Landvörn - 01.05.1952, Qupperneq 3

LANDVÖRN
3

Blaö óháöra borgara.
Ritstjórar: Helgi Lárusson og Jónas Jónsson.
Ábyrgðarmaður: Jónas Jónsson.
Afgreiðsla: Laugaveg 7. Sími 5093.
ísafoldarprentsmiðja h.f.
Þjóðin gengur undir
landspróf
Framli. af 2. bls.
þó uppreisnin í höfuðstaðnum
móti veldi Ólafs Thors og Bjarna
Benediktssonar. Fremstur í liði
Ásgeirs er tengdasonur hans^
Gunnar Thoroddsen, borgarstjóri,
sem er álitinn einn af líklegustu
valdamönnum í Morgunblaðslið-
inu, enda fram að þessu þriðji
maður í valdastiga flokksins. -—
Gunnar hafði í kyrrþey unnið
að því að fá mikið af starfs-
fólki bæjarins við hin mörgu
þjóðnýtingarfyrirtæki til að
styðja Ásgeir, hvað sem flokks-
stjórnin segði. Þá fylgir Ásgeiri
meginhluti heildsalanna, sem
muna honum að hafa gert Ut-
vegsbankann að kaupmannastofn-
un. Þegar Ólafur Thors hafði
fengið sannar fréttir af ástand-
inu, varð honum ljóst, að í fyrsta
sinn í hans stjórnartíð var hættu-
leg uppreisn í flokknum, og að
pólitískur fóstursonur hans, Gunn-
ar borgarstjóri, var þar fremst-
ur maður. Hvar sem til spurð-
ist út á landsbyggðinni var ólga
og ókyrrð af völdum Ásgeirs Ás-
geirssonar. Liðsoddar stjórnar-
flokkanna geta tekið sér í munn
orð Guðmundar á Sandi um
mannlíf svélræði:
„Haglendið, sem framleiðir handa
fénu blóm,
er holurð sundurgrafin af bognum
refaklóm".
Ásgeir sundrar Morgunblaðs-
liðinu.
Fram á síðustu daga hefur það
verið orðtak manna, að Ásgeir
mundi aldrei bregðast Ólafi
Thors. En nú stendur Ásgeir
fyrir byltingartilraun í Sjálf-
stæðisflokknum. Hann vill kom-
ast á Bessastaði, hvað sem líður
mannfalli og útlegðardómum í
stjórnmálaflokkunum. — Ólafur
verður að fella Ásgeir, því að
annars fellur hann sjálfur. Ef
Ásgeir sigi'ar eru báðir stjórn-
arflokkarnir gereyðilagðir. Ríkis-
stjórnin verður að biðjast lausn-
ar, flokksforingjarnir að láta af
völdum og draga sig í hlé, því
að meirihluti kjósenda og meiri-
hluti í stjórnarflokkunum hafa
þá gefið þeim rökstutt vantraust.
Þegar stjórnin sá hættuna ákvað
hún að berjast til þrautar. Stjórn-
arblöðin skjóta stórskotum. Ráð-
herrarnir leggja land undir fót
og halda vakningar- og hvatn-
ingarfundi um land allt. Byrjað
er að beita aga flokkanna. Gunn-
ar borgarstjóri er látinn vita, að
sæti hans sem borgarstjóra og á
þingi glatast, ef tengdafaðir hans
vinnur spilið. Ásgeir og Gunnar
hafa nógan mannafla til að
mynda ný stjórnmálasamtök. En
þá vantar efnivið og andlegt veg-
arnesti. Það er hægt að drepa
flokk með undirróðri í sambandi
við ófullnægðan metnað. En til
að skapa andleg nývirki þarf trú.
Einhver fegursta bygging í ver-
öldinni, Markúsarkirkjan í Fen-
eyjum, er byggð yfir lærlegg
Markúsar postula. Dýrlingsbein
geta skapað trú, sem flytur fjöll.
En góðhugur tengdasonar í sam-
bandi við metnaðardrauma tengda-
föður, skapar ekkert nema inni-
haldslausa kosningadeilu. Asgeir
hefur skapað klofning í flokk-
um og getur valdið mikilli upp-
lausn í félagsmálunum. En hann
skortir konungshugsjón umbóta-
starfsins. Þess vegna gerist aldrei
neitt landnám á hans vegum.
Málefnahrun Ásgeirs.
Sá hluti þjóðarinnar, sem
hyggst að styðja Ásgeir til flutn-
ings að Bessastöðum, hefur ekki
athugað að hæfileikar hans njóta
sín aðeins í einkalífinu. Þar hef-
ur hann fyrir löngu tryggt sér
mikinn fjölda silkihatta við hina
síðustu göngu. En í önn dagsins
villtist hann fram hjá markinu.
í stað kyrrlátra heimastaírfa
þráði hann að vera stjórnmála-
maður, en þá biðu slysin hans
á hverjum vegamótum. Frá þeim
tíma er margs að minnast. Tvær
stjórnarskrár, opin landhelgi, pest-
ir og bitvargur í búum bænda,
dýrtíð, krónufall, musteri íþrótta
og lista látin bíða hálfgerð með
brotna glugga, skattkúgun og
þjóðfélag, sem riðar til falls.
Ásgeir er hversdaglega broshýr
og mildur, en flokkum þeim, sem
hann gistir og stjórnmálamönn-
um, sem hafa trúað á hans
stjörnu, hefur orðið hált á hans
mjög rómuðu sænsku háttvísi.
Að því er snertir landsmálavin-
áttu og eðli hennar getur Ás-
geir tekið undir með Byron Breta-
skáldi: „Faðmlög mín eru ban-
væn“.
Þrjú meginatriði.
Nú hefur verið gerð grein
fyrir nokkrum atriðum, sem al-
menningur mun veita mesta
eftirtekt í sambandi við forseta-
framboð Ásgeirs Ásgeirssonar. í
fyrsta lagi þeir eiginleikar, sem
meðhaldsmenn hans telja honum
mest til gildis. í öðru lagi stjórn-
málasaga hans í rúman aldar-
fjórðung og að lokum leyndarmál
hans frá 1934.
Því er mjög haldið á lofti, að
þessi frambjóðandi sé manna fríð-
astur, vel á sig kominn, vel klædd-
ur og prúður í umgengi og fram-
komu. Þessir menn gera ráð fyrir
að forseti íslands eigi að vera
önnum kafinn við að taka á móti
gestum, einkum útlendingum, og
veita þeim þjónustu. Vel tamdir
hótelþjónar í Svíþjóð og Sviss
mundu færastir til að inrra af
höndum þessar skyldur. Á þenn-
an hátt hugsar ekki nema það
fólk, sem ekki vill nota. sína
skynsemi. Aðrar þjóðir, sem búa
við lýðveldisstjórn, velja í for-
setasess vitra menn, lífsreynda og
ráðagóða. Nálega ætíð eru for-
setar frjálsra þjóða aldurhnignir
menn, sem áhyggjur og erfiði
hafa markað með djúpum línum
í svipmóti, menn, sem lengi hafa
með heiðri tekið þátt í lífsbar-
áttu fólksins í landinu. Það má
sennilega leita um víða veröld,
utan íslands, til að finna nokkra
borgara, sem eru nógu grunn-
færir og nógu léttúðugir til að
halda því fram, að hinn kjörni
þjóðhöfðingi eigi að vera í út-
liti og framkomu eins og væri
hann nýklypptur út úr tízkublaði
með fasi góðra gistihúsþjóna. Sú
röksemd, að þjóðin eigi að velja
forseta með eiginleikum, sem bezt
henta í þjónustuaðstöðu við er-
lenda gesti, er svo sauðarleg, að
hún mun aldrei hafa verið nefnd
í nokkru landi, fyrr en nú í vor,
til framdráttar forsetaefni Al-
þýðuflokksins. Hér á landi er
gömul, góð og fögur gestrisni.
Hana hafa íslendingar búið við
í þúsund ár. Slíka gestrisni á
að viðhafa á forsetaheimilinu, að
því litla leyti, sem þar reynir á
með gestkomur. En fyrst og
fremst þarf forsetinn að vera í
einu dyggur þjónn og leiðtogi
sinnar eigin þjóðar og hafa til
að bera þann þroska, sem er
prýði þroskaðra forystumanna.
Alger upplausn í aðsigi.
Pólitísk saga Ásgeirs Ásgeirs-
sonar er nokkuð óvanaleg. Þrátt
fyrir liprar gáfur og mikla löng-
un til að láta sín að nokkru get-
ið, er nafn hans, eftir nálega 30
ára þingsetu, ekki tengt við svo
mikið sem eitt einasta þjóðmál,
sem hefur ánægjulega, sögulega
þýðingu, líkt og vökulögin og
verkamannabústaðirnir eru var-
anleg minning um þingmennsku
Jóns Baldvinssonar og Héðins
Valdimarssonar, svo að nefndir
séu tveir liðsoddar Verkamanna-
flokksins. Ásgeir hefur þar á
móti unnið meir en nokkur ann-
ar núlifandi þingmaður að því
að sundra og brjóta niður þing-
stjórnarskipulagið og þá flokka,
sem þjóðin hefur búið við síð-
asta mannsaldurinn. Takist hon-
um með framboði sínu og þeim
áróðri, sem hann stendur fyrir,
að sundra bæði Framsókn og
Sjálfstæðisflokknum, þá má bú-
ast við að um sinn ríki átakan-
legra upplausnarástand hér á
landi heldur en nokkurn tíma
fyrr í tíð núlifandi manna, þegar
samtök borgaranna gliðna sundur,
án skynsamlegs tilefnis og án
þess að nokkuð sé byggt upp í
staðinn. Má furðulegt þykja, ef
landslýðurinn, sem svo mjög hef-
ur trúað á skipulag flokkanna á
undanförnum árum og það jafn-
vel við ýmis tækifæri, þegar full-
komin ástæða var til að beita
gagnrýni, leysir sundur forn
skipulagsbönd til þess eins að
styðja hégómlegan metnað manns,
sem hefur með langri reynslu
sannað, að honum hentar ekki
að vinna fyrir mannfélagið, held-
ur fyrir sjálfan sig og þrengstu
fjölskyldusjónarmið. Mun það
einsdæmi utan fslands, að borg-
ararnir telji sér hénta til for-
ystu um félagsmál sá maður,
sem frekar öllum öðrum þegnum
landsins hefur með augnabliks-
aðgerðum gert þjóðfélagið svo
veikburða, að það getur ekki stað-
ið á eigin fótum, heldur verður
að biðja framandi þjóð um náð-
arbrauð.
Kröfur menntaþjóða til stjórn-
málamanna.
Áður en komið er að leyndar-
máli Ásgeirs Ásgeirssonar frá
1934, þykir réttað benda á hve
strangar kröfur þroskaðar þing-
stjórnarþjóðir gera til sinna trún-
aðarmanna um pólitískt siðgæði,
en allra mest í sambandi við
meðferð almannafjár. — Mesti
valdamaður Dana eftir síðustu
aldamót, I. C. Christensen, valt
úr tign forsætisráðherra af því
að hann hafði lánað milljón króna
milli stjórnardeilda og sá ráð-
herra, sem lánið fékk, var þjóf-
ur. Christensen var heiðursmaður,
en hann bar aldrei eftir þetta
sitt bar í dönskum stjórnmálum.
Hann hafði ekkert gert rangt
í málinu, nema að trúa bófa og
umgangast hann eins og heiðar-
legan mann. Danir létu I. C.
Christensen gjalda þess að hann
gerði óafvitandi óvirðulega fram-
kvæmd, enda vissi hann ekki
um spillingarhliðina. — Ásgeir
skildi sitt glapræði frá upp-
hafi. — í Englandi verða ráð-
herrar þrásinnis að víkja úr
sessi tafarlaust og hverfa inn í
einkalífið, ef upp kemst að þeir
hafi tekið á móti gjöf eða greiða,
sem má telja líkur til að geti
haft áhrif á framkomu eða dóm-
greind ráðherrans í opinberu
máli. Tiltölulega nýtt dæmi í
enskri pólitík sýnir strangleik
Breta í þessu efni. Einn af
fremstu mönnum í verkamanna-
stjórninni ensku, Dalton, fjár-
málaráðherra, kom í þingið með
fjármálaræðu sína fullbúna, en
stundarfjórðungi áður en hann
byrjaði flutning ræðunnar, svar-
aði hann spurningum blaðamanna
viðvíkjandi nokkrum þýðingar-
litlum atriðum. Ekki voru leidd
rök að því að hér hefði verið
um spillingu eða misnotkun trún-
aðar að ræða, heldur óvarkárni,
sem ekki kom að sök efnislega,
en var venjubrot í þinginu. I
Englandi má engin heyra fjár-
málaræðuna eða nokkurn hluta
hennar á undan þingmönnum á
þingfundi. Dalton varð að segja
af sér ráðherradóm fyrir gáleysi,
sem ekki nálgaðist spillingu. En
þetta heimtaði enska þjóðin af
sínum ráðherra. Með því að vei'ð-
launa heiðarleik og borgaralegt
öryggi sinna stjórnenda, hefur
brezka þjóðin haft aðalforystu í
stjórn heimsmála og heimsmenn-
ingar í 400 ár.
Brot Ásgeirs 1934.
Sú ógætni og augnablikshyggja,
Framh. á i. bls.
Skattar og’ strandgæzla
Framli. af 1. bls.
GÓÐ tíðindi og ótíðindi höfðu samflot um landið í miðj-
um maí og snertu bæði málin landhelgina. Ólafur og
Bjarni virðast hafa haft í stjórnarráðinu heppilega for-
ystu um að freista á grundvelli hins norska sigurs í Haag,
að stækka til muna hina viðurkenndu landhelgi. Án Haag-
dómstólsins mundi ísland ekki hafa haft minnstu sigur-
vonir í þessu máli, því að í slíkum efnum býr valdið hjá
auði og fjölmenni. Full ástæða er til að fagna þeim sigri,
sem fenginn er um landhelgisstækkunina. Samt verða menn
að gæta þess, að ekki er sopið kálið, þótt í ausuna sé komið.
Að líkindum stefna Bretar málinu til dómstólins í Haag,
og má ekki nema að nokkru leyti treysta á fengið fordæmi,
því að aðstæður eru ekki hinar sömu í báðum löndunum,
nema að nokkru leyti. Samt er enginn vafi á að landhelgin
verður stækkuð að mjög verulegu leyti á þeim grundvelli,
sem nú er lagður.
Hitt var óskemmtilegra, að forkólfar Sjálfstæðismanna,
Bjarni og Ólafur, notuðu tækifærið, um leið og þeir sögðu
frá stækkun landhelginnar, að svipta Pálma Loftssyni for-
ystu í landhelgisgæzlunni eftir 20 ára þjónustu. Á þeim
tíma hefur Pálmi skapað hér á landi öfluga og hagnýta
gæzlu, sem er treyst til dugnaðar og réttdæmis bæði af
innlendum og erlendum mönnum, sem til þekkja, ef frá
eru taldir sjálfir lögbrjótarnir og þeirra þjónustulið. í stað
hans var settur reynslulítill viðvaningur. Hvað sem líður
vilja hans, vita allir, að á stjórn gæzlunnar verður sams
konar breyting eins og ef Jóhannes Elíasson tæki við ráð-
herrastarfi Bjarna Benediktssonar, eða Gylfi Þ. Gíslason
við forystu Morgunblaðsmanna af Ólafi Thors. Landhelgis-
gæzlan bíður óbætanlegt tjón við þessa ráðsmennsku. Breyt-
ingin er útskýrð með því, að brotlegir togara- og vélbáta-
eigendur hafi afflutt Pálma með almennum órökstuddum
rógburði við forystulið Sjálfstæðismanna, og krafizt að
honum væri vikið frá stjórn gæzlumálanna. En þeir leyndu
hinu sanna tilefni, að þeir þóttust þess vísir, að þeir gætu
ekki fiskað til muna í hinni stóru landhelgi, ef Pálmi hefði
stjórn gæzlunnar með höndum. Hinir seku landhelgisbrjót-
ar hafa beitt hliðstæðum blekkingum við Bjarna og Ólaf
eins og bolsivikar við Héðinn forðum daga. Ekki slapp
Héðinn frá ábyrgð gerða sinna, og svo mun liðsoddum
Morgunblaðsmanna reynast þessi mjög illa undirbúna og
óafsakanlega ráðsmennska þeirra. — J. J.