Ísland - 20.11.1897, Blaðsíða 1

r
I. ár, 4. ársij.
Reykjavík, 20. nóvember 1897.
47. tölublað.
Presthólamálið.
Eftir sjera Halldór Bjarnarson.
,,Rjettvisia“(?) hefur þá á endanum feing-
ið sinn dóm um þær æruleysis-sakargiftir,
sem hún liefur á lofti haldið gegn mjer
undanfarin 7 ár. Svo sem kunnugt er,
hefur landsyfirrjetturinn, 2. ágúst síðastl.,
dæmt sakargiftirnar marklausar, aðfarir
„rjettvísinnar41 ástæðulausar og lagt kostn-
aðinn allan á opinberan sjóð. Sú er þó
rauniu á orðin, að betra hefði verið heima
setið en heiman farið í þennan leiðangur.
Og það hefði "betra rerið í íleiru en einu
tilliti, því þessi herferð til að hafa af mjer
æruna hefur ekki haft neittgeðslegt í för
með sjer. Rógur og illmælgi og hvers
konar óþokka háttsemi hefur baðað í rós-
um í skjóli þessa sakamálsreksturs og
fæst verið látið ónotað af slíkum meðul-
um til að ófrægja mig og espa fólk upp
til fjandskapar á móti mjer og ofsóknar.
Við þetta hef jeg átt að búa þessi síðustu
árin og beðið með þolinmæði þess, að
landsyfirrjetturinn ræki niður hjeraðsdóm-
inn í Benedlkt Sveinsson, og allan róginn
með. Hvað hjeraðsdóminn snertir, hefur
landsyfirrjetturinn gert þetta eins ræki-
lega og framast má verða, en með róginn
hefur honum tekist miður, svo að jeg hlýt
að veita mina tilhjálp til að koma honum
fyrir. Sje jeg þar til ekkert tiltækilegra
ráð en skýra blátt áfram nákvæmar frá
þriðju sakargiftinni, en gert er af lands-
yfirrjettinum til að sýna hvcrs virði for-
senduglósan hans sje. Og fyrst jeg á ann-
að borð þarf að skrifa um þetta mál, get
jeg eins vel sýnt fram á, hvernig aliur
gripdeildardikturinn er undir kominn og
rekinn.
Jeg byrja þá sögu mína á því, að mál
þetta var aldrei kært fyrir háyfirvaldinu;
heldur var því laumað til háyfirvaldsins
gjafsóknarbeiðsluveginn.
Gjafsóknarbeiðni Guðm. í Nýjabæ til
amtsins er niðurlagsþátturinn í þeim leik,
sem leikinn var áður en fortjaldið var
dregið frá i nafni rjettvísinnar og jeg sje
hann nú allan glöggar en jeg gerði þá.
Guðmundur kom til mín með tvo votta
veturinn eftir sumar það, sem spýturnar
voru teknar og leitaði bóta fyrir þær. Jeg
bauð honum öll góð boð, sem jeg kunni.
Jeg bauðst blátt áfram til að borga spýt-
urnar, eða þá láta hann fá þær aftur úr
kofanum eða aðrar spýtur. Eu kvöl á sá
sem völ á. Guðm. vissi ekkert hvað hann
vildi nje holdur peningaverð á spýtunum.
Og með því lauk þessari, að því er virðist,
tilgangslausu málaleitun hans. Skömmu
síðar komu mjer skilaboð frá honum á
skotspónum, að jeg yrði að borga honum
20 kr. fyrir spýturnar. — Þá er hann bú-
inn að koma sjer niður á verðið —, ekki
klagaði hann mig. Nú var sjálfsagt að
bíða átekta, því „jeg ætlaði hvorki að láta
hann nje aðra dylgja um, að jeg keyfti
mig undan sökum með okurgjaldi“, eins
og jeg skrifaði Júlíusi Havsteeu síðar.
Jeg bað samt Benedikt Sveinsson að út-
nefna menn til að virða spýturnar. En
það var eins og jeg hefði beðið Benedikt
um að drepa undan sjálfum sjer og vildi
hann það með eingu móti gera. Á endan-
um var það þó gert 24. apríl 1893. En
þá Ijet Guðm. birta mjer fyrirkall til sátta-
fundar. Sá fundur fór fram 5. maí s.á.
Á fundinum og eins eftir hann bauð jeg
Guðm. undir votta að borga honum spýturn-
ar eftir mati hinna útnefndu manna. En
Guðm. vildi ekkí líta við því. Eftir það
varð auðvitað ekkert af virðingu mann-
anna, úr því Guðm. vildi ekki taka bæt-
ur eftir mati þeirra.
Þegar það kvisaðist hingað norður, að
Júlíus amtmaður ætlaði að hafa afskifti
af þessu máli, skrifaði jeg honum eins-
lega málavexti eins og á er drepið að
framan. Set jeg hjer útdrátt úr svari
hans:
... „Að því leyti, er snertir afskifti
mín af þessu máli, þá er sagan þessi:
Á síðastliðnu sumri kom til mín Guð-
mundur í Nýj^.bæ, og spurði mig að því,
hvort hann gæti feingið gjafsókn í máli,
sem hann sæi sig knúðan til þess að höfða
gegn yður; hann sagði mjer þá sögnna
um spýtnatökuna án þess að kæra yður
eða fara nokkrum heiftarorðum um yður.
Jeg sagði honum, að hann skyldi koma
með skriflega gjafsóknarbeiðni sína og
hver skjöl henni skyldu fylgja. Nokkru
síðar kom Einar Benediktsson hingað; jeg
spurði hann um þetta mál, því jeg furð-
aði mig þegar á sögu Guðmundar og mjer
fannst þá, að hjer mundi vera um laga-
brot að ræða. Það dugar ekki svona að
sitja yfir rjetti annara manna. Einar
gerði lítið út úr öllu saman1 . . . Svo
koma gjafsóknarbænarskráin með útskrift
úr sáttabók o.s.frv., og þá gat jeg ekki
verið í neinum efa um, að mjer bæri skylda
til að láta rannsaka þetta mál með próf-
um, því það leit svo út, sem hjer væri
drýgt það brot, sem ræðir um í 250. gr.
hegnlngarlaganna eða þá gripdeiid (sbr.
239. gr. sömu laga). Eftir þeim skjölum,
sem fylgdu bænaskrá G.2 var ekki annað
að gera en að rannsaka málið með próf-
um. Jeg heimtaði svo útskriftir af próf-
unum, og þegar jeg hef feingið þær, skal
það nákvæmlega yflrvegað, hvort ástæða
sje til þess að fara leingra. Ef ekki kem-
ur annað fram en það, að þið G. hafið
ekki getað komið ykkur saman um upp-
hæð skaðabótanna, þá er ekki nein hætta
á ferðum, en þjer verðið að íhuga, að
framboð um litlar bætur, eða að vísa Guð-
rnuudi á spýturnar í kofanura er að virða
sem neitun um að borga. Jeg furða mig
mjög á því, að þjer skylduð ekki gera
1) Einar hefur eftir þessu tvívegis „gert lítið út
úr öllu saman, því það sagði hann mjer, að þeir
Júlíus hefðu hitst, Júlíus þá á leið frá amtsráða-
fundi á Sauðanesi og hann heíði þá fyrir eftir-
grennslun Júlíusar tjáð honum, að ekkert „criminelt11
væri í spýtnatökunni. Einar gegndi þá sýslunni
Bem settur. (fl. B.).
2) Það voru vottorð um, að spýturnar hefðu ver-
ið lagðar upp í Presthólalendingu og svo „útskrift
úr sáttabók“ o.fl. (fl. B.).
gott úr öllu, þá er þjer urðuð þess áskynja, í
að spýtur Guðm. voru teknar“ ... ]
Það má nærri geta, hvað mjer hnykkti í
við brjef þetta. Það er nú svona sjer á
parti, aðvaða upp á embættismann, sem
einginn hefur kært, með sakamálsrann-
sókn og það um ærulausar sakir, enda
þótt sýslumaður sá, er sökin bar undir,
„gert hafi lítið úr öllu saman“. En það
hefur sýnt sig, að um þessa hluti má eigi
tala eins og vert er, og því vil jeg ekki
um þá tala. Auðvitað skrifaði jeg nú
amtmanninum aftur. Svar hans er svo
látandi:
„íslands Norður- og Austuramt.
Akureyri, 15. febr. 1894.
Þjer hafið, háæruverðugi herra prófast-
ur, í þóknanlegu brjefi, dags. 31. f.m., með
fylgiskjölum reynt til þess að sýna fram
á, að þjer eigið ekki sök á því, að tekn-
ar hafi verið á sumrinu 1892 spýtur
nokkrar frá Guðmundi Guðmundssyni á
Nýjabæ, sem lagðar höfðu verið upp á
Presthólafjöru, nje að því, að þjer sitjið
yfir þessari eign enn þá þann dag í dag
og búist þjer við, að jeg afsurkalli skip-
an þá til rannsóknar í þessu máli, sem jeg
hef út gefið.
Þó svo sje, að þjer eigið ekki neinn
hlut að því, að verkamenn yðar tóku
spýturnar tilheyrandi Guðmundi í Nýjabæ
í kofa, sem þeir voru að byggja handa
yður, en það lítur svo út af þeim vottorð-
um, sem þjer hafið sent mjer, að þessir
menn hafi tekið spýturnar jafnskjótt og
þær voru lagðar upp, þá er þetta mál
ekki búið hjermeð, því skýrslur yðar um,
hvernig á því standi, að þjer sitjið yfir
eign Guðmundar, án þess hann liafi nokkr-
ar bætur feingið, er alls ekki fullnægjandi,
sbr. 250. gr. hegningarlaganna.
Spýturnar, sem spursmálið er um, segið
þjer hafi verið þrjár1, en í vottorði þriggja
manna, sem jeg hef endurrit af, er sagt
að 7 spýtur hafi vantað, þá er þeir hafi
ætlað að sækja spýtur Guðmundar vetur-
inn 1892—93. Þjer segið sjálfur, að yð-
ur hafi verið kunnugt um misgripin á
spýtunum, sem urðu, meðan þjer hafið
verið fjærverandi til þess að embætta á
Ásmundarstöðum 24. júlí 1892 og skíra I
barn á Skinnalóni 25. s.m., 1 eða 2 dög-
um eftir að þjer voruð heim kominn og
hefði þá legið næst fyrir, að þjer hefðuð
gert Guðmundi orð þegar og bætt honum
spýtnatökuna, en í stað þess fær Guð-
mundur ekkert að vita, að því er virðist,
fyr en laungu seinna2. Jeg hef liggjandi
fyrir mjer endurrit af vottorðí eins manns
um það, að hann á vetrinum 1892—93
hafi farið til yðar fyrir Guðmund og boðið
yður þann kost að borga 20 kr. fyrir
') Orðin í mínu brjefi voru: „nokkrar (3)“.
Hinar 4, sem jeg pá ekki vissi um, eru virtar til
samans á 35 aura. (H. B.).
2) Jeg veit ekki hvað amtmaðurinn er að gera
sjer rellu út af þessu, fyrst Guðmundi einginn
skaði skeði milli spýtnatökunnar og þess, að hann
fjekk hana að vita. Annars upplýsti jeg með 2
eiðstilboðsvottorðum, að jeg hefði þegið tilboð eins
manns um, að gera Guðm. aðvart um tökuna, jafn-
skjótt og jeg vissi eigandann. (fl. B.).
spýturnar og kostnað þann, sem taka
þeirra hafði bakað Guðmundi, og enn frem-
ur eftirrit af vottorði 2 manna um það,
að þeir hafi heyrt yður lofa Guðmundi, að
þjer skylduð skrifa með fyrstu póstferð til
verslunarstjóra Þ. Guðjohnseu á Húsavík
og biðja hann um trjávið til þess að bæta
Guðmundi skaða hans1. Þegar Guðmund-
ur svo kom á Húsavík, voru eingar spýt-
ur þar til handa honum, eftir því sem
Guðmundur hefur skýrt mjer frá2. Þjer
segið3 aftur á hinn bóginn, að þjer eins-
lega hafið boðið Guðmundi fullt verð fyrir
spýturnar og á sáttafundi 5. maí 1893 og
eftir sáttafund í votta víðurvist boðið enn
fremur það verð, sem óvilhallir af sýslu-
manni út nefndir menn til tækju. Hjer
er ekkert til tekið um það, að Guðmundi
yrði greiddar bætur fyrir ómak hans út
af spýtnatökunni og saknan þeirra1 * og
ekkert um það hver greiða skyldi kostn-
aðinn við matið*. Þar að auki virðist það
æði torvelt að meta til verðs spýtur, sem
þegar er búið að búta sundur og setja í
hús eða kofa6. Guðmundur er í öllu falli
svo laugt dreginn, að verða að kalla yð-
ur fyrir sáttanefnd og gera undirbúning
undir málshöfðun gegn yður.
Eins og málið liggur fyrir, er ekki
annað að sjá, en að Guðmundur hafi vilj-
að gera sig ánægðan með 20 kr., sem
jeg eftir öllum atvikum ekki get álitið7 of
mikið, en frá yðar hálfu, að þjer hafið
gabbað hann og gert honurn örðugt á alla
lund að fá eign sína aftur eða skaða sinu
bættan8.
Jeg finn hjer að svo stöddu einga á-
stæðu til að afturkalla skipuu mina um
ranusókn í þessu máli, sem mjer virðist
alveg nauðsynleg, og heldur ekki að sómi
yðar sje skertur9 með slíkri rannsókn,
sem ætti að leiða hið sanna í ljós hjer.
*) Fyrst amtmaðurinn hefur þetta fyrir sjor,
hvað vill hann þá vita leingur? Ekki sýnir það
að jeg hafi ætlað að draga mjer spýturnar endur-
gjaldslaust. (S. B.).
2) Hjer hefur amtmaðurinn víst ekkert „fyrir sjer“
(H. B.).
s) Jeg gerði betur, jeg sendi honum vottorð
sáttamanna um tilboð mitt til Guðmundar eftir
sáttafundinn. (fl. B.).
4) Mjer bar heldur eingin skylda til þess. Spýt-
unum, sem jeg byggi úr, hafði jeg eftir atvikum
rjett til að halda gegn því að greiða fyrir þær
verð þeirra, að því er háskólakennari H. Matzen
kennir í fyrirlestrum sínum yfir hluthelgina. Orðin
eru þesBÍ: . . . „maa man skjelne imellem om den
byggende har været i god Tro eller ikke. I förste
Tilfælde maa han . . . kunne fordre at beholde
Tingen i den Skikkelse hvor i den i Öjeblikket
foreligger i mod at erstatte Eieren af det paa-
gjeldende Materiale dettes Yærdie som saadant“
Það bauð jeg Guðm. (H. B.).
5) Skyldi þetta nú vera rjett? Greiðir ekki sá,
sem mennina hefur feingið útnefnda, matskostnaðinn,
þegar öðruvísi er ekki um samið? (fl. B.)
®) Götótt blökk, ryðbrunnin og fúin var tekin
sundur i miðju; það var allt og sumt, sem sundur
var bútað. (H. B.).
’) Og á hverju er nú það álit byggt? Spýturn-
ar voru undir sakarrekstrinum metnar kr. 4.10 all-
ar til samans. Jeg þyrftí að vera hálaunaður
landsómagi til þess að geta staðið mig við að borga
hlutina fimmfalt dýrara en þeir eru verðir. (fl. B.).
8) Þotta er greindarlega talað! (fl. B.)
*) Ekkí! Annað hefur mjer þó reynst en rann-