Bjarki - 16.07.1901, Blaðsíða 2

ro 6
Andrjesson. f*að eru 4 Valtýír.gar, Guttormur
og Guðjón mótmenn.. %
Ferseti N. D; Klemens Jónsson, varafors.
Pjetur Jónsson frá Gautl., skrifarar: sr. Einar
Jónsson, Guðlaugur sýslum.
Sá orðrómur gekk að mikill meirihluti flokks-
ins fiefði æskt Pjeturs { forsetasætið', en að til-
lit til starfseiri hans l þinginu og önnur at-
vik hafi hjer ráðið úrslitum.
Forseti E. Ð. er Árni Tharsteinsson sem fyr.
Menn eru nú orðnir vanir að sjá hann þar
kalltetrið, og Jiann heíur alltaf sómt sjer þar
vel enda ekki að sjá að bonum sje svo mikið
bnignað síðan scinast og fyndni hans fæðist
ekki raeð stórum meiri harmkvælum nú en. hún
hefur gert frá öndverðu.
Varaforseti er þar Kj. Jónsson assessor,
skrifarar sr. Ólafur og sr. Magnús. Andr.
Eins og sjá má af því sem sagt hefur verið
eru horfur stjórnarbótarflokksins betri nú en
mótstöðumenn hans höfðu ætlað og enn
hcfur cinginn þröskuldur orðið á sigurbraut
stjórnarbótarinnar. þ
Búaófriðurinn.
III.
Rhodes þóttist sjá, hver afleiðíng mundi verð'a
af forsetakosníngunni í Oraníu og rjeð nú af
að reyna að fella Kryger áður honum yrðt
meira ágeingt. Hann gerði samband við nokkra
af fyrirliðum útlendínganna í Jóhannesburg; þeir
áttu að vekja uppreist í Transvaal, en hann
sendi vildarmann sinn, Dr. Jamesoa, með tölu-
verðan liðsafla sunnan af Kaplandi til að styrkj.a
þá. Ætlunin var að reka Kryger og stjórn
hans frá völdum í Prætoríu. Tilraunin mis-
tókst gersamlega. En tilræðið hafði þau á-
hrif að Afríkuíjelagið í Kaplandi snerist móti
Rhodes; það kallaði þetta svik og þóttist nú
sjá, að hann byggi yfir allt öðrum áíormum,
cn hann Ljet opinberlega uppi. Kriturinn sem
verið hafði milli Kaplands og Transvaal gleymd-
ist. Rhodes vjck frá stjórn og flutti til Rho-
desiu. Kryger margfaldaði herbúnað sinn. það
var ráðgert að Oranía og Transvaal skyldu
rennan saman í eitt lýðveldi og Steijn verða
forscti þess þcgar Kryger fjclli írá. Steijn
fjekk þíng Oraníu tiL þess að samþykkja upp-
ástúngu Krygers, að þjóðveldin skyldu ætíð
íylgjast að málum í ófriði gegn öðrum ríkjum
og Oraníumenn feingu skotvopn og önnur hcr-
gögn frá Transvaal. Kryger hafði nú búið sig
svo út, að hann hafði nóg af þeim, ekki að-
eins handa Oraníu, heldur einnig handa Kap-
lands-Búum, ef til þyrfti að taka og þeir viidu
fylgja honum. Hann tok nu 1 þjónustu sína
mcnn úr Afríkusambandinu, innfædda Afríku-
búa, í stað Hollendtnga og Þjóðverja þeirra
sem hann hafði áður kallað til sín frá Norð-
urálfu. Reits, sem nú var orðinn heill beilsu,
varð æsti ráðgjafi Ivrygers. Reits varð hinn
leiðandi stjórnmálaroaður í Suður-Afríku, en
I)r. Leids, fyrirrettnari hahs í embættinu, var
sendur til Evrópu tii þess að haida þar fram
málum þjóðveldanna. Kryger var nú 74 ára
gamall.
Enska stjórnin fór hægt í sakirnar eftir ó-
farir Jamesons. Hún reyndí á friðsamiegan
hátt til þess að fá kjörum innflytjenda í Trans-
vaal breytt tii batnaðar, err Kryger skeytti nú
eingu tillögum hennar. I.undúnarsa nínginn
virti hann nú að vetlugi og gerði samnínga við
önnur ríki án þess að kalla ensku stjórnina
nokkuð til þeirra mála. Hann lagði nýar
byrðar á innflytjendurnar og gaf jafnvel út
lög se.m bæði komu í bága við samníng hans
við ensku stjórnina (Lundúnarsamn.) og stjórn-
arskrá lýðveldisins. Háyfirdómarinn, Kotse,
mótmæiti þessu. en Kryger vjek honum þá frá
embætti.
Vorið 1897 sendi enska stjórnin sir Alfred
Milner sem fulltrúa sinn til Kaplands. Þetta
þótti vandasöm staða, en Millner var reyndur
maður og gætinn. Framan af hjelt hann sjer
utan við flokkadráttinn, en reyndi að kynna
sjer sem best alla málavexti. Hann lærði
Holiensku og ferðaðist aftur á bak og áfram
um nýlenduna. Þegar frá leið þóttist hann sjá
æ betur og betur að pólitík Breta þar syðra
yrði einkum að hneigast að því að hefta fram-
gáng og áform Prætoríustjórnarinnar og Áf-
ríkusambandsins. þegar Kryger og Reits 1898
brutu samnínga sína við Eingland og neituðu
fullum fetum, að það hefði nokkurn rjett til
að taka fram í nokkur mál, er Transvaal snertu,
þá ógnaði hann Transvaal með ófrið*. Kryger
varð þá að láta undan. Um sama leyti gerði
Þýskaland samband við Eingland um yfirráð
yfir Delagóaflóanum og þar með var sú fyrir-
ætlun Krygers, að stýa ^inglendíngum frá öll-
um viðskiftum á þeim leiðum, að eingu orðin.
Við þíngkosníngar í Kaplandi sigraði Afrtku-
sambandið og var þá myndað nýtt ráðaneyti
af þess mönnum. En Kryger trúði Kaplend-
íngum aldrei vel. Milner þótti aftur fyrir sitt
leyti nóg um mök Afríkusambandsins þar syðra
við stjórnina í Prætoríu. Honum var mjög
illa við rjettleysi það sem Einglendíngar (Uit-
landers) urðu við að búa í Transvaal og hjeit
því tram, að því að eins gæti komist þar á
gott samkomuiág og varanlegur friður að báð- i
ar þjóðirnar, Einglendíngar og Hollendíngar,
nytu í öliu jafnrjettis.
Útlendíngar í Transvaal höfðu vænst rjett-
arbóta þegar Kryger tók innlenda menn þar
að stjórn í stað hinna, enda höfðu helstu raenn-
irnir, Reits og Srnuts, lofað að gera allt til
þess að bæta hagi þeirra. En svo leið og beið
og ekkert varð úr þeim loforðum. Útlendíng-
arnir sömdu þá ávarp til ensku stjórnarinnar,
er safnað var undirskriftum undir, og báðu um
hjálp hennar. Undir ávarpið skrifuðu 21,684.
Reir tpldu sig enska borgara og áiitu því að
þcir ættu rjett á að vænta hjálpar úr þessari
átt. Enska stjórnin tók móti ávarpinu. En
stjórnin í Prætoríu safnaði þá undirskrifturo
undir annað skjal og fjekk undir það nokkru
fleiri nöfn; það skjai va-r ánægjuyfirlýsíng til
stjórnarinnar í Transvaal. jafnframt tókReits
að semja við. peníngamennina meðal útlend-
ínganna til þess að reyna á þann hátt að koma
í veg fyrir 611 samtök af þeirra hendi, og hj t
þeim ýmsun-f ívilnunum. Hínum ríku Gyðíng-
utn var ,t. d. heitið, að þeir skyldu með nýrri
stjórnarskrárhreytíng fá borgararjettindi, en áð-
ur voru Gyðíngar ailir útiiokaðir frá [icim.
Reits þorði ekki annað en að taka að nakkru
ieyti tii greina umvöndun þá írá ensku stjórn-
inni sem reis út úr ávarpi Útlend’'ngáaha.
Hann fjekk þá Steijn Oraníuforseta til þess að
stínga upp á því við Milner, að þeir kæmu
saman á fund til að útkljá málið og korna
sjer saman um grundvöll, er framvegis mætti
bvggja á. Milner fjellst á uppástúnguna og
fundurinn var haidinn í Bioemfontain frá 31.
maí tii 5. júni 1899. Milner sagði að höfuð-
atriðið væri fyrir sjer að lá rjettan hlut út-
iendínganna í Transvaal. Þegar þeir heíðu
feingið jafnrjetti við hina í borgaralegu fjelagi
kvað hann þá geta með atkvæðamagni og áhrif-
um á þíngkosníngarnar með tímanum feingið
aðrar kröfur sínar uppfylltar, t. d. um jafn-
rjetti íúngnanna, prentfrelsi, leyfi til að hafa'
opinberar samkomur o. s. frv. Hann stakk
því upp á að útiendíngar skyldu fá borgara-
rjettindi eltir 5 ára dvöl í landinu, ef þeir
hefðu óskert mannorð, lýstu yfir að þeir ætl-
uðu sjer að taka þar fastan bústað framvegis
ag innu eið að því, að hlýða landsins lögum
og verja það, ef á þyrfti að halda. Þar að
auki stakk hann upp á breytíng á skipun lög-
gjafarþ'ngsins og vildi fjölga þíngmönnum,
ætlaði námahjeraðinu, þar sem útlendíngar
einkum bjuggu, að ráða þar */5 atkv. sam-
kvæmt fjölmenni þeirra. Kryger ljet í fyrstu
sem hann sinnti eingum siíkum kröfum og kvað
þær eyðileggja hina gömlu borgarastjett lands-
ins. Síðar kom hann sjálfur fram með uppá-
stúngu og áttu útlendíngar eftir henni að fá
borgararjett eftir 7 ára dvöl í iandinu, en þó
með mörgum nákvæmari fyrirmælum og skii-
yrðum og jafnframt krafðist hann, að öll þrætu-
mál milli Transvaal og ensku stjórnarinnar yrðu
upp frá því dæind af kjördómi. Milner hafn-
aði þeim uppástúngum og fundurinn endaði
: án nokkurs árángurs.
Næstu rnánuði komu ýins samníngatilboð frá
i stjórninni í Prætoríu, en öll fjarlæg því að
: leysa úr höfuðágreiníngsefninu, um rjettaistöðu
útlendínganna í Transvaal. Reits Ijek þann leik
aðeins að yfirskyni, en hjelt jafnframt stöðugt
fram að enska stjórnin befði eingan rjett til
að blanda sjer fratn í stjórnr.ál lýðveldisins.
Þrætan varð skarpari og skarpari. Reits hjelt
að Eiiiglendíngar mundu, í ieingstu lög sneiða
hjá ófiiði; bæði vissi hann áð mótstöðuflokkur
stjórnarinnar lieima á Einglandi mundi vesa
fráhverfur óFriðnum og svo höfðu Einglend-
íngar eingan her í Afríku. Þetta var jafnvél
hugmynd Reits eftir að Einglendíngar höfðu
sent fyrstu herdeildina, 5000 manns, frá Ind-
landi til Natai. Og til þess að sýna að þeir
væru við eingu óbúnir sendu þcir Kryger þá
hcsiið til landamæra Transvaal og Natals.
22. seft. tilkynnti Chamberlain Krygér, að
»enska stjórnin ætlaði nú sjálí að koma fram
með uppástúngu til umbóta. á vandræðum þeim
! sem komin væru fram í Suður-Afríku scm af-
leiðíng af pólitík þeirri sem stjórn Transvaal
; hefði fylgt fram nú um mörgár*. Þetta þý'ddi
| stjórnin í Prætoríu sem hótun. Her Búa, sem
| út hafði verið boðið, var orðinn óþolinrnóður
að fiagj,a landamærin aðgerðalaus og vildi
! annaðhvort. iáta skríða til skara, eða Jialda
heim aftur. Stjómin í Prætoríu rjeð því afað
; láta skrfða til skara og 9. okt. sendi Reits
Miiner eftirfarandi kröfui : 1. Að allur á-
greiníngurinn skyldi lagður íyrir gjörðardóm,
2. að her Eingiendínga ékyldi verða burt trá
landamærunum, 3. að aliur enskur licr sem,