Bjarki - 17.01.1901, Síða 1

Eitt blað á viku. Vcrð árg. 3 kr.
wgist fyrir i. júlí, (erlfindis 4 kr.
borgist fyrirfram).
I
Uppsögn skrifleg, ógild ncma komin
sje til útg. fyrir 1. okt. og kaupandi
sje þá skuldlaus við blaðið.
VI, ár, 2
Seyðisfirði, Fimtudaginn 17. janúar
1901
Kosningarlögin.
í 1. hefti Eimreiðarinnar f. á. er prentaður
fyrirlestur eftir Pál amtmann Briem um breyt-
íngar á kosníngarlögunum. Þar er farið fram
á gagngjörðar breytíngar á núgildandi kosn-
íngarlögum. eru nú öll líkindi til að
þeim iögum verði að einhverju leyti
breytt á næsta þíngi, en hitt má telja víst, að
flestum þyki breytíngartillögur amtmannsins
alltof stórfeingjiegar til þess að þær verði
teknar upp allar í einu. Blöðin hafa enn ekki
rætt þmr að nokkru ráði nema Isafold og hún
hefur aðeins getað fallist á tvö atriði í þeim,
en það er kjörstaðafjölgunin og leynileg at-
kvæðagreiðsla,
En breytíngartillögur Páls Briems eru þessar:
1. Að kjörstöðum sje fjölgað, svo að þeir verði
að minsta kosti einn í hverjum hreppi.
2. Að atkvasðagreiðsla sje leynileg.
3. Að allt landið verði eitt kjördæmi.
4. Að hver kjósandi gefi aðeins einum manni
atkvæði.
5. Að atkvæði þírcgmannsins hafi á þínginu
hlutfallslegt gbdi við atkvæðafjölda þann,
sem hann er kosinn með.
,6. Að kjósendur greiði atkvæði með ákveðn-
um þíngflokki og atkvæðið teljist flokknum
til gildis þótt þíngmannsefnið falli við kosn-
ingar.
7. Dcyi flokksmaður á þíngi kcmur samflokks-
maður í hans stað, sá er næstur honum
gekk að atkvæðafjölda við síðustu lcosn-
íngar. *
8, Gángi þíngmaður úr flokki sínum, þá sje
hann þíngrækur.
Allar þessar tillögur eru vel rökstuddar í
fyrirlestrinum og ættu þeir sem vilja kynna
sjer málið ýtarlega að lesa hann. Þó er ekki
þar með sagt, að breytíngar þessar mundu í
Iieild sinni reynast hagkvæmar eða tímabærar
hjer hjá okkur eins og nú stendur. Og þá er
að líta á hverja grein fyrir sig.
1. Fjölgun kjörstaðanna er sjálfsögð breyt-
íng, og væri landið allt eitt kjördæmi og færu
kosníngar að öllu leyti íram eins og Pall Briem
hugsar sjer, þá væri líka sjálfsagt að hafa að
minsta kosti einn kjörstað í hverjum hreppi.
En sje kjördæmaskiftíngunni haldið, þá verð-
ur einn agnúi á þessari kosníngaraðferð, og
hann er sá, að endurkosníegar verða mjög
erfiðar. Kosníngin færi svo fram, að kjör-
stjórar hreppanna sendu aðalkjörsljóra (sýslu-
manni) atkvæðaskrár eða kjörseðla hver úr sínum
hreppi. Hjá honum yrðu atkvæðin síðan talin
saman. Og oft hlyti að fara svo, að einginn
feingi í fyrsta sinn nægan atkvæðafjölda Og yrði
þá að stofna til bundinna kosnfnga um þá sem
flest hefðu atkvæðin. En þetta er umstángs-
mikið þar scrn samgaungur cru eins erfiðar og
hjer á landi. t'ó cr óvíst að önnur aðferð '
verði fundin heppilegri en þessi, því mikið er
í það varið að kjósendum sje gert hægt fyrir
að neyta kosnfngarrjettar síns.
Sú uppástúnga, að sá sje rjett kjörinn scm
flest fær atkvæði, án tillits til þess, hve mörg
þau sjeu — hún er ótæk. Því hún getur, eins
og allir sjá, haft það í för með sjer, sjeu at-
kvæði töluvert á tvístríngi, að sá hljóti kosn-
ínguna sem meiri hluti kjósendanna síst vildi
hafa.
Það væri breytíng til bóta, þótt kjörstöðum
yrði ekki fjölgað mcir en svo, að þeir yrðu
jafnmargir þjóðkjörnum þíngmönnum, eða 30,
en um lcið væri landinu skift í 30 kjördæmi
og yrði svo að eins einn þíngmaður kosinn í
hverju. Nú eru kjördæmin og kjörstaðirnir
aðeins 18 á öllu landinu, og 12 nýir kjörstaðir
gerðu mörgum hægra að sækja kjörfundi en
nú er.
2. Leynileg atkvæðagreiðsla er nauðsynleg
og sjálfsögð breytíng. Hún gerir öllum hægt
að neyta kosníngarrjettar síns óháðir og er nú
lögleidd í flestum eða öllum löndum sem hafa
þíngbundna stjórn.
3. Uppástúngan um að Iandið verði allt
eitt kjördæmi "hefur bæði kosti og galla. Því
verður ekki neitað, að í sambandi við þær til-
lögur sem á eftir fara, virðist hún og breyt-
íngarnar í heild sinni fullnægja öllum rjettlæt-
iskröfum. Kjördæmaskiftíngin -er ránglát,
einkum eins og hún er nú hjer á Iandi. Vest-
mannaeyjar eru fámennasta kjördæmi landsins,
Reykjavík hið fjölmennasta, af þeim sem að-
eins kýs einn þíngmann. Neyti nú allir kosn-
íngarrjettar síns á báðum stöðunum, þá hefur
atkvæði Vestmannaeyjakjósandans jafnrrukil á-
hrif á löggjöf landsins og atkvæði 12 Rvík-
ínga að minsta kosti. Afleiðíngin af þessu er ,
auðsæ, þegar litið er á landið í heild sinni:
minnihlutinn getur auðveldlega sigrað, þ. e.
minnihluti kjósendanna getur haft meirihluta í
þínginu með sjer. Eða það getur farið svo,
að stór minnihluti fái ef til vill eingan þíng-
mann. Og hvorttveggja er ránglátt.
Mismuninn á gildi atkvæða kjósendanna mætti
nokkuð laga með nýrri kjördæraaskiftíngu, t. d.
ef öllu landinu væri skift í 30 kjördæmi, sem
öll va:ru jafn fólksmörg. En fólkstalai. breyt-
ist, það fjölgar í einum landshluta en fækkar
i öðrum, svo að ný kjördæmaskiftfng yrði þá
jafnan að fara fram á nokkurra ára íresti.
Líka er lángt frá því að fullkominn jöftiuður
náist á þennan hátt, cða, að livert greitt at-
kvæði fái rjett gildi. Því í einu kjördæminu
getur þíngmaður orðið kosinn mcð öllum at-
kvæðurr, í öðru mótflokksrnaður hans með einu
eða tvcimur atkvæðum framyflr hclmíng. At-
kvæði þessara tveggja þíngmanna hafa jöfn
áhrif í löggjöfinni, en atkvæði stórs minnihluta
í öðru kjördæminu vcrður að eingu. Fyrir
þetta vcrður ckki girt með öðru cn því, að
afnema kjördæmaskiftínguna, eins og Páll Priem
fer fram á, og Iáta atkvæði fallinna þíngmanna-
efna teljast til gildis þeim flokki sem þau ætl-
uðu að fylgja.
En á þessu eru mörg vandkvæði, sjálfsagt
fleiri en mönnum getur dottið í hug fyrst í
stað, hversu rjett sem það annars er í sjálfu
sjer. Allur undirbúníngur undir kosníngarstríð-
ið hlyti að verða miklu erfiðari fyrir fiokkana
eftir en áður. Og þar á ofan er ekki hægt
að hugsa sjer þessa breytíngu fyr en til eru
fastir pólitískir flokkar með ákveðnum stefnu-
skrám, en hjer er enn öll fiokkaskiftíng bund-
in við einstök mál, eða jafnvel nú sem stend-
ur við eitt einasta mál.
En setjum nú svo, að flokkaskiftíngin væri
orðin ákveðnari en hún er. Þá færi kosntng-
arbaráttan á milli flokkanna helst svo frarr, að
hver flokkutinn um sig hjeldi fram til kosn-
tnga vissum manni í hverjum landshlnta fyrir
sig; stjórn flokksins hlyti að taka til vissa menn
af ölium framboðunum, sem hún ætlaði til þíng-
setu, skifti svo landinu niður í kjördawni handa
þeim og lofaði kjósendunum, að þessi skyldi
fá atkvæði f öðrum landshlutá, ef hmn feingi
atkvæðin hjer o. s. frv. A annan hátt en
þennan gæti stjórn flokksins ekki haft nein
bein áhrif á kosníngarnar. Og allir þeir kjós-
endur sem væri trúir og fastir flokksmenn
fylgdu beint ráðstöfunum flokksstjórnarinnar.
Þá eru komin á atkvæðaskiftin^ sem-amtmaður
hefur svo mikið á móti. Eða, ef- flokkstjórnin
hefur eingin bein áhrif á kosnfngarnar, þá má
t. d. hugsa sjer að allur fjtildi atkvæðanna lenti
á sjálfutu flokksforfngjunum; atkvæði þeirra
einna rjeði því, eftir uppástúngum P. Br., öllu
á þínginu, eða rjettara, flokksforíngi mciri
hlutans rjeði þar lögum og lofum; hinir þíng-
mennirnir hefðu lítið sem ekkert að segja. En
sú breytfng, að landið verði allt eitt kjördæmi,
missir að miklu leyti þýðíngu sína, ef það er
ekki tekið með, að atkvæði þíngmannsins hafi
hlutfallslegt gildi við kjósendatölu hans.
Allar mótbárur P. Br. á móti kjördæmaskift-
íngunni -eru samt sem áður á- fullum rökum
bygðar og í breytíngartillögum hans eru á
pappírnum lciðrjettir út í ystu æsar allir gall-
ar sem eru á núverandi fyrirkomulagi.
En það er hætt við að kosníngarlög þau
sem hann hefur hugsað sjer reyndust ekki enn
sem komið er cins góð í framkvæmdinni, eins
og þau annars væru í sjálfu sjer fullkomin og
rjettlát. Þau væru sniðin handa þjóð á miklu
hærra þroskastigi en Islendíngar hafa enn náð.
En hægt cr að hugsa sjcr enn aðra breyt-
íng á kjördæmaskiftíngunni en þá sem minst
er á hjer á undan. Sú breytíng mundi kippa
í lag rnörgum af þeim göllum sem eru á nú-
veratidi kjördæmaskiftíng, en hinsvegar er hún
laus við mörg af þeim vandkvæðum sem hljóta
að verða á því að gera landið allt að einu