Ísland - 05.06.1897, Blaðsíða 1

iSLAND.
I. ár, 2. ársfj.
Reykjavík, B. júní 1897.
23. tölublað.
Nokkur orð um reknetaveiðar.
Nú að undanförnu hafa nokkrir menn
ritað greinar í blöðiti til þess að benda á
ýmislegt, er gæti orðið til þess að bæta
úr hinu bága ástandi, sem nú er við Faxa-
flóa meðal þeirra, er stunda fiskiveiðar á
opnum bátum. Flestir þessara manna eru
þeirrar skoðunar, að aukinn þilskipaútveg-
ur, til þorskveiða, við flóann gje besta ráð-
ið til að bæta úr neiðinni, og skal jeg
ekkert við það atliuga, — Eti þaðerann-
að atriði, sem jeg vildi fara nokkrum orð-
um um, því mjer virðist það mjög þýð-
ingarmikið í sjálfu sjer, og það er síldar-
veiðin við Faxaflóa.
Eins og kunnugt er, hafa síldarveiðar
verið stundaðar við Faxflóa á síðustu 20
árum, en naumast nema í hjáverkum og
nærri eingaungu til þess að fá síid til
beitu og veiðarfærin hafa verið næsta ófull-
komin og veiðiaðferðin sömuleiðis, því
menn hafa því nær eingaungu brúkað lag-
net. Vörpur til fyrirdráttar hafa menn
okki hatt, enda hagar óvíða svo til við
flóann, að auðið sje að draga fyrir síld,
eða setja hana í lás, vegna botnlagsins og
lögunar á ströndinni eða ókyrrðar í sjó,
ef hvessir af hafi, nema í Hafnarfirði og
ef til vili í sundunum við Reykjavík og
vogunum þar inn af, eða í Hvalfirði sum-
staðar. Þótt stundum hafi komið mikil
sildarhlaup og síldin verið kyrr uppi við
landsteina jafnvel vikum saman, eins og
t.d. í sumar í Hafnarfirði og Reykjavíkur-
höfn, þá hafa ipenn oftast ekki feingið
aema sárlítið af þeim mikla afla, er boðist
hefur, eða orðið í vandræðum með að hag-
nýta sjer aflann, ef hann hefur verið nokk-
ur að mun, af því menn hafa ekki getað
haft síldina til annars en beitu (þær til-
raunir, er gerðar hafa verið til að senda
saltaða síld frá Faxaflóa á útlendan mark-
að hafa misheppnast). Endirinn hefurþví
stundum orðið sá, að menn hafa ekki get-
að gert neitt betra við síldina en að kasta
henni í hlandforina —- sorglegur vottur
þess, hve skammt vjer erum komnir áleið-
isíþví aðhagnýta oss afurðir sjávarins.—
Á síðustu árum hefur lifnað dálítíð yfir
þessum veiðum, af því að menn á Suður-
landi hafa sóst meira eftir síldinni til beitu
en áður og íshúsið í Reykjavík hefur keyft
töluvert af henni. Jafnframt þessu eru
menn teknir að salta hana nokkuð til mat-
ar, eða hafa hana til skepnufóðurs. Þetta
er þó nokkur framför. En þegar þetta er
borið saman við það, hvernig menn nota
sjer síldina í öðrum löndum (og enda hjer
á Austfjörðum og í Eyjafirði), þá sjest best
hve fjarska langt vjer stöndum öðrum að
baki. í flestum þeim löndum, sem liggja
að Norðursjó og Eystrasalti (Skotlandi,
Einglandi, Hollandi, Þýskalandi, Dan-
mörku, Noregi, Svíþjóð og Rússlandi) er
síld oft aðalfæða flskimanna og í Skot-
landi og Hollandi er húu sú sjávarvara,
sem mest er flutt út af, og menn telja
hana þann fisk, er mestur arður sje af.
Hún er etin af æðri sem lægri, af ríkum
og fátækum í höllum og hreysum og verk-
uð á ýmsan hátt, söltuð og etin hrá úr
salti, reykt, steikt, ný eða súrsuð, eða iögð
í edik með lauk (,,marineruð“) og hún er
sannarlega eingin fantafæða.
Hjer er þá um tvennt að ræða: 1. að
leggja meira stund á að veiða síld í Faxa-
flóa en hingað til, og við hafa sem heppi-
legasta veiðiaðferð, 2. að haguýta sjer
hana betur en gjört hefur verið.
Menn munu ef til vill ætla, að síldar-
geingd sje naumast svo mikil, nje gaung-
ur hennar í Fax»flóa svo reglulegar, að
útlit sje fyrir atðsama veiði. Síldargaung-
ur eru hveigi reglulegar, og síldarafli því
alstaðar nokkuð stopull, einkum þar sem
veitt er í föst Det við land, því síldin er
eftir eðli sínu hia mesta flökkukind. Jeg
reyndi í sumar er leið að afla mjer upp-
lýsinga um síldargaungur í Faxaflóa hjá
þeim mönnum, er mest hafa stundað síldar-
veiðar þar og eru þeir á einu máli um
það, að síld komi nærri árlegi í flóann
og oft fleiri en eiu ganga á ári. Fyrsta
gangan kemur á vorin, seint í april eða
maí og er kölluð vetrar eða vorsíld. Önn-
nr gangan í júlí eða ágúst og nefnist
sumarsíld eða spiksíld, cg þriðja gangan,
eða haustsíldin seint í seftember eða í októ-
ber. Sumarsíldir og haustsíldir eru best-
ar (feitastar). Tíðast kemur síld inn í
flóann sunnanverðan, í Keflavík, Njarð-
víkur og voga. Eflaust kemur og stund-
um síld inn í flóann, sem ekki geingur á
grunn og menn verða ekki varir við.
Hin heppilegasta veiðiaðferð yrði að
minni hyggju reknetaveiðin, þessi aðferð,
sem Skotar og Hollendingar hafa haft um
langan aldur við sínar miklu veiðar í
kring um strendur sínar og langt úti í
hafi, og Danir, Svíar og Þjóðverjar hafa
tekið mjög upp á síðarí árum. Jeg ætla
ekki að lýsa þessari aðferð hjer, því það
yrði 'of langt mál, en skal fúslega gefa
þeim, er óska kynnu nákvæmari upplýs-
ingar um þær, helst munnlega, og vil svo
vísa raönnum á hina ágætu ritgjörð Árna
Thorsteinsonar, landfógeta, „Um síld og
síldarveiðar“ í Tímar. Bmfjel. IV. bls. 1—
82. Hana ættu þeir að lesa, er áhuga
hafa á þessu máli. Hann á heiðurinn skil-
ið fyrir að hafa fyrstur leitt athygli manna
að reknetaveiðum hjer við land. Jeg ætla
að eins að geta þess, að aðferðin er vanda-
lítil og aðallega í því falin, að bát eða
þilskip er látið reka með netatrossu á eft-
ir sjer, þannig, að netin fljóta með fláa-
teininn við yfirborð sjávarins. Aðalatriðið
er því, að sjá um, að rekhraðinn sje hæfl-
Iega mikill, svo netin fari vel i sjónum
og að þau geti orðið sem þverust fyrir
síldargaungunni og svo eðlilega að afla
sjer með reynslunni þekkingu á því, hvern-
ig síldin hagar sjer, þar sem hana er
að fá.
Reknetin hafa þann kost fram yflr lag-
net, að með þeim má fara yfir stórt svæði
og á þann hátt leita sildina uppi; þeim
er lika ekki eins hætt við skemmdum, ef
veður spillist og sjór ókyrrist, því menn
geta sett út mörg eða fá net eftir veður-
útliti og þau eru heldur aldrei yfirgefin.
Reknetin eru ekki nein sjerstök net, held-
ur má brúka fyrir reknet vanaleg lagnet,
þannig útbúin, að þau geti flotið. Það má
því brúka sömu netin ýmist sem lagnet
eða reknet eftir því sem best á við. —
Hins vegar hafa reknet þann ókost, að
sildin fælist þau þegar bjartur dagur er
og þess vegna eru reknetaveiðar stundað-
ar á nóttu, meðan hún er dimm. Þó brúka
Hollendingar reknet meðan björt er nótt
á þann hátt, að þeir sökkva þeim svo
djúft, að dimmt sje á þeim. Hjer yrðn
því hinar björtu sumarnætur til hindruu-
ar, en þó mætti veiða hjer síðari huta
aprílmánaðar og framan af maí og svo síð-
ari hluta ágústmánaðar og fram á haust,
þegar veður leyfði, eða ef höfð væri að-
ferð Hollendinga, ef til vill allt sumarið.
Við fullkomna reknetaveiði hafa menn
mjög mörg net (jafnvel yfir 100) í trossu.
í Danmörku hafa menn 50—70 net, leingd
hvers nets (fellds) er 70—135 álnir, dýft
in 4—7 aln., verð 11—25 kr., kostnaður
við útbúnaðinn 8—12 kr., efnið baðmullar-
garn. Skip þau, er þar eru höfð við veið-
arnar, eru bátar opnir eða með þiljum,
23 26 feta langir. Skotar hafa skip, er
þeir kalla „lugger“, með 50—60 feta laung-
nm kjöl stærst og 5—6 mönnum á. Þessi
skip kosta um 7,500 kr., þar með talið
gufuspil til að draga inn netin með, er
kostar 1500 kr. Hver „lugger“ hefur um
50 net, er kosta 18 kr. hvert. Af þessu
má sjá, að kostnaður við slika útgerð er
allmikill, en jeg ætlast ekki til annars,
en að menn byrjuðu hjer með að gera til-
raunir með fáum (5—10) netum, og í því
skyni gætu nokkrir menn, er síldarnet eiga,
tekið sig saman og reynt. Hjer mætti og
hafa opna báta, eða minni þilskip tii þess-
ara veiða.
Mjer vitanlega hafa reknetaveiðar hvergi
verið reyndar hjer við land, nema í fyrra
sumar á fsaflrði. Jeg hitti af hendingu
hjer í Reykjavik inanninn, sem gerði til-
raunina; hann heitir Þorgeir Baldvinsson,
og á hann mikið þakklæti skilið fyrir
hana. Hann hafði vanalegan róðrarbát og
nokkur net og aflaði vel (8 tunnur eina
nótt, ef jeg man rjett). Þessi tilraun sýn-
ir, að þetta má vel gera án frekari kunn-
áttu. Eyfirðingar hafa og reynt rekneta-
veiðar í smáum stíl á opnum bátum, með
fáum netum, til þess að afla síldar til beitu,
og geingið misjafnt.
Það má við því búast, að fyrstu til-
raunir misheppnist, einkum þegar menn
vantar þekkÍDgu á því, hvernig síldin hag-
ar sjer, sjerstaklega hvar hana er að hitta,
og hvar hún þá heldur sig í sjónum, djúft
eða nærri yfirborði; það getur farið eftir
veðrinu, hvar ætið er, eða hvort hún er
að hrygna eða ekki.
Það er ekki eingaungu við Faxaflóa,
heldur nærri alstaðar umhverfis landið,
sem þessar tilraunir mætti gera, og færi
svo, að þær gæfu góðan árángur, þá gætu
menn stigið næsta skrefið, og byrjað rek-
netaveiðar í stærri stíl, en þá þyrftu meun
jafnframt að hugsa um að útvega góðan
markað fyrir síldina og verka hana scm
verslunarvöru á þann hátt, sem best ætti
við, svo að hún gæti staðist samkeppui.
Það sem mundi aflast við tilraunir í smá-
um stíl, yrði naumast meir en það, sem
menn gætu notað hjer til beitu og matar.
Það væri óskandi, að menn vildu fram-
vegis gefa síldinni meiri gaum en að undan-
förnu og venja sig betur við að leggja
sjer hana til munns. Það er ekki vod,
að oss líði vel, meðan vjer látum þessa
miklu björg ónotaða og fleira er sjórinu
geymir. Síldin ætti stundum að geta fyllt
upp í skarðið, þegar þorskafliun bregst.
Eu ekki er von, að hún hlaupi sjálfkrafa
upp i hendur á mönnum; þeir verða að
bera sig eftir henni.
Hver vill nú gera tilraunirnar? Það stend-
ur til boða öllum er geta. Jeg vil þó sjer-
staklega skjóta því til forstöðumanns ís-
hússins. Hann þorir og vill byrja á mörgu,
er aðrir voga sjer ekki út í. Það gæti
orðið íshúsinu í hag, ef til vill, því ekki
er víst, að síldin hlaupi ávallt af sjálfs-
dáðum upp að Ziemsens bryggju, þegar
mest þörf er á heani. Svo eru aðrir
dugnaðarmenn við Faxaflóa og víðar, sem
treystandi væri til að reyna slíkt.
Reykjavík, í maí 1897.
Bjarni Sœmundsson.
Fjárkláðinn.
Nú á síðustu tímum hefur margt og
mikið verið skráð og skeggrætt um fjár-
kláðaun; sumt hefur verið skynsamlegt
og gott, en aftur hefur margt annaðverið
sagt að minni hyggju af lítilli speki og
hefði að skaðlausu mátt vera ósagt. Reynd-
ar er það ætíð gott og gagnlegt, að við
umræður um hvaða mál sem er, komi fram
ýmsar sundurleitar en þó skynsamlegar
skoðanir og ráð, því að við það vinnur
málið, en fávíslegir hleypidómar, sem ekk-
ert hafa við að styðjast, eru ætíð til ills.
Eitt hið skaðlegasta er að styrkja þá viliu-
trú hjá almenningi, að kláðamaurarnir geti
kviknað af sjálfum sjer, og svo einnig það,
að böðin beinlínis framleiði kláða, því að
með því er beinlínis lagður dauðadómur á
alla viðleitni í þá átt að lækna og útrýma
sýkinni. Það yrði þá ekki öllu hægara
að vinna á kláðanum að f'ullu, en forynj-
um þeim, sem risu ljóslifandi upp í valn-
um að morgni, þótt þær væru afhöfðaðar
að kvöldi. Það þýðir ekki fyrir mig að
rubba upp á pappírinn laungum mála-
leingingum og sönnunum gegn sjálfsmynd-
un fjárkláðamaursins. Jeg vil að eins benda
á það, að undarlegt mætti þykja, ef fjár-
kláðamaurinn gæti myndast af sjálfum sjer,
að hesta-, nauta- og hunda-kláðamaur
gæti það ekki líka, því að ekki standa þeir
hinum neitt ofar í dýraríkinu. En hjerá
landi hefl jeg aldrei heyrt talað um kláða
á hestum, nautum eða hundum og eru
þessir kvillar þó alkunnir víða erlendis,
og ekki blandast mjer hugur um það, að
hirðing og meðferð þessara dýra sje ekki