Dögun - 01.05.1953, Blaðsíða 2

2
DÖGUN
Föstudaginn 1. maí íc,»53
GUNNAR BENEDIKTSSON, rithöfundur:
Þegar dgpst v«r sobkið
(Eftirfarandi grein er upphafið á
lokakapit. bókar Gunnars Benediktss.,
Saga þín er saga vor. Þegar kapítul-
inn hefst, eru þeir ráðherramir þrír,
sem flugu til Bandaríkjanna í marz
1949 til að ræða inngöngu Islands i
Atlanzhafsbandalagið við bandarísku
stjómina nýkomnir heim úr ferð
sinni).
Þess var áSur getið, að þegar
ráðherrarnir komu úr vestur
för sinni, höguðu þeir sér eins
og þeir byggjust við vopnuðum
hóptun manna, sem sætu um
líf þeirra, en ekki var þess getið
nema um einn þeirra, hæst-
virtan utanríkisráðherra, að
hann næstu daga þyrði hvorki
að vaka né sofa án lögreglu-
verndar. Næst ber það til tíð
inda í þeim efnum, að þegar
rætt var áðurnefnt vantraust á
ríkisstjórnina, þá gripur stjórn
in til þeirra ráðstafana að loka
þinghúsinu fyrir öðrum áheyr-
endum en þeim, sem höfðu að-
gangskort frá þingmanni, en
hverjum þingmanni voru
skammtaðir þrír miðar. Og til
þess að koma í veg fyrir, að
þessir gestir tækju upp á því að
drepa þingmennina, þá voru
bæði sveitir lögreglumanna og
sjálfboðaliða úr Heimdalli hafð-
ar innan þinghússveggjanna, á
víð og dreif í sölum og göngum.
Þó keyrði fyrst um þverbak í
þessum efnum, þegar tekið var
að ræða tillögu stjórnarinnar
um inngöngu í Atlantshafs-
bandalagið. Hún var lögð fram
sama daginn og umræðumar
voru um vantraustið, og var
hún svo tekin til fyrri umræðu
næsta dag, 29. marz, klukkan
10 árdegis. Þegar að morgni
höfðu einkennisklæddir lög-
regluþjónar slegið vörð um
húsið, höfðu þeir hjálma á
höfði og kylfur við belti, en
hitt var hulið mannanna sjón-
um, hver vopn þeir báru innan
klæða. Innan veggja var allt
morandi bæði af einkennis-
klæddu lögregluliði og óein-
kennisbúnu sjálfboðaliði. Hafði
Þjóðviljinn orð á því, að lög-
reglustjórinn i Reykjavik virt-
ist orðinn fastur dvalargestur
í þinghúsinu.
Þingfundur hófst með því, að
einn þingmanna, Lúðvík Jós-
epsson, kvaddi sér hljóðs utan
dagskrár og beindi þeirri fyrir-
spurn til forseta Sameinaðs
þings, hvaða vernd þingmenn
hefðu. Skýrði hann frá því, að
aðaldyr þinghússins hefðu ver-
ið sér lokaðar, er hann kom að
húsinu klukkan 9 um morgun-
inn, og er hann leitaði til bak-
dyranna, þá voru þar fyrir lög-
regluþjónar, sem neituðu hon-
um um inngöngu, nema hann
gæti sýnt aðgöngukort. Gerði
hann kröfu til þess að fá að
ganga út og inn án þess að vera
fangelsaður af lögregluliði. For
seti, Jón Pálmason, bað afsök-
unar á þeim mistökum, sem
hér hefðu átt sér stað. En þá
brást Ólafur Thors hinn versti
við, kvaddi sér hljóðs og kvaðst
ekki vita, hvað þessi skrípa-
leikur ætti að þýða og hvers
vegna forseti væri að biðja
„þessa menn“ afsökunar.
Utanríkisráðherra, Bjarni
Benediktsson, hafði framsögu
um tillögu stjórnarinnar. Tal-
aði hann i 1 o mínútur, og fyllir
ræða hans rúmlega hálfa blað-
síðu í þingtíðindunum. Það var
fyrsta tilkynningin um, að nú
skyldi hafa hraðan á. Kom það
líka í ljós, að nú átti ekkert
til að spara að koma í kring
formsatriðum málsins á sem
stytztum tíma, og gerðust brátt
hinir óvenjulegustu atburðir og
áður óþekktir í meðferð mála
á Alþingi. Næstur utanríkis-
ráðherra tók Einar Olgeirsson
til máls. Hann var í miðri ræðu
sinni, er þinghússklukkan sló
12 á hádegi. Sýndi forseti þá
tregðu í að veita matarhlé og
lét sér ekki segjast, fyrr en
Einar hafði lýst því yfir, að
þar sem flestir þingmenn væru
nú farnir í mat, þá yrði hann
að endurtaka mikið af því, sem
hann nú segði, þegar þingmenn
kæmu aftur, „því að þótt ég
hafi gaman af því að ræða við
hæstvirtan forseta, hef ég enn
þá meiri löngun til að ræða
við þingmenn yfirleitt," sagði
hann.
Þegar tveir aðrir þingmenn,
Gylfi Þ. Gislason og Katrín
Thoroddsen, höfðu lokið máli
sínu, þá tilkynnti forseti, að
nú verði ræðutími hvers þing-
manns skorinn ni ður í 15 mín-
útur. Sat forseti fast við þann
úrskurð þrátt fyrir eindregin
og rökstudd mótmæli. Um það
leyti var komið að kaffitíma,
og að gefnu tilefni gaf forseti
yfirlýsingu um, að kaffíhlé
yrði ekkert veitt, og um sjö-
leytið endurtók sig sama sag
an, ekkert matarhlé. -— Þing-
menn stjórnarflokkanna keppt-
ust hver við annan um að sýna
umræðunum um málið hina
mestu lítilsvirðingu. Lögðu þeir
kapp á, að rætt væri gegn hern-
aðarsáttmálanum sem mest yf-
ir auðum bekkjum. Voru ráð-
herrarnir sízt eftirbátar ann-
arra í þeirri grein, og varð
forseti margsinnis að gera ráð-
stafanir til að fá þá inn í Þing-
salinn til að hlýða á fyrir
spurnir þingmanna.
Þegar líða tók á kvöldið, fór
það að kvisast, að síðari um-
ræða ætti að fara fram þegar
að hinni fyrri lokinni, svo að
málið væri að fullu afgreitt
frá þinginu, áður en lýsti af
öðrum degi. Lúðvík Jósepsson
gerði fyrirspurn um það, hvort
svo væri, en honum var ekki
svarað. I lok umræðunnar end-
urtók hann fyrirspurn sína, en
þá var varaiforseti í stólnum.
og kvaðst hann ei vita, hvað
aðalforseti hygðist fyrir. Var
nú gerð leit að aðalforseta, og
gaf hann þau svör, að enn væri
ekki ákveðið, hvenær 2. um-
ræða yrði, „en ég rænti, að
það verði ekki fyrr en á morg-
un.“ Þegar málinu hafði svo
verið vísað til 2. umræðu á 10.
tímanum um kvöldið, þá slít-
ur forseti þó ekki fundi, held-
ur mælist til, að þingmenn
verði í húsinu fyrst um sinn,
og býður til kvöldverðar í þing-
húsinu. ítrekaði Einar Olgeirs-
son þá fyrirspurn Lúðvíks, hve
nær næsti fundur yrði, og ósk
aði hann þess, að forseti ákvæði
fund klukkan hálftvö næsta
dag. En forseti kvaðst ekki
ákveða fund til 2. umræðu að
svo stöddu, en endurtók ósk
sína um það, að þingmenn
yrðu í húsinu nokkra stund
enn. Þá spurði Lúðvik enn,
hvort fundur ætti að vera í
nótt, og kvað þingmenn eiga
ifulla kröfu á áð vita það. For-
seti var enn ekki reiðubúinn
að gefa svar, sleit ekki fundi,
en gaf hlé til snæðings. Fullir
kunna flest ráð, segir máltæk-
ið. En hin mörgu ráð hins fulla
forseta voru enn i því einu fólg-
in að lýsa því yfir, að enn yrði
beðið með að ákveða tíma næsta
fundar og næsti fundur boðað-
ur með dagskrá. Siðan var
fundi slitið.
Og svo var næsti fundur boð-
aður næsta dag, miðvikudag-
inn30. marz, klukkan 10 ár
degis. Og sá fundur hófst á
þann einstæða hátt, að forseti
lagði það til, að ákveðið yrði,
að umræðan alls stæði ekki yfir
yfir nema þrjár klukkustundir.
Þessu var þegar mótmælt i
nafni þingskapa, en forseti bar
fyrir sig 37. grein þeirra skapa
og hóf lestur sinn á þessum
orðum: „Ef umræður dragast
úr hófi fram. . . . “ Nú var það
álit sumra, að umræður gætu
ekki hafa dregizt úr hófi fram,
meðan umræðan var enn ekki
hafin. En forseti las úr þing-
sköpum: „Tillögur forseta skulu
umræðulaust bornar undir at
kvæði“ og neitaði öllum at-
hugasemdum á þeim grund-
velli.
„Ég heimta að ræða hér þing
sköp,“ sagði Einar Olgeirsson
„Þann rétt getur hæstvirtur for
seti ekki tekið af mér.“
En hæstvirtur forseti reynd
ist einnig fær um að taka þanri
rétt af þingmönnum og söng
með sínu Iagi: „Ég ber þetta
þá upp.“ „Ég neita, að þessum
aðgerð'Um sé beitt og krefst úr-
skurðar forseta sagði Sigfús
Sigurhjartarson. En forsetaúr-
skurð þarf að rökstyðja, svo ac
það var ómögulegt að anza
svona kröfu. Nafnakall var við
haft, og létu 11 þingmenn grein
argerð fylgja atkvæði sínu. Þá
kom óþol stjórnarliðsins í ljós
í allri sinni dýpt og hæð. I
greinargerð sinni rakti Áki Ja
kobsson meðferð málsins i þing
inu, þar sem það hafði verið
til umræðu aðeins einn dag
með takmörkuðum ræðutima.
Tók forsetinn brátt að gefa
honum áminningar um, að
greinargerðin væri orðin of
löng, en hafði ekki tilvitnun
í þingsköp við hendina.
Við aðra áminningu krafð
ist Áki forsetaúrskurðar. „Þing
ið hefur enga heimild til að
svipta minni hluta málfrelsi,“
sagði hann. „Þegar meiri hluti
ætlar að svipta hann málfrelsi,
þá á minni hlutinn rétt til
þess, að forset.i skeri úr um
það.“ Þá greip forseti til bjöll
unnar. Áki mælti: „Ég heyri,
að hæstvirtur forseti er pkki
frjáls maður. Formaður flokks
hans situr framan við hann
og hefur í hótunum við hann.“
Undir greinargerð Einars 01-
geirssonar hafði taugaóstyrkur
stjórnarliða nærri leitt til upp-
náms. Hann hóf greinargerð
sína með tilvitnun í 18. grein
þingskapa, þar sem svo er á-
kveðið, að eigi megi taka mál
að nýju til umræðu, fyrr en
að minnsta kosti nóttu eftir
að nefndaráliti hefur verið út-
býtt, þegar um þingsályktunar-
tillögu er að ræða, en bendir
á, að enn sé ekki búið að útbýta
hans minnihlutaáliti, sem hann
skilaði i prentsmiðjuna kl. 8
um morguninn.
„Við mótmælum þessum
málalengingum,“ hrópaði Sig-
urður Kristjánsson.
„Ég ræð sjálfur minni grein
argerð,“ svaraði Einar. Þá
greip forsætisráðherra einnig
fram í. „Þegi þú, hirðstjóri,“
sagði Einar og hélt áfram*,Fvi
ir fimm árum kom þjóðin sam
an á Lögbergi til að endurreisa
lýðveldið. . . . En hvað er að
gerast í dag hér á Alþingi?
Með ofbeldi er ríkisstjórnin að
hefja niðurlægingartímabil. ...
Það er hafið nýtt niðurlæging-
artímabil í sögu Islands í sama
anda og þegar erindrekar er-
lendra ríkja beittu valdi forð-
um til að kúga þjóðina.“
„Vill ekki forseti láta þing- ;
mann greiða atkvæði?“ æpti
forsætisráðherra.
„Þegi þú, þú hefur ekki orð-
ið, sagði Einar. .
„Atkvæði!“ sagði forseti. ;
Einar hélt áfram greinar- ’
gerðinni: „Já, það er byrjað 1
nýtt niðurlægingartímabil, þar .
sem forseta alþingis er þröngv- ’
að til að brjóta þingsköp og :
þingvenjur.“ ;
„Það ert þú, sem alltaf brýt- ]
ur þingsköp,“ sagði forsætisráð 1
herra.
„Atkvæði!“ sagði forseti. j
Einar mælti: „Ég vil biðja ;
forseta að vera rólegan og láta j
forsætisráðherra þegja, svo að :
ég geti lokið minni greinar- ]
gerð.“ „Þetta er alltoif löng 1
greinargerð,“ sagði forseti. <
„Ég ræð minni greinargerð 1
sjálfur,“ sagði Einar. „Hér er <
Alþingi Islendinga, en ekki c
stofnun Bandaríkjaleppa." 1
„Þingmaður hlýðir ekki þing <t
sköpum. Það á að láta hann ]
út,“ sagði samgöngumálaráð- :
herra, Emil Jónsson. 1
Einar mælti: „Ég er að ljúka ]
minni greinargerð, en fæ það
. ekki fyrir ráðherrum, sem eru
t orðnir vitlausir menn, sem hafa
5 tekið við mútum frá Bandaríkj-
unum óg krafizt þess, að ég yrði
1 settur hér út. Ég vil biðja skrif-
ara alveg sérstaklega að bóka
það.“
; Þá tók til máls hinn ófæddi
i forsætisráðherra, Steingrímur
Steinþórsson, og mælti: „Ég
. legg til, að þingmaður sé bara
látinn út, ef hann hlýðir ekki
fundarsköpum.“
„Ut með hann!“ sagði ver-
andi margnefndur forsætisráð
herra, Stefán Jóhann.
„Ég óska enn eftir, að ráð-
herrar þegi, meðan ég lýk máli
mínu,“ sagði Einar.
Og það varð.
Urslit atkvæðagreiðslu urðu
þau, að tillaga forseta var sam-
þykkt gegn atkvæðum Sósía-
lista, Gylfa, Hannibals, Páls
Zóphaníassonar og annars Þor-
steinssonar. Sex Framsóknar-
menn sátu hjá.
Hér verða ekki raktar um-
ræður. Á tilsettum tíma var
þeim slitið og gengið til at-
kvæða. Tillaga um þjóðarat-
kvæðagreiðslu var felld, og
greiddu henni atkvæði auk 10
þingmanna Sósíalistaflokksins:
Gylfi og Hannibal, Hermann
Jónasson, Pálarnir báðir og
Skúli Guðmimdsson. Að því
búnu var þingsályktunartillaga
stjórnarinnar samþykkt með 37
atkvæðum gegn 13. Greiddu
þeir Gylfi og Hannibal atkvæði
i gegn ásamt Sósíalistum, einn-
ig Páll Zóphaníasson. Hann
gerði greln fvrir atkvæði sínu,
og hefur þriggja ára saga stað-
fest á átakanlegan hátt hvert
hans orð. Hann mælti á þessa
leið: „Herra forseti. Með þvi
að búið er að fella tillögu á
þingskjali 508 og þar með neita
að lofa þjóðinni að segja álit
, sitt á samningi þessum, svo og
að neita að gera við hann við-
auka, er tryggi rétt okkar Is-
lendinga, þá get ég ekkj verið
með samþykkt þessarar tillögu.
—- Það er margt, sem veldur
því, að ég er á móti samningn-
um, en þó sérstaklega það, að
ég óttast að þjóðin verði ekki
spurð, hvað leyft verði eftir
honum. — Það er sagt, að einn
einvaldur sögunnar hafi sagt:
„Þjóðin, það er ég.“ Við höfinn
hér á landi átt tvær ríkisstjóm-
ir, þá, er mi situr, og þá, er
sat næst áður, er hafa sýnt
það, að þær hafa hvorki spurt
utanríkismálanefnd, Alþingi né
þjóðina, um, hvað þær skyldu
gera, og ég óttast, að næsta
aldarfimmtung getum við átt
margar stjórnir, sem segi: „Þjóð
in, það er ég,“ og spyrji þjóð-
því ekki um, við hvaða ósk-
um og kröfrnn frá þjóðasam-
steypu þeirri, er að samning-
um stendur, hún verður. Hún
segir: „Þjóðin, það er ég,“ og
spyr þjóðina ekki. — Því segi
ég nei.“ — Hermann Jónasson
og Skúli Guðmundsson sátu
hjá. Hermann gerði grein fyrir
sinni hjásetu, og varpa orð hans
nokkru ljósi yfir manndóm
þessa jötunelfda manns. Hann
Framhald á 3. síðu.