Ísland - 16.12.1898, Blaðsíða 3

ISLAND.
199
flytja þetta rugl; liafði hann þð auglýst,
að töluvert væri eftir af því. En nú xnun
hann hafa sent síðari greinarnar heim aft-
ur til höfundarins, hvaðan þær aldrei hefðu
átt að fara.
Fyrir þrem vikum síðan byrjaði Valdi-
mar á grein, sem átti að vera svar fyrir
Dalbúann, og skálmar þar fram á skinn-
sokkum eins og til standi iangur og erf-
iður leiðangur móti ritstjóra „íslands“.
Eu ánamaðkinum hefur aldrei látið stökk-
ið, og Valdimar kallinn hefur aldrei verið
neinn áhlaupamaður. Hann stekkur þarna
svo vígamannlega fram og velur sér auð-
vitað vígvöll í sínu „E!ementi“, forinni,
en stendur fastur í fyrsta spori. Það
birtist ekkert framhald af greininni hans
og verður því að taka hana eins og húu
liggur nú fyrir.
Reyndar er engu mótmælt af því, sam
sagt var hér í bíaðinu, og verðskuldar
greinin að því leyti ekki avar. Eu þar
fyrir utan kemur hún við ýmislegt, sem
ekkert er á móti að minst sé frekar á.
Valdimar hefur auðsjáanlega haldið, að
hann gæti gart sér mat úr því, sem sagt
var hér í blaðinu um ritmensku ýmsra
ómentaðra manna, sem stöðugt skrifa
greinar um alls konar mál í blað hans.
0g svo þrammar þessi sultargörn fram
og læst vera að h&ida vörn uppi fyrir
sveitamenn yflrleitt gegn „íslandi“.
Honum kemur það því eflaust vel, að
„ísland“ vill á eng&n hátt draga úr hin-
um fyrri ummælum sínum. Það þorir að
leggja það undir dóm allra skynsamra
manna, hvort allsendis ómentaðir menn,
hvort heldur eru úr sveitum eða sjávar-
plássum, gætu ekki gert eitthvað annað
þarfara en að hella sér út í blaðagrein-
um. Og það sem Valdimar var víttur
fyrir var ekki það, að hann flytti greinar
frá sveitamönnum, því vitanlega eru marg-
ir ritfærir og mentaðir menn búsettir í
sveit, heldur hitt, að nú á síðustu árum
hefur hann að öllum jafnaði fylt blað sitt
með vílsuðu og volgreinum, sem þar að
auki bera það með sér, að þær eru aldar
í gersamlega ómentuðum og lítilsigldum
sálum. Á þennan hátt hefur honum tek-
233
Farvel! og hlaðið hverja skeið!
Klultkarinn
Já, þetta’ ern menn með mildu hjarta!
Kennarinn
Sem meður trúarhógværð skarta.
Konur
Svo yndislega ávarps-nettir.
Aðrir
Alþýðuvinir, sannir, réttir!
Kennarinn
Þeir kvelja’ ei úr osa krapt og þor.
Klukkarinn
Þeir kunna meir en faðir-vor.
Prófasturinn
Já, þetta eykur von sem vald,
og vist fer margt að lagast hér;
og þökk sé Guði, þrotið er
ei það, sem kallast apturhald.
Fógetinn
Nei, þakka mér þér megið mest,
hve merkilega vel gekk ferðin.
Prófasturinn
Ó, kraptaverkið kom oss bezt. —
Fógetinn
Hvað, kraptaverkið?
Prófaslurinn
I’iskimergðin.
Fógetinn
Nei, — það var eintómt þvaður, það.
Prófasturinn
Hvað? Þvaður?
ist að gera blað sitt á síðustu árum að
máltóli alls hins auðvirðilegasta sultar-
jarms, ræfllsskapar og kotungshugsunar-
háttar, sem til er hjá þjóðinni, með öðrum
orðum, að gera Fj.-kon. að hljóðpípu óæðri
enda íslenzku þjóðarinnar. Að þaðan sé
andinn í volgreinum dalalæðunnar, um
það geta allir sannfærst, sem:<nenna að
lesa þær.
Eias og margir ómentaðir sjálfbyrging-
ar er Valdimar, hvar sem því verður við
komið, að hnýta í hina svo kölluðu „lærðu
menn“. Þeir sem lesið hafa Fj.-konuna
munu kannast við, að þessi grútarháleist-
ur hefur oft og tíðum verið að hrósa sér
af því, að hann væri ólærður maður, eða
talað um það mjög drjúglega. Getur vel
verið, að til sé einstaka auli af hans tagi,
sem þyki þetta gott. Ástæðan hjá hon-
um er að minsta kosti fyrst og fremst sú,
að hann heldur að almenningi falli þetta
vel í geð, og alþýðusmjaðríð skoðar hann,
eins og fleiri íslenzkir blaðamenn, sem at-
vinnuveg sinn. En sá hugsunarháttur er
nú að mestu horflnn, að minnsta kosti
meðal allra yngri manna, að embættis-
menn eða „lærðir menn“ yflr höfuð, séu
skoðaðir sem sérstakur flokkur í landinu
andvígur öllum hinum. Hann var tii áð-
ur og hafði þá við rök að styðjast, en
nú ekki. Ef til vill er hann til enn þá
hjá einstöku kararsálum, eða þeim, sem
Valdimar einkum ætlar Fj.-konuna til lest-
urs. En gengi hennar hjá almenningi nú
á tímum bendir yfirleitt á, að skrílshugs-
unarhátturinn sé að hverfa og sorpgogg-
ur Valdimars þar af leiðandí að falla í
verði og áliti. Almenningur er farinn að
sjá betur innan i fuglinn.
(Framh.).
Finst þér ei — ?
Finst þér ei leiðin löng,
á hjarnbraut heljarkaldri
í hættu þúsundfaldri,
finst þér ei ferðin ströng,
flnst þér ei leiðin löng?
234
Fógetinn
Já. Ég sagði hvað
mér datt í hug, og hugði rétt
að hafa’ í frammi litinn prett
í viðiögum.
Prófasturinn
Að visu, já,
í viðlögum það gera má.
Fógetinn
Og þegar alt er gott og glatt
og glæsilegur sigur fenginn,
nm hátt og tildrög hirðir enginn,
hvort skrökvað, eða sagt var satt.
Prófasturinn
Já, aldrei stirður staur ég var. —
(horfir inn á öræfin).
Hvað, staulast ekki Brandur þar
með veikum burðum? —
Fógetinn
Svikinn, sár,
og sýnist heldur vina-fár.
Prófasturinn
Jú, einhver fylgir, ekki hár,
á eftir langt
Fógetinn
Hvað, — Btelpan Gerður!
Einn fylgihundur honum verður!
Prófasturinn
(kátur).
Nú fyllir hann sín fórnarhlóð,
og fær svo loks þau erfiljóð:
Hér hvilir Brandur, friði falinn,
Finst þér ei vonin veik
og verða að táii tíðum
í trygða búning fríðum
í tímans töfraleik
finst þér ei vonin veik? —
Finst þér ei birtan bleik
sem Ijær þér ljósgijá sína
að lýsa vegferð þína
gegn þoku, ryki og reyk,
finst þér ei birtan bleik?—
A. V. S.
Parísarsýningin árið 1900.
i.
Sú hefur verið tíðin, að hver þjóðin
hefur hýrst i horni sínu og ekki viljað
unna öðrum þjóðum að fræðast um það,
á hvern hátt henni tækist bezt að afla sér
fanga eða viðurværis, með hverju móti
hún byggi til þessar eða aðrar nauðsynj-
ar, eða hver verkfæri hún notaði við ýms-
ar atvinnugreinir. Smámsaman hafa þó
opnast augu manna. Þeir hafa séð, að
það var eitt aðalskilyrðið til þjóðþrifa, að
hver miðlaði öðrum sem mestu af verk-
legri þekkingu. Þjóðirnar hafa legið í
styrjöldum hver við aðra alt til þessa
dags, og miljónir manna standa reiðu-
búnir á hverri stundu að ráðast á ná-
granna sína, firra þá fjöri og lífi og eyða
eignum þeirra. En beinlínis eða ób8in-
línis viðurkenna þó flestar þjóðir, aðbróð-
urleg samvinna sé eitt eða jafnvel helzta
skilyrðið fyrir framförum allra þjóða og
að engar sigurvinningar á vígvellinum
jafnist við það, að fá að njóta friðar ár-
um saman, og að það sé frjórri landspildu
dýrmætara, að auka atvinnuvegina, þótt
engir hafi sýnt það ljósara en Danir síðan
ófriðinn 1864, þar sem þjóð þeirra er
stærri og miklu auðugri nú en þá, er þeir
urðu að láta þriðjung landsins í hendur
óvina sinna. Samgöngurnar hafasvostór-
um aukist á þessari öld, að svo er sem
heimurinn hafi minkað mörgum sinnum,
og svo má nærfelt að orði kveða, sem öll
jörðin sé ekki stærri en meðal-búfjárhag-
ar í samanburði við það, sem hún var
235
hann frelsaði einn — og sá var galinn!
Fógetinn
(leggur fingur á nef sér).
En ef ég skoða alt sem bezt,
ég álít mannúðleika brest
hér sýndan pó við sóknarprest.
Prófasturinn
(yptir öxlum).
„ Vox populi vox dei estl‘ I *)
(Inni á öræfum. Óveðrið feyldr skýjunum yfir jökulbreið
una. Svartir tiniiar koma og hverfa í snjóþokunni).
Brandur kemur rifinn og blóðugur inn á
fjallið.
Brandur
(stendur við og litur aftur).
Upp á Ieið mér ótal fylgdu,
engir fara lengra vildu.
Hátt í al'ira hjörtum talar
hulin J>rá um betri tíð;
allra manna sálum svalar
sigurvon, ef kemur stríð.
En að fórna allir hræðast,
ekkert viljaþrek má glæðast.
Það, að einn fyrir alla deyði
á að helga mannsins bleyði!
Oft ég stóð með hreldu hjarta
hræddur, eins og barn við vofu,
inst i dimmri draugastofu;
dundi bylur, hundur gó;
1) Rödd lýðsins er rödd Guðs.
jafnvel fram á byrjun þessarar aldar. En
með auknum samgöngum hafa þarfirnar
aukist margfaldlega og viðskiftaþörfin
þjóða á milli fer sívaxandi ár frá ári.
Þrátt fyrir öfundina, ágirndina og tor-
trygnina er mannkynið að komast á þann
rekspölinn, að það fer áður Iangt um
líður að finna ósjálfrátt til þess, að það
er að verða svo sem eitt heimili, þarsem
hver verður að styðja og styrkja annan,
svo framarlega sem það vill ekki þola
sult og seiru, eða jafnveJ komast ávonar-
völ.
Margar og miklar eru þær hindranir og
torfærur, sem hefur orðið að ryðja úr vegi;
margan hefur orðið að sannfæra, sem af
ímyndaðri hagnaðarvon hefur barist
gegn samvinnu og samskiftum, og margir
og sterkir hafa verið þeir múrar af hleypi-
dómum, sem orðið hafa að fara sömu
leið og Jerikó-múrar forðum daga, áður
ástand þessara tíma gæti komist á. Þeim
skjátlast hraparlega, sem ímynda sér, að
áður á tíðum hafi verið gullöld og Fróða-
friður og að heimurinn fari síversnandi.
Það þarf ekki að rekja lengra aftur á
bak en til 15. og 16. aldar, til þess að
verða nokkurn veginn sannfærður um, að
sú hafi verið tíðin, að mannkynið hafi
verið villidýr.
Sýningar einstakra landa, og þó einkum
alheimssýningarnar, hafa ef til vill gert
einna mest að því, að benda mönnum í
áttina til friðsamlegrar samvinnu i sem
flestum greinum. Þær hafa óbeinlínis
verið friðarboðskapur frá þjóð til þjóðar,
sem náð hefur yfir gjörvalla jörðina. Þær
eru og hafa verið nokkurs konar Olymps-
leikir vorra tíma, þar sem allir hafa verið
velkomnir. Sumir til að sýna listir sínar,
en aðrir til að horfa á. Og svo sem Olymps-
leikirnir tengdu Grikki saman forðum, þann-
ig tengja sýningarnar margar þjóðir sam-
an nú á dögum. Albert prins, eiginmaður
Viktoríu Eugladrotningar unni manna
mest eining og friði landa og ríkja í milli,
og enginn hefur jafnvel unnið meira í
friðarins þarfir en einmitt hann, þegar
hann fékk komið á fyrstu alsherjarsýn-
ingunni í Lundúnum 1851, enda var hon-
236
en ég hug minn herti þó,
hugsaði, þó sýndist kvöld:
þetta gera gluggans tjöld.
Dreymdi svo að dagroðinn
lýsti burtu ljótri vofu,
lýsti inst í huga minn
og ég bjartri stæði’ í stofu.
Ó, hve ég mig illa sveik:
Alt var nðtt og vofa bleik!
Húsgangs sál í hverri vík,
hindurvitni forn mig dreymdi,
og sem halgigripi geymdi
eins og forðum Lúfa lík;
líkt og hann þeir hreifðu flík,
eins þeir lágu lon og don,
lifðu’ í þeirri svika-von,
blóðsins mundi blómið rauða
brosa gegnum vangann dauða.
Enginn dæmdi eins og hann
úldið hræ í grafar rann;
allir vildu orð þau hrekja:
Enginn má þann dauða vekja;
eitt skal verða, lík og láð,
líkið moldu þykt skal þekja,
þar sem nýrra lagt er sáð. —
Nóttin enn, og nóttin enn
nístir konur, börn og menn!
Hefði’ ég loftsins leyftrið rauða
leysti’ ég þá frá karar-dauða!
(hleypur upp).
Hugur minn á helreið starir,