Bjarki - 27.09.1901, Page 1

Eitt blað á viku. Verð árg. 3 kr.
borgist fyrir 1. júlí, (erleodis 4 kr.
borgist fyrirfram).
Uppsögn skrifleg, ógiid nema komin
sje til útg. fyrir 1. okt. og kaupandi
sje þá skuldlaus við blaðið.
VL ár. 36 Seyðisfirði, föstudaginn 27. seftbr. 1901
ISLAND.
Ræða Jóns Jónssonar frá Sleðbrjót
á þjóðminníngardegi Vopnfirðinga
25. ágúst igoi.
— :o: —
L'að hefur orðið hlutverk mitt að biðja yður,
góðir menn og konur, sem hjer eruð saman
komin, að minnast Islands. Það er víát ekk-
ert Ijett verk, að tala nokkuð, scm ekki hefur
verið áður sagt um þetta margrædda efni.
En það er víst Ijttt verk, að vekja í brjóstum
yðar tilfinníng fyrir Islandi, Fjallkonunni görnlu,
móður vor allra, sem borið hefur oss á brjóst-
um sjer, frá því vjer vorum börn, því sú til-
finníng er víst vakandi hjá okkur öllum.
Móðurástinni hefur lengi verið við brugðið,
að hún væri hin innilegasta og hreinasta til-
fínning, sem mannlegt hjarta hefði að geyma,
og barnaástin, ástin barnanna á móðurinni, er
líka hin blíðasta tilfinníng mannlegs hjarta.
Hvert gðtt barn finnur til þess, að það er
skylda þess að gjöra alt. sem það getur, til
að bæta böl móður sinnar, gleðja hana og
styðja, styðja hana til að ala upp börnin sín,
bræðurna og systurnar, svo móðirin gæti notið
sem best hæfileika sinna og komið fram sem
dáðrík móðir og kjarkmikil, er hafi barnalán
og sje stolt af því. Það geta ef til vill verið
deildar skoðanir um það, hvort Island sjc svo
góð móðir, að börnin hennar eigi að helga
henni alla sína bestu krafta. »Hún agar oss
strangt með sín ísköldu jel, en á samt til
blíðu, hún mcinar allt vel,« kvað Stcingrímur,
og það eru ekki bestu mæðurnar, sem láta alt
eftir börnunum, kennrf þeim ekki að þekkja
annað, en að lífið sje tómur leikur. Bestu
mæðurnar eru þær, sem ala upp kjark og dug
í börnunum, gjöra þau ao sem nýtustum og
bestum mönnum.
Við minnumst Islands á þessum degi, á þess-
ari stund; við minnumst þess best með því
að stíga á stokk og strengja þess beit, og
efna það heit, að bæta sem best úr öllu böli
Islands, öllu böli sjáfra vor, beita kröftum
vorum samhuga og samhentir til að efla heill
og sæmd Islands og hinnar íslensku þjóðar.
Hinn ógleymanlegi forvígsmaður vor Jón
Sigurðsson sagði einu sinni: »Ef vjer viljum,
að nokkur þjóðsrandi lifni hjer á landi, þá
þarf að koma því inn í hvert íslenskt bjarta,
að eitthvað sjc gjörandi fyrir sæmdina. Og
hver er sá, sem ekki vill, að þjóðarandinn
Iifni?« bætti hann við. Mjer er það í barns-
minni, að jeg las þessi orð, og jeg vildi óska
þau lifðu í hjarta hinnar íslensku þjóðar.
Við minnumst Islands í dag. Við höfum svo
oft súngið og syngjum væntanlega enn í dag:
sEIdgamla IsafoId« o. s. frv. Það er hvcrjum
manni eðlilegt að hugsa um það, sem honum
er kærast, á merkilegum tímamótum, að nugsa I
um framtíð þess, hvort það muni nú líða undir
lok -ti næsta tímabili; einkum er þetta eðlileg
tilfinníng barnanna, þegar þau hugsaummóður ;
og föður. Það er því mjög eðlilegt, þó okkur !
detti í hug, þegar vjcr syngjum »Eldgamla
IsafoId«, hvað eldgamall þýðir f almennu máli.
Það þýðir að vera kominn að fótum fram,
kominn að grafarbakkann, og það er eðlilegt,
þó okkur verði nú að hugsa um það á alda-
mótunurn, hvort Island og hin íslenska þjóð
sje nú komið að fóturn fram, eigi eingrar við ,
reisnar von, hvort það sjeu tóm dauðamörk
en ekkert lífsmark yfir Islandi og hinni ís-
lensku þjóð. En lítum þá yfir liðna öld að
síðustu aldamótum og athugum ástandið þáog
bcrum saman við ástandið nú, þó ekki þyki
glæsilegt. Pá var nýafstaðið eitt hið mesta
harðæri, móðuharðindin; þá fjell fjöldi af
börnum Islands úr húngri og hor, og það cr
eitt hið sárasta sár, sem móðurhjartað getur
þolað. Þjóðin var þá vonlaus, hafði aungva
trú á sjálfri sjer, hafði amlóðans og ölmusu-
mannsins auðvirðilega hugsunarhátt. Þjóðin
var gleymd og einskis metin af öðrum þjóð-
um. I’íngið okkar fræga og fornhelga hvarf
þá alveg, meðal annars af því að þínghúsið lá
við falli, og þjóðin hafði ei kjark til að end-
urrcisa það á hinum fornhelga þíngstað. Lög-
gjöfin var öll sniðin eftir dönsku sniði. Málið
okkar, skærasta gullperlan í okkar þjóðlcgu
eigu, var lítilsvirt, blandað og bjagað. Og
svona rnætti margt fieira telja. En nú þó
rr.argt sje veikt og bogið hjá oss, þá getum
við samt litið vonglaðir fram á byrjandi öld,
þegar við athugum muninn á hag landsins nú
og um sfðustu aldamót. Við getum glaðir
sagt: Lof sje guði, það eru ekki dauðamörk
yfir Islandi eða hinni íslensku þjóð. Á þess-
ari síðastliðnu öld hefur verið eins mikið
harðæri eins og á næstu öld á undan, en
einginn mannfellir orðið. Það er gleðileg um-
bót. Nú er vöknuð tilfinníng hjá oss og
kröftunum beitt til þess að verða sjálfstæð
þjóð. Erlendar þjóðir eru farnar að veita oss
eftirtekt og viðurkcnna margt gott í þjóðéðli
voru, bæði að fornu og nýju. Löggjafarþíngið
okkar er endurreist og löggjöfin, þó f ýmsu
sje ábótavant, orðin miklu þjóðlegri. Málið
okkar er búið að ná aftur sínum gamla gull-
aldarhljóm hjá fjölda af landsins sonum og
dætrum. Island hefur á liðinni öld alið marga
aíbragðssonu, sem hafa vakið þjóðartilfinníng
vora belur en aðrir landsins synir á fyrri öld-
um. fað hefur-á liðinni öld alið málsníllíng-
ana Sveinbjörn Egilsson, Hallgrím Skeving og
Konráð Gíslason, scm leystu málið úr gömlum
læðingi. ísland hefur á liðinni öld alið brenn-
heita föðurlandsvini, eins og Baldvin Einarsson,
fyrstu hrópandi riTdd í eyðimörkinni, sem
kallaði um vor þjóðlegu rjettindi. Það hefur
alið Tómas Sæmundsson, einn hinn heitasta og
hreinhjartaðasta Islendíng, sem vakti-sannleiks-
ást og fegurðartiifinníng landa sinna.
»Léngi mun hans lifa rödd,
hrein og djörf um hæðir, lautir,
húsin öll og víðar brautir,
þá Isafold er illa stödd,«
og Island hefur á liðinni öld alið manninn,
sem nefndur hefur verð «sómi þess, sverð og
skjöldur,« manninn, sem safnaði í eitt öllu þvf
besta, sem brotist hafði um i hjarta þjóðar-
innar, og hennar bestu sona. Það hefur alið
Jón Sigurðsson, manninn, sem bar svo hátt
vort þjóðlega merki, að það fellur aldrei
niður, meðan nokkur ærlegurís-
lenskur blóðdropi rennur í ís-
lenskum æðum. Jeg gæti nefnt mörg
fleiri nöfn, en það yrði oflangt mál. Jcg má
ei dvelja Icngúr við þennan samanburð alda-
mótanna. Jeg býst við ýmsum þyki jeg líta
ofljósum augum á ástandið. En jeg tala á
þessari stund eins Og vonarinnar barn, eins og
Islands barn, utan við allar æsíngar, alla flokka-
drætti.
Við eigum að gleyma tlokkadráttunum, eig-
urn að Iáta göfuglyndið ráða. Við lítum oft
| til fornaldar vorrar, minnum oft á hana, þegar
| brýna á þjóðarinnar hug og dug. En við
getum einnig lítið til fornaldarinnar og sýnt
dæmi sáttfýsi og göfuglyndis. Jeg skal minna
á eitt, ‘minna .á fornöld Vopnfirðiriga. Hjer
voru tveir hjeraðshöfðingar, Þorkell Geitisson og
Bjarni Brodd-Helgason. Þeir voru frændur,en
voru missáttír, og þeir og ættmenn þeirra
bárust á banaspjótum. Þeir háðu mannskæða
orustu, horfðust í augu með heiftarhug. Þork-
ell særðist; sárið hafðist illa við, og vcgur
hans hallaðist að öllu leyti. Þá rann Bjarna
reiðin. Göfuglyndið sigraði í sálu hans. Hann
sendi læknir til að græða Þorkel og bauð
honUm hey og mat, þegar hann skorti það.—
En það var Þorkell of stoltur til að þiggja.
En þá kom fram konan hans, Pórunnj dóttur
Einars spckingsins á Þverá, og talaði sáttar-
orð við mann sinn, svo þeir sættust, og unnu
síðan í bróðerni saman að heill hjeraðs síns.
Hjer er glöggt og fagurt dæmi íyrir karla og
konur Islands. Göfuglyndið á að sigra. Kon-
urnar eiga að bera klæði á vopnin, tala sáttar-
orðum; þegar flokkahatrið og æsingarnir vilja
kefja það, sem göfugt er. Karlmennirnir eiga
að gleyma drambinu, flokkahatrinu og eigin-
girninni, en láta göfuglyndið ráða. Við eigum
að vinna saman Öll eins og börn einnar móð-
ur, börn Islands.
»Landið er fagurt og frítt,« kvað skáldið
góða. Þcssi orð hafa svo oft bergmálað í
brjóstum vor Islendinga, bcrgmála cflaust f
brjóstum yðar á þessari stund. Lítið hjerna
inn yfir sveitinu, sem er sýnishorn fagurrar
íslenskrar sveitar. Lítið á Krossavíkurfjallið og