-
arumdæmi. Enginn bóndi mátti
fara út fyrir umdæmi sitt með
vöru sína, þó að ekki væri nema
um örfáa fiska að ræða, og
selja hana þarverandi kaup-
manni, þó að hún væri þar betur
borguð. Kæmi fyrir að einhver
brygði út af þessu, var hann
vægðarlaust tekinn fastur,
bundinn við staur og húðstrýkt-
ur. Eigur hans gerðar upptæk-
ar og hann síðan sendur á
Brimarhólm í Kaupmannahöfn
til þrælkunar.
Taxti — sem nú væri kallað
hámarksverð, var settur á allar
íslenzkar vörur. Urðu allir* að
hlíta honum. En það var ekki
hið versta. Hitt var óþolandi að
nálega dauðarefsing lá við, ef
varan var seld, hverjum sem
hafa vildi og hvar sem var á
landinu.
Hliðstæð þessum tilskipunum
yfirvaldanna á 18. öld eru hin
svo kölluðu húsaleigulög. Þau
eru að ýmsu leyti svo keimlík,
að vel mú jafna þeim saman.
Að undanskyldum verzlunar-
ákvæðum 18. aldar, sem áður er
getið, mun það vera eins dæmi í
islenzkri löggjöf, að húseigend-
ur í kaupstöðum skuli valdir úr
þjóðfélaginu og settir undir sér-
stök lög og yfir þá skipuð nefnd,
í því skyni að svifta þá umráða-
rétti yfir húseignum sínum, eins
og þeir væru ómyndugir ung-
lingar eða stórglæpamenn, sem
þyrfti að hafa undir eftirliti
hins opinbera. Húseigandi þarf
jafnvel ekki að brjóta lögin til
þess að honvun verði refsað með
f járútlátum. Það er nóg, ef hann
fer fram á að fá hlut sinn bætt-
an að einhverju leyti. Enginn
mun hafa skeytt um það á 18.
öld þó að bændur, eða aðrir, töl-
uðu um eða færu fram á, að
verzlunarfyrirkomulaginu yrði
breytt þeim í hag, ef ekki var
meira gert. En nú á dögum er
öðru máli að gegna, hvað snert-
ir húsaleigulögin.
Vafalaust mundi almenningur
UÚ á dögum dázt að djörfung og
frelsisþrá 18. aldar bænda, ef
þeir hefðu gert með sér almenn-
samtök tii að eyða verzlunar-
ánauðinni og virða hana að
vettugi. Eins mundi næsta kyn-
slóð líta á húseigendur nú á dög-
um, ef þeir mynduðu samtök til
að hrynda af sér oki húsaleigu-
laganna og því ofbeldi, sem þau
beita. Húseigendur hafa hingað
til verið seinþreyttari til vand-
ræða en þeir, sem beita við þá
ofbeldi húsaleigulaganna. En
svo má brýna deygt járn að
bíti. Húseigendur munu þegar
neyðast til að mynda samtök
sér til varnar.
Á 18. öld var verzlunarréttur-
inn tekinn af framleiðendum og
fenginn í hendur kaupmönnun-
um, sem notuðu hann síðan á
bert bak bændanna, ef á þurfti
að halda. Húseigendur eru
sviptir réttinum til að ráða eign
sinni og hann fenginn í hendur
leigjendum húsanna, sem síðan
geta notað hann til að sekta
eigendur húsanna, ef þeim býð-
ur svo við að horfa.
Sumar greinar í húsaleigulög-
unum minna á ákvæði í hand-
bók rannsóknarréttarins á mið-
öldunum, í Suður-Evrópu. Þar
stendur: „Loforð, sem gefin eru
villutrúarmönnum skulu ógild
og allar skuldir við þá réttlaus-
ar.“ I húsaleigulögunum stend-
ur: „Uppsagnir á íbúðarhús-
næði . .. skulu Vera ógildar“ og
„leigusamningar ... eru ógild-
ir.“ Þetta virðist eiga að skilja
svo, að aðilar að húsaleigusamn-
ingi, sem hvor um sig hefir lof-
að að halda undir eiðstilboð,
skuli einkisvirtur. íbúðarleigj-
andi má þannig, undir rós lag-
anna, að engu meta orð og eiða
og ganga í berhögg við almenn-
ingsálitið og réttarmeðvitund
fólksins. Það má mikið vera ef
svik, prettir og hvers konar sið-
spilling festir ekki rætur hjá
fólkinu, með slíkri fyrirmynd,
sem húsaleigulögin gefa.
Hvernig mundu útgerðar-
mönnum og skipaeigendum lít-
ast á, ef yfir þá væri dembt
skipaleigulögum, eða einhverju
þvílíku, á borð við húsaleigulög-
in? Og að þeir væru settir undir
sérstaka nefnd, sem bannaði
þeim að skipta um háseta og
gerði ógilda samninga við þá
o. s. frv.? Það erenginfjarstæða
að hugsa sér að slík þvingunar-
lög eigi eftir að koma, í nafni
mannúðar og manngæzku, eins
og upphaflega var stofnað til
húsaleigulaganna, sem þó frek-
ar mætti nefna hegningarlög-
gjöf húseigenda.
Atvinnusviftmg.
Húseigendum er oft lífsnauð-
syn að breyta íbúðarherbergj-
um í húsum sínum á þann veg,
að þeir geti stundað þar at-
vinnu, svo sem smíðar, af-
greiðslu, eða því um líkt. Eink-
um eiga hér í hlut aldraðir
menn, sem ekki eru færir um
að leggja á sig erfiðisvinnu og
eru hættir henni, en vilja reyna
að hafa ofan af fyrir sér í
lengstu lög og komast hjá að
verða öðrum til byrði. Þetta
banna húsaleigulögin, hafi ein-
hver sofið eða matast í her-
bergjunum, sem um er að ræða.
Húseigendur, sem hér eiga hlut
að máli, verða heldur að sækja
um sveitarstyrk en fá að vinna
fyrir sér á þennan hátt. En þeg-
ar húsaleigunefndir eru búnar
að lækka svo leigugjöldin að
þau nægja ekki til að halda
íbúðunum við, er augljóst hvert
stefnir.
Húseigendum, sem er meinað,
samkvæmt húsaleigulögunum,
að hafa ofan af fyrir sér með
sjálfstæðri atvinnu, framar öðr-
um þegnum þjóðfélagsins, mun
hafa komið til hugar, hvort hér
væri ekki um stjórnarskrárbrot
að ræða og að hægt yrði að
gera kröfu á rikið fyrir atvinnu-
svifting og eignatjón. Ef hús-
eigendum eru lagðar skyldur á
herðar framar öðrum mönnum,
leiðir af sjálfu sér, að þeim ber
aukin réttindi að sama skapi.
En í staðinn fyrir þau hefur
húsaleigulagasmiðnum hug-
kvæmst að ógna húseigendum
með 200,00 kr. dagsektum, ef
þeir dirfast að taka upp at-
vinnu, sér til lífsviðurværis í
herbergjum í húsum sínum, sem
áður hafa verið notuð til íbúðar.
Sá, sem kaupir íbúðarhús í
kaupstað, sem húsaleigulögin
gilda, er bannað að flytja í það,
ef þar eru leigjendur fyrir. Þá
er húseigendum í Reykjavík
bannað að leigja aðkomufólki,
úr sveit eða annars staðar frá,
íbúðir í húsum sínum, þó að um
vinafólk, eða skyldmenni hús-
eiganda sé að ræða og þurfi að
dvelja í bænum undir læknis-
hendi um lengri tíma. Sagt er
t. d. að kona nokkur á Norður-
landi hafi flutt sig til Reykja-
víkur með veikt barn og ætlaði
að setjast að í húsi, sem hún
átti þar. Var henni meinað það
samkvæmt húsaleigulögunum.
Hliðstæð dæmi mætti mörg
nefna.
Þrátt fyrir ýmis misjöfn laga-
fyrirmæli frá 17. og 18. öld,
voru þó engin ákvæði, svo vitað
sé, sem bönnuðu fólki að nota
hús sín og bæi fyrir sjálfa sig.
En 20. öldin átti eftir að bera
slík lög í skauti sínu — hún
gerir meira, hún refsar mönn-
um fyrir að eiga hús.
Nú er vitanlegt að margt
vinnandi lausafólk, aðkomið úr
sveit, eða annars staðar frá,
flytur umvörpum inn á það
svæði, sem húsaleigulögin ná
útyfir, til að leita sér að atvinnu.
Á þessu bar mikið þegar hita-
veitan var á döfinni í Reykja-
vík. Ráðandi mönnum bæjarins
og öðrum þótti vænt um að fá
þennan aðkomna vinnukraft,
meðan ekki var öðrum á að
skipa. En samkvæmt ákvæðum
húsaleigulaganna var þetta
óheimilt. Ef aðkomufólk gat
holað sér einhvers staðar niður
í trássi við lögin, mátti það
eiga von á að vera borið út þá
og þegár. Því var heimilt að
vinna 1 þarfir bæjarfélagsins,
en það mátti ekki sofa í bænum.
Þannig var þetta hvað á móti
öðru. Hér á við skopsagan um
rakarann. Hann komst í ónáð
hjá húsbónda sínum og var rek-
inn burfu úr húsinu og bannað
að koma þar inn fyrir dyr. En
húsbóndinn gat þó ekki án hans
verið, og lét reisa stiga upp að
glugga á húsi sínu, lét rakarann
standa í honum, en sjálfur rak
hann höfuðið út um gluggann
til að láta rakarann skafa af
sér skeggið.
Fólkinu fjölgar hér árlega,
en flatarmál landsins er vitan-
lega hið sama eftir sem áður. Ef
fólkinu er meinað að setjast að
á landinu, þar sem það vill vera,
getur skapað sér atvinnu, lifað
sjálfstæðu og heiðarlegu lífi og
er engum til ama, hvað á þá að
gera af því? Hér verður ekki
höfð sama aðferð við fækkun
fólksins, ef það þykir of margt,
eins og ófriðarþjóðirnar. Ekki
samir að reka það af landi burt.
En þó er gerð tilraun til þess
með óskynsamlegum lagaboð-
um. Sagt var að fyrir 70 árum
hafi fólkið flúið land til Ame-
ríku undan „óáran, dýrtíð, at-
vinnubresti, en þó einkum vegna
illra laga, eða venja í heima-
landinu." Sé það talinn þjóðar-
hagur að fæðingar séu fleiri en
dauðsföll ættu ráðandi menn í
þjóðfélaginu að varast að gera
það að ógæfumerki með óskyn-
samlegum lagaboðum.
Hefndargjöf.
Áreiðanlega hafa húsaleigu-
lögin ekki náð tilgangi sínum
og ráðið bót á húsnæðisvand-
ræðunum. En það var þó til-
gangur þeirra upphaflega.
Húsaleiguöngþveitið hefir aldrei
verið meira en síðan lögin voru
sett. En þau hafa gert annað.
Þau hafa skapað úlfúð, hatur,
óánægju og ósamlyndi milli hús-
eigenda og leigjenda, þar sem
áður ríkti friður og eining. Hús-
eigendum er gert ókleift að los-
ast við laklega leigjendur. Og
tilraunir í þá átt kosta oft mála-
ferli og þrætur og sektir. Leigj-
endur geta heldur ekki fært sig
úr einni íbúð í aðra, hve fegnir
sem vildu. Húsaleigulögin ríg-
binda hvern á sama stað, hvort
sem honum er ljúft eða leitt.
Verði þetta ekki lagað og húsa-
leigulögin ekki afnumin gæti vel
farið svo, að fólkið sjálft sliti
af sér ófrelsisfjötra, sem það
er reyrt í með lögum þessum.
Væri þá ver farið en heima set-
ið fyrir alla aðila.