Alþýðublaðið - 05.01.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝiUBLAiie
! kemur út á hverjum virkum degi. !
i Afgreiðsla i Aipýðuhúsinu við !
; ’ Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. ;
! til kl. 7 siðd. !
; s Skrifstofa á sama stað opin kl. ;
9Va—lOVa árd. og kl. 8—9 síðd.
; Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294 >
! (skrifstofan). !
; Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á ;
! mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15 !
; hver mm. eindálka.
! Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan !
;[ (i sama húsi, sömu simar). ;
Réttur,
tímarit um þjóðfélags- og
menningar-mál.
XI. árg., 1. og 2. hefti.
' Alþýðublaðið hefir áður skýrt
stuttlega frá efni þessa árgangs
tímaritsins „Réttar“, sem hefur
annan áratug útkomu sinnar und-
ir stjórn nýs ritstjóra, gefið út
af nýjum eigendum, en árgang-
urinn er vissulega þess verður, að
nokkru nánara sé rætt um efni hans
hér í blaðinu, því að í honum
kveður alhnjög við annan tón en
vér íslendingar höfum átt að venj-
ast í tímaritum vorum hingað til,
að minsta kosti, þegar frá er tal-
ið það, sem „Réttur“ hefir áður
flutt í líka átt.
Árgangurinn hefst á kvæði eftir
Davíð skáld Stefánsson frá Fagra-
skógi um „Heiðrek konung á
Kálfsskinni“, sem í æsku
. . átti gull og græna skóga,
gleði nóga,
akra, jrræla, uxa og plóga,
bjó við rausn í björtum höllum,
blótaði að goðastöllum,
elskaður af öllum“,
en var síðar rekinn frá ríkjurn,
komst tjl íslands og lézt meðal
kotungsfólks í Kálfsskinni.
Fyrsta ritgerðin heitir „Erlend-
ir menningarstraumar og fslend-
ingar“ og er eftir ritstjórann, Ein-
ar Olgeirsson kennara. Eru þar
yakin áhrif erlendra menningar-
strauma á íslenzkt þjóðlíf und-
(an farið og sýnt, hversu sú saga
„kennir oss, að við verðum að
fara mjög gætilega í sakirnar við
að halda í það, sem þjóðlegt er,
einc/öngu af því, að það sé þjóð-
legt, — og hins verðum við vel að
gæta að hafna engu erlendu af
því einu, að það sé útlent." „Það,
sem heilbrigt er í hinu þjóðlega,
verður einmitt að þroskast í eldi |
útlendra áhrifa; í honum verður
að brenna burt sorann úr þjóð-
málmblending um og skilja gull-
ið eftir.“ „Með ylnum af“ ljósi
hýrra og heilbrigðra, erlendra
menningaráhrifa „og viðbættum
vorum innra eldi þurfum vér að
særa burt kuldann, ísfjötra van-
ans, jökulsííflur tregðunnar,
tendra og efla fjör og eld í ís-
lenzkum sálum, skapa og styrkja
frjómagnið, sem í þeim býr,
glæða áhuga þeirra og víkka sjón-
deildarhringinn. Og takmarkið,
sem vér stefnum að með því, er
réttur’hins skapandi magns á öll-
um sviðum lífs og lista, réttur
þess yfir úreltum erfikenningum
og afgömlum venjum, hverju
nafni sem þær nefnast", segir að
niðurlagi ritgerðarinnar.
Næst er „Auðu sætin“, sögur
eftir danska skáldið Martin And-
ersen-Nexö, sem er eitt kunnasta
sagnaskáld Dana, er nú er uppi.
Sögur þessar eru inngangur og
siðasta sagan úr smásögusafni
með áður nefndu heildarnafni, og
hefir Finnur Jónsson póstmeistari
á Isafirði þýtt þær með leyfi höf-
undarins. Síðari sagan er um „son
guðs og óskabarn andskotans“,
sem eru ímyndir þjóðfélagsstétt-
anna, hinnar kúguðu vinnustéttar
og (hinnar kúgandi eignastéttar.
„Togaraútgerðih, mesta vanda-
málið,“ kallast grein eftir Har-
ald Guðmundsson kaupfélags-
stjóra. Er þar litið yfir viðhorf
togaraútgerðarinnar við hag þjóð-
arinnar, raktir gallar núver'andi
fyrirkomulags og sýnt með ljós-
um rökum, svo að hvert barnið
skilur, fram á það, hvert tjón það
bakar þjóðinni, er togararnir eru
á valdi einstaklinga, og hvernig
breyta eigi til, svo að þjóðin öll
hafi gagn af. Niðurstaða þessarar
rökhugsuðu ritgerðar er þessi:
„Það verður að relta stórútgerð-
ina með hagsmuni þjóðarheildar-
innar, en ekki einstakra hluthafa
fyrir augum.
Þess vegna á þjóðin að eiga
togarana. Þeir eru verkfæri, sem
landsmenn eiga að eiga í félagi
og nota til að afla sér með nauð-
synja og lífsgæða.
Togararnir sameign landsmanna
og samvinna landsmanna allra um
að hagnýta þá og afla þeirra —
það er lausnin á þessu vanda-
máli.
Það er hið eina rétta búskapar-
lag.“
Þá eru tvö „Bréf til Judds“
eftir hinn heimsfræga rithöfund
Bandaríkjanna, Upton Sinclair,
sem neðanmálssagan hér í blað-
inu nú er eftir. Bréf þessi eru
úr bæklingi, „er lýsir fjármála-
og atvinnumála-ástandi Bandaríkj-
anna sérstaklega, en þó um leið
(áuðvaldsskipulagi allra þjóða og
bendir á leið út úr ógöngunum.“
Bréfin eru alls 19 og stíluð til
verkmannaöklurgs mcð skorpnar
hendur og hnýttar sinar, er „hefir
safnað dálitlum eignum og er
hinn ánægðasti með kjör sín og
alt hið ríkjandi skipulag". í bréf-
unum er sýnt fram á það, sem
ér, að slík „velmegun sé svika-
gylling, breidd yfir maðkaveitu
sérdrægni og spillingar.“
Ritstjórinn birtir aðra grein,
sem hann nefnir „íslenzk lýðrétt-
indi í hættu‘‘_ Þar er bent á,
hversu auðveldíega íslenzk lýð-
réttindi hafi fengist, meðan sjálf-
stæðisbaráttan stóð yfir, og iýst
þeirri hættu, sem er á, að þau
missist jafn-auðveldlega aftur,
„þar sem risinn er upp innan
lands sterkur flokkur með rík-
ustu stétt landsins að baki sínu,
er með öllu móti reynir að svifta
oss þeim — og hefir þegar tek-
ist að ná sumum“, svo sem ó-
keypis kenslu o. fl.
Þá er heildarfyrirsögn „Víðsjá“
yfir smágreinum urn Camoens,
þjóðskáld Portúgala, hetjur, er-
lend skáld („Israel Zangwill dá-
inn“, „Rornain Rolland sextugur“,
„Bernard Shaw sjötugur"), erlend-
ar bókmentir, Marx-Engels-stofn-
unina í Moskva og úrval Uptons
Sinclairs, er hann kallar „Hróp
úm réttlæti", úr skáldritum heims-
ins, er um þjóðfélags- og menn-
ingar-mál fjalla.
Stefán Jóhann Steíánsson hæsta-
réttarlögmaður skrifar ýtarlega
fræðigrein um þjóðnýtingu, sem
orðin er mikið umhugsunarefni al-
varlega hugsandi manna hér á
landi, síðan gallar auðvaldsskipu-
lagsins ,fóru að koma berlega í
ljós einnig hér. I grein þessari er
gefið yfirlit yfir sögu þjóðnýt-
ingarmálsins í heiminum og rætt
urn takmark, leiðir og aðferðir til
þjóðnýtingar, framleiðsluhætti og
dreifing framleiðslunnar. Þjóðnýt-
ingarhugtakið skilgreinir höfund-
ur svo: „Þjóðnýting táknar það,
að eignarumráð framleiðslutækjr
anna eru flutt úr höndum ein-
staklinganna yfir til þjóðfélags-
heildarinnar og rekin af henni
með hagsmuni alþjóðar fyrir aug-
um eftir ákveðnu skipulagi fram-
leiðslunnar með lýðræðisstjórn og
liagfræðilegri og réttlátri skifting
arðsins meðal manna.“ — Ættu
fekki sízt þeir, sem andstæðir eru
þjóðnýtingu, að lesa grein þessa,
,svo að þeir geri sig ekki seka
framvegis um að bera vanþekk-
ingarvsðal einn fram gegn þeirri
bjargráðahugsjón.
„Othýsing" heitir fagurt kvæði
eftir Ólaf Stefánsson, er nokkrum
sinnum hafa birzt kvæði eftir hér
í blaðinu. Kvæðið lýsir hrakningi
Maríu guðsmóður í Betlehem hið
fyrsta jólakvöld. Ólafur Stefáns-
son er sjúklingur á Vífilsstaða-
hæli, og er hann prýðisvel skáld-
mæltur.
Þá er síðari hluti greinar Brynj-
ólfs Bjarnasonar kennara um
„Kommúnismann og bændur“. Er
þar lýst búnaðarmálastefnu meiri-
hluta-jafnaðarmanna í Rússlandi,
er kalla sig sameignarsinna
(,,kommunista“). Má þar af ljós-
lega sjá, að stærsta bændaþjóð
heimsins hefir ekki mist neins í
við, þótt jafnaðarmenn þar hafi
kollvarpað auðvaldsskipulaginu.
„Yfir eyðimörkina“ er kafli úr
stólræðu eftir séra Gunnar Bene-
diktsson í Saurbæ. Er þar dregið
dæmi af för Israelsmanna yfir
eyðimörkina til fyrirheitna lands-
ins og lýst baráttu hinna undirok-
uðu stétta og þjóða undan áþján
til frelsis.
„Frá Rússlandi“ eru tvær
fræðslugreinar. Er í annari lýst
framleiðslu og viðskiftum ráð-
stjórnarlýðveldanna, og er hún
eftir Hendrik J. S. Ottósson, en
hin er um samvinnuhreyfinguna
í Rússlandi, þýdd úr skýrsju
sendinefndar dönsku verklýðsfé-
laganna til að rannsaka ástandið
í Rússlandi. Er mikill og merki-
legur fróðleikur um hið mikla al-
þýðuveldi í greinum þessum.
Undir fyrirsögninni „íslenzki
menningarmál“ skrifar ritstjórinn
um rekstur kvikmyndahúsa og rík-
isrekstur á sveitabúum. Álítur
hann nauðsynlegt að þjóðnýta
kvikmyndasýningar, til þess að
kvikmyndir verði slíkt menningar-
meðal, spm þær gætu verið. Með
dæmi búskaparins á Vífilsstöðum
sýnir hann, að ríkisrekstur sveita-
búa er til stórframfara og gefur
góðan arð. Vill hann láta koma
upp slíku fyrirmyndarbúi í hverri
sýslu. Yrði það vafalaust til mestu
eflingar myndarbúskap í sveitum.
„Neistar" eru stuttar greinar eft-
ir ýmsa forystumenn mannkyns-
ins, og bera þær Ijós merki þess,.
aÖ þeir hafa engir íhaldsmenn
verið.
„Baráttan um heimsyfirráðin^
eru greinir, er Ijóslega sýna það,
hvernig stéttabaráttan er nú orð-
in rauði þráðurinn einnig í milli-
þjóðastjórnmálum heimsins, eins
og bent var á fyrir um tveim ár-
um í ritstjórnargrein hér í Al-
þýðublaðinu. Hér er sagt frá deil-
unni um „eignir" þýzku furstanna,
enska kolaverkbanninu og áhrif-
um auðvaldsskipulagsins í Suð-
ur-Ameríku, þar sem eru lönd
méð gnótt náttúrugæða, en þjóð-
irnar illa staddar sakir kúgunar
erlends og innlends auðvalds.
Síðast í ritinu er „Ritsjá“ eftir
ritstjórann.
Ymsum finst sjálfsagt, að hugs-
anastefnu jafnaðarmanna gæti
mjög í þessu riti, og skal því
ekki neitað, en það þýðir ekki
heldur annað en það, að í því sé
rúm fyrir lifandi, heiibrigða og
skynsamlega hugsun. Svo mun og
íhaldsbóndanum fyrir vestan hafa.
virzt, sem fanst svo mikið til um
ritið, er hann hafði lesið það, að>
hann tók sig til og fór að safna
áskrifendum að því af kappi. Ein-
hver flokksbróðir hans sagði hon-
úm þá, að ritið væri fult af jafn-
aðarstefnu. Bóndanum varð bilt
við, trúði þó þessum íhaldsfélaga
sínum og varð að orði: „Hvernig
átti ég að vara mig á því, að þetla
yæri bolsivismi!“ Hann hafði ekk-
fert fundið í ritinu, sem væri voða-
legt, eins og félagar hans hölðu
sagt honum að stefna jafnaðar-
manna væri.
Öllum er líka óhætt að kaupa
rit þetta þess vegna, að það er
engin hætta á, að neinn líði tjón
á sálu sinni fyrir það. Hitt er
sýnilegt af þessum árgangi, að
það mun ekki gera sér far um að
flytja það eitt, sem hvert manns-
(barn í landinu þekkir og er jafn-
vel orðið leitt á. Ef það heldur
framvegis í sama horfinu sem
þessi árgangur, má telja víst, að-
það afli sér vinsælda meðal allra,
sem opin hafa augu fyrir lífinu.
Ytri frágangur ritsins er þokka--