Ísland - 13.04.1899, Side 3

ÍSLAND.
27
aðarskólanum í Ólafsdal. Þeir, sem þessu halda
fram, að bækurnar sjeu á íslenzku, segja sem svo,
að á meðan vjer notum útlendar bækur við kennsl-
una, þá sje það norsk og dönsk búfræði, eða ef tii
vill sænsk og þýzk, sem kennd er á skólunum,
og það þykir auðvitað eiga miður vel við. Þess
utan hljóti það að gjöra búfræðisnámið Ijettara,
auðveldara, að bækurnar sjeu á ísienzku, og spari
mönnum ómak að læra dönskuna. Þetta þykir 'nú
ef til vill góð og gild ástæða, sjerstaklega þeim,
er álíta dönskunámið óþarft, eða ef til vill skað-
legt. Ef nú bækurnar eru þýddar, að eins þýdd-
ar, þá er það að sjálfsögðu nokkur hægðarauki
fyrir námssveinana í tilliti til málsins. En í rauu
og veru er það þó hin sama útlenda búfræði, sem
kennd er, og það flnnst mjer vera mergurinn máls-
ins. Með sjálfum mjer er jeg þó ánægður yflr því
og hamingjuuni þakklátur, að enn hefur ekki ver-
ið ráðizt í að semja eða þýða útiendar búfræðis-
bækur til notkunar við kennsluna á búnaðarskól-
unum. Þetta þykir ef til vill eitthvað undarlegt
eða óþjóðlegt, og þó er það svo. Skal hjer gjörð
frekari grein fyrir þessari skoðun minni.
Þegar um það er að ræða, að semja kennslu-
bækur í búfræði, þá verður fyrst og fremst að Iíta
á það, að þær sjeu byggðar á íslemlcri búfræði.
Þetta, að íslenzk búfræði sje lögð til grundvallar
við samning þessara rita, hlýtur að vera þyngdar-
miðjan, sem allt annað snýst um. En hvernig er
því nú varið með íslenzku búfræðina? Það er at-
j iði, sem vert er að skoða ögn nánara. Torfi
Bjarnason og Stefán Stefánsson kennari hafa sagt
lireint út, já blátt áfram, að íslenzk búfræði væri
elcki til, og því hefur ekki verið mótmælt, svo jeg
hafl orðið var við, enda mun það naumast tiltæki-
iegt. En sje það nú rjett, að íslenzk búfræði sje
ekki til, hvernig í dauðanum á þá að semja kennslu-
bækur í þeirri grein? það væri fróðlegt að vita.
Eigi að síður hafa verið ritaðar greinir, viðvíkjandi
búfræði, bæði í „Búnaðarritið“, „Andvara“ o.s.frv.,
og hafa þær síðan verið, sumar af þeim, notaðar,
að meira eða minna leyti við kensluna í búnaðar-
skólunum.
Jeg skal nefna sem dæmi ritgjörð Hermanns
Jönassonar, í 1. árg. „Búnaðarritsins“: „Um fóðr-
un búpenings", ritgjörð skólastjóra Jóseps Björns-
sonar, „jarðvegsfræði“ í 3.-4. árg. sama rits, og
ritgjörð skólastjóra Torfa Bjarnasonar: „um áburð“,
í „Andvara“, 10. árg. — En nú hafa heyrzt radd-
ir um það í blöðunum, að þessar ritgjörðir, eink-
um hinar tvær fyrst nefndu, væru byggð-
ar á útlendum ritum, ofvaxnar skilningi almenn-
ings, og ekki hentugar sem kennslurit. Um rit-
gjörð Jóseps var það t.d. sagt, að hún væri út-
dráttur af fyrirlestrum í jarðvegsfræði við land-
búnaðarháskólann í Höfn, og þótti það ámælisvert.
En þrátt fyrir það, þótt ritgjörð Jóseps sje byggð
á fyrirlestrum landbúnaðarháskólans í jarðvegs-
fræði og ritgjörð Hermanns á bók, er nefnist „Hus-
pattedyrenes rationelle Fodring11, þá hafa þó höf-
undarnir reynt að taka svo mikið tillit til íslands
við samning ritgjörðanna, sem þeim var hægt, og
þekking á íslenzkum búnaði frekast leyfði. En
það virði8t koma hjer í ljós, og sannast, sem þeir
hafa sagt, Torfl og Stefán, að íslenzk búfræði sje
ekki til. — Og þegar þetta er svo athugað, þá fæ
jeg ekki sjeð, að það hafi verið mögulegt að frum-
semja bækur, er notaðar yrðu við kennsluna, er
tækju hinurn útlendu verulega fram að öðru leyti
en því, hvað málið snertir. — En nú getur svo
verið, að einhverjir efist um, að kenning þeirra
Torfa og Stefáns sje rjett, og að íslenzk búfræði
sje til, ef vel er leitað. Það væri því ekki úr
vegi, að virða þetta atriði fyrir sjer betur fáein
augnablik, og sjá svo hvað setur. Jeg skal ekki
fara neinum loptförum, heldur halda mjer fast við
jörðina, enda er jeg manna lopthræddastur, og hef
ýmigust á öllum loptköstulum og loptsvipum. Mjer
er loptfarinn Andrée í fersku minni, og þó ekki
sje enn þá kunnugt um forlög hans, þá hef jeg
litla trú á, að þeim heppnist að finna hann lif-
andi. Jeg hef því jafnan hugföst þessi orð skálds-
ins: „Paa det jævne, paa det jœvneu og vildi
óska, að svo væri um fleiri. Jeg skal því með
mestu gætni athuga þetta spursmál lítið eitt, að
eins stuttlega, til þess að þreyta ekki lesendurna
um of. Hvað er þá að segja um hina íslenzku
bútræði, og hvernig líður henni?
Örnúlfur.
Til Seiitu.
Fyrst þú Iætur þína rödd hljóma í 20 númeri
„Dagskrár“, þá finnst mjer ekkert á móti þvi, að
jeg láti heyra til mín líka. Jeg vonast til að
ritstjóri „íslands“ Ijái mjer rúm fyrir þessar lín-
ur, því ritstjóri „Dagskrár" hefur ekki tekið þær
í blað sitt; maðurinn vill bersýnilega forðast allar
deilugreinar og er einstaklega orðvar í blaði sínu.
Þú ræðst í grein þinni á skáldið öuðm. Guðmunds-
son með persónuiegum hnútum fyrir hið nýja
kvæði hans „Sigrúni í Hvammi“ og hamast yflr því,
hvað hugsunin sje óhrein og ljót í því. Jeg ætla
að benda á helztu vitleysur þínar; jeg held að þjer
hefði verið betra að lesa kvæðið áður en þú hljópst
til að skrifa grein þina, en jeg skil ekki, að þú
hafir lesið það, því þá hefðir þú naumast kallað
það ljóta og óhreina hugsun, sem er grundvallar-
hugsunin í því, að hjónabandið eigi að byggjast á
ást. Jeg hjelt ekki, að nokkur íslenzk stúlka
væri svo spillt að kalla þá hugsun Ijótajog óhreina,
og mjer þykir okkar kvennfólksins vegna sorglegt
að sjá slíka yfirlýsingu frá stúlku. Þeir verða
að sjá betur en jeg, sem sjá að hr. Guðmundur
særi óspillt hjörtu með því að halda fram þessari
skoðun. Þú segir að Sigrún gangi að eiga mann,
sem hún hatar, og að hún hati barnið sitt; en
þetta er tómt bull úr þjer, þú skilur ekki kvæð-
ið; þú getur ekki skilið, að það er annað og ólíkt
að hata og að geta ékki elskað.
Þú ert undarleg, Senta mín, og þó þú kunnir
að hafa rjetta skoðun á því, að hr. öuðm. Guð-
mundsson hafl aldrei þekkt nokkra góða konu,
sem þú raunar getur ekki byggt á ritum hans og
engu nema heilaspuna þínum, þá held jeg sannar-
lega að hann hefði lítið gott af því að kynnast
þjer eptir „röddinni“ þinni að dæma í „Dagskrá“.
Jeg get hvergi sjeð, að Guðmundur skáld særi
fegurðartiifiuningu nokkurs óspillts manns, eins og
þú segir; mjer og mörgum fleirum er ailt af ánægja
að lesa kvæði hans og annað, sem hann skrifar;
það er áhrifamikið og talar til hjartans.
Vertu nú sæl, Senta mín, og taktu því heilræði
frá mjer, að snerta ekki á penna fyr en þú hef-
ur lært kurteisi og stillingu og skrifaðn aldrei
optar svo, að það verði þjer og hinni íslenzku
kvennþjóð til opinberrar minnkunar.
Sólveig.
Þættir um íslenzkar bókmenntir.
III. Skáldakvæðin.
(FramhO.
Þorleifur jarlaskáld er jafnaldri Einars, ættað-
ur frá Brekku í Svarfaðardal. Hann fór ungur út-
lægur fyrir víg og var með Hákoni jarli. Síðan
kom hann út, giptist og bjó sunnanlands og getur
hans þó enn í Noregi eptir Jómsvíkingabardaga;
orti hann þá kvæði um Hákon jarl, en það er að
mestu glatað. Hann orti og um Svein Danakonung
fertuga drápu, sem einnig er að mestu giötuð. Svo
er sagt, að Þ. var á kaupferð í Noregi og neitaði
Hákoni jarli um kaup á vörum; Ijet jarl þá brenna
skip hans og farm allan. Þ. hefndi sín með því
að kveða níð um jarl, Jarlsníð, og er sagt að hann
hafl sjálfur íiutt lionurn níðið í höll jarls, klæddur
stafkarlsgerfl. Segir sagan, að myrkt hafi orðið í
höllinni er Þ. kvað níðið, og jarl varð sjúkur, en
vopn ljeku óhreifð i loptinu, svo ótryggt var þar
inni. Þ. var myrtur á alþingi 994 að undirlagi
Hákonar. Hann kemur mjög við Svarfdælasögu.
Hallfreður. Vandræðaskáld er ættaður úr Vatns-
dalnum og er f. c. 967. Hann fór ungur utan og
þröngvaði Ólafur konungur honum sem fleirum
til kristni, en H. áskildi, að konungur hjeldi sjer
sjálfur undir skírn og yrði verndarmaður sinn
þaðan frá, og hjet Ólafur því. Þó þótti H. lengi
blendinn í trúnni, Eitt sinn orti hann drápu um
konung, en hann neitaði að hlýða, mun hafa þótt
ókristilegt. En H. hjet þá að kasta trúnni og
gleymahelgum fræðum, og kvað þau í engu betri
en skáldskap sinn. Konungur Ijet hann þá flytja
kvæðið og lofaði það, en kvað vandræði að íást
við þvílík skáld; þaðan mun komið viðurnefnið.
Hallfreður var og í Danmörk og Svíþjóð, glptist
þar og bjó þar tvö ár, en missti þá konuna og kom
út til íslands nálægt 1000. Hafði hann á unga
aldriviljað fá konu, er Kolfinna hjet, en hún var
gefln öðrum. Þegar H. kom út, tókust enn ástir
með þeim Kolfinnu og þoldi bóndi hennar það illa,
en Hallfreður skoraði hann á hólm. En áður
hólmgangan yrði háð, dreymdi H. Ólaf konung og
átaldi hann H. og kvað málstað hans illan. Daginn
eptir frjetti hann fall konungsins. Hætti hann þá
við hólmgönguna. H. var mikill vin Ólafs konungs
og orti eptir hann langa drápu, Ólafsdrápu, og er
hún enn til, en getið er um 5 drápur aðrar er H.
orti, en nú eru glataðar.
Hallfreður var glæsilegur maður, stór og her-
mannlegur, dökkur að yfirlitum, en nefljótur. Hann
var óeirinn og stórbokki í lund, en drengur góð-
ur. Kvæði hans eru sljettari og liðugri, en eldri
skálda, og þótti hann yrkja vel. Margar lausa-
vísur eru honum eignaðar í sögu hans og í sögu
Ólafs konungs Tryggvasonar; eru það ástarvísur
í anda Kórmáks, ferðavísur o. s. frv., t. d.:
Marskotar mínum knerri munat úrþvegin eira
mjök er ek vátr af nökkvi; aldan sínu skaldi.
Hallfreður var mótgangsmaður og mátti hvergi
yndi festa til lengdar, var því opt í förum milli
landa. Hann dó á leið frá íslandi nálega
1010 og ætlaði þá að setjast að í Svíþjóð.
Þórður Kolbeinsson er fæddur nálægt 974 (dó
nál. 950). Hann er faðir Arnórs skálds. Honum
er svo lýst, að hann var blendinn maður, en skáld
gott. Hann var um tíma utan með Eiriki jarli
og kvað um hann Eiríksdrápu og er mikið til af
henni. Q-etið er og fleiri drápna, er hann orti,
en nú eru týndar. Hann giptist festarmey Björns
hítdælakappa, Oddnýju Eykyndli, og urðu þeir
svarnir fjandmenn og ortu níð hvor um annan, og
eru margar lausavísur þeirra kunnar. Þórður var
skáld miklu betra. Hann drap Björn 1024, en
lifir sjálfur fram um miðja 11. öld.
Þormóður Kolbrúnarskáld var ísfirzkur að kyni,
frá Tyrðiímýri við ísafjörð og síðan á Laugabóli,
f. 997. Hann var fóstbróðir Þorgeirs Hávarðs-
sonar, og áttu þeir ýmsar útistöður á yngri árum.
Um þá er Fóstbræðrasaga. Þorgeirr var veginn
af grænlenzkum höfðingja 1024. Eptir það fer
Þorgeirr utan og var um hríð með Knúti Dana-
konungi. Siðan var hann með Ólafi konungi helga
og fjell með honum á Stiklastöðum 1030.
En mest er um vert för hans til Græn-
lands til hefnda eptir Þorgeir. Þar var hann
frá 1025 til 1028 og átti löngum í harðræðum,
en hefndi fóstbróður síns drengilega. Þormóður
átti mjög í kvennamálum og orti ástakvæði um
vinkonu sína Þorbjörgu Kolbrún. Aðra vinkonu
átti hann, er Þórdís hjet, og mislíkaði henni kvæða-
gjörð hans til Kolbrúnar; sneri þá Þormóður ásta-
kvæðum sínum tll Þórdísar og Ijet sem þau væru
kveðin til hennar. Þau kvæði eru nú glötuð.
Margar lausavísur Þormóðs eru enn til. Það er
sagt, að Þórmóður flutti vel kvæði og skemmti
hann með því Knúti konungi, og á undan Stikla-
staðaorustu var hann fenginn til að hafa yfir
Bjarkamál hin fornu fyrir her konungs og þuldi
hann þau með hárri raust. Þormóður var kappi
hinn mesti. Á Stiklastöðum var hann skotinn ör
í hjartað, og þegar hann dró hana út og sá að
fita loddi á oddinum, mælti hann: vel hefur kðnung-
urinn alið oss. Þormóður var talinn gott skáld,
en ekki skarar hann þar íram úr í nokkru.
Óttar svarti. Sagnir um æfi hans eru óljósar,
en hann var systurson Sighvats skálds. Óttar
var skáld gott. Hann var um stund við hirð
Svíakonunga og orti mansöng um Ástríði dóttur
Ólafs skautkonungs, er síðar átti Ólafur konung-
ur helgi. Af þeirri sök Ijet Ólafur hneppa Óttar
í fangelsi er hann kom til Noregs og ætiaði hon-
um dauða. En af hvötum Sighvatar orti Óttar
kvæði um Ólaf konung og flutti bæði kvæðin fyr-
ir hirðinni, en hafði þó breytt nokkru í mansöngn-