Fram - 17.01.1920, Blaðsíða 2

10
FRAM
Nr. 3
verði: Síldarverð var nokkuð lægra
og mikið enn óselt af síldaraflanum
og söluhorfur hinar verstu. Kenna
menn það bæði samtökum útlendra
síldarkaupenda og ljelegri verkun
síldarinnar. Ríkisstjórnin tók sjer á
þessu ári vald til einkasölu á hross-
um til Danmerkur og voru seldar
þangað nokkur þúsundir hesta fyrir
c. 400 til 600 krónur hver. Lagði
þingið blessun sína á það síðar
með því að samþykkja lög, er heim-
ila stjórn, að taka í sínar hendur
alla sölu á hrossum til útlanda, og
útflutning þeirra, en allhart var þetta
tiltæki stjórnarinnar dæmt af sum-
um.
Ping kom saman 1. júlí eins og
venja hefir verið. Snemma á þing-
tímanum, lýsti stjórnin því yfir að
hún mundi leggja niður völd, en
þar eð eigi náðist samkomulag með-
al þingfl, um myndun nýrrar stjórn-
ar og enginn einn flokkur hafði
nægilegt þingríki til þess, situr hún
við völd þar til þing kemur saman
í febr.
Eitt af aðalverkum þingsins var
að semja og samþykkja frumvarp
til stjórnarskrárfyrir konungsríkið ís-
land. Af merkum lögum frá þinginu
má nefna lög um ríkisborgararjett,
með 5 ára búsetu sem skilyrði fyrir
ríkisborgararjetti, Iög um hæstarjett,
laun embættismanna, lög um skip-
un barnakennara og laun þeirra. Má
vænta þess að með launalögum
þessum sje að mestu kveðin niður
sú óánægja er almenn var orðin
meðal embættis og sýslunarmanna
með launakjörin og eigi að ástæðu-
lausu. Rá verður og að geta laga
um aðflutningsgj. af salti og kolum
og útflutningsjgöld af síld. Pykja
allar þessar lagasetningar heldur
harðbýlar í garð sjávarútvegsins,
enda er víst auðvelt að finna því
stað. Hinu má og heldur eigi
gleyma, að skattamálin eru jafnan
erfið og viðkvæm mál, og er gildi
peninga rýrnar jafn afskaplega á
skömmum tíma eins og núástríðs-
árunum eykst þetta hvorttveggja að
miklum mun.
Seint á þingtímanum kom út álit
Fossanefndarinnar í tvennu lagi,
meiri og minni hluta. Hafði nefnd-
in klofnað snemma í febr. út af á-
greiningi um eignarrjett á rennandi
vatni. Heldur meiri hlutinn fram
eignarrjetti ríkisins eins og kunnugt
er orðið, en minni hlutinn eignar
rjetti landeigenda og þeirra er heim-
ildir leiða frá honum, Nefndin er
sammála um eignarrjett ríkisins á
fallvötnum í afrjettum og almenn-
ingum.
Pað liggur í augum uppi að
virkjun íslenskra fallvatna verður nú
fyrst um sinn eitthvert stærsta og
vandasamasta mál okkar unga ríkis,
Eftir þinglausnir fóru fram þing-
rof og var kosið að nýju hinn 15,
nóv. Varð allmikil breyting á skipun
þingsins við kosningarnar. Heima-
stjórnarmenn töpuðu nokkrum þing-
sætum og eru nú sjálfstæðismenn,
»Pversum« og »Langsum«, sterkastir
í þinginu, en þó eigi einfærir um
að mynda stjórn. Veruðr ekkert
um það sagt með vissu hvernig
flokkarnir bræða sig saman um það
mál, en líklegast er að þessir tveir
flokkar, er nú voru nefndir, geri
bandalag með sjer um myndun
Stjórnarinnar.
Af vísindaritum, er út hafa komið
á árinu, verður að nefna Verslunar-
einokuu Dana á íslandi, eítir Jón
J. Aðils heiðursdoktor við háskóla
íslands, mikið rit og merkilegt, og
Nýall, heiinspekisrit eftir doktor
Helga Pjetursson, nýstárleg bók í
meira Iagi, rituð á undurfögru máli,
Tajsvert hefir og komið útaískáld-
ritum, en ekkert þeirra virðist sjer-
staklega tilkomumikið.
Af öðrum tíðindum er gersthafa
í islenskum listaheimi, má geta þess
að byrjað var aftur á Listaverka-
safnhúsi Einars Jónssonar, sem hætt
var við 1916. Verður það væntanl.
fullgert í vor og þar með lokið
hrakningi þeim, er verk hins ágæta
listamanns hafa orðið að sæta okk-
ur til vanvirðu. Pá var og hin fyrsta
almenna listasýning hjer á landi
opnuð í Reykjavík 31. ágúst, Einn
af merkusíu viðburðum ársins er,
að Radiumstofnunin tók til starfa.
Hefir fraingangur þess máls orðið
syo skjótur að undrun sætir, þrátt
fyrir ýmsa örðugleika þessara erf-
iðu tíma, en Oddfellowar hafa löng-
um sýnt það að þeim málum var
vel borgið, er þeir hafa tekið að sjer.
Hjer koinu í sumar danskir knatt-
spyrnumenn úr *Akademisk Boid-
klubs« og þreyttu íþrótt sína við
landann. Báru íþróttamenn vorir
lægra hlut, en stóðu sig þó betur
en við var búist, því hjer var við
einvalalið að etja.
Flokkur danskra kvikmyndara,
undir forustu O. Sommerfelt, dvaldi
hjer í sumar um þriggja mánaða
skeið við að »filma« »Sögu Borg-
arættarinnar« eftir Ounnar Gunnars-
son. Var höfundurinn með í förinni.
Ferðaðist flokkurinn talsvert um
landið og Ijet að sögnum hið besta
yfir dvölinni.
Af löndum vorum, er dvelja lang-
vistum erlendis, komu hingað tón-
skáldið próf. Sveinbjörn Sveinbjörns-
son, Pjetur Jónsson söngvari, Jó-
hannes Jósefsson glímukappi með
konu og börnum og máske fleiri,
því »röm er sú taug, er rekka dreg-
ur föðurhúsa til.«
A þessu ári voru og haldnir lög-
fræðinga, lækna- og guðfræðinga-
fundir fyrir Norðurlönd og fóru
hjeðan fulltrúar á alla þessa fundi.
Einnig fóru af vorri hendi fulltrúar
á fundi Norræna stúdentasambands-
ins er haldinn var í Noregi, Pá var
og biskupi vorum boðið til Dan-
merkur og þaðan til Svíþjóðar meA
tilmælum um að halda þar nokkra
fyrirlestra. Var honum tekið þar hið
besta.
Af ýmsu, sem hjer hefir verið tal-
ið, er það Ijóst að fullveldi vort
þó ungt sje, hefir þegar breytt af-
stöðu okkar út á við, og að ná-
grannar vorir telja okkur fremur en
áður menn með mönnum. Ætti það
vissulega að skerpa ábyrgðartilfinn-
ingu vora og vera oss hvöt til þess
að verða meiri menn og betri.
Við eigum nú á næstu tímum
að ráða fram úr viðfangsmiklum
verkefnum. Framtíð okkar og vel-
ferð er undir því komin hvernig
þeim verður skipað, og á okkur
hvílir ábyrgðin, hvort vel tekst eða
ifla, því »svo liggur hver sem hann
hefir um sig búið.« Oleymum því
eigi að fullveldisbarátta vor var þjóð-
ernisbarátta og treystum því að:
»Sá guð, sem gaf oss landið og
lífsins kostaval,
hann lifir í því verki, sem fólkið
gera skal.«
St. Sv.
Vikan.
—oo—
T/Öin: Fyrri part vikunnar óslitinn
hríðarhamur, á sunnudagmn og mánudag-
inn var versta hríðin sem komið hefur á
vetrinum með norðaustan stórviðri og
frosti talsverðu. I gær og fyrradag bjart
og gott veður, og var frostlaust orðið í
gær. Afarmikil snjóþynglsi eru hér, eink-
um á láglendi, úr fjöllum hefur rifið jafn-
óðum.
Bæjarstjórnarkosningin byrj-
ar kl. 1 í dag. — Á hádegi á fimtudag
höfðu tveir listar verið afhentir oddvita
kjörstjórnar, A- og B-listi. Fleiri koma því
ekki til greina við Jrosninguna, því þá var
frestur útrunninn. Á A-listanum eru:
Jón Guðmundsson verslunarstj. og
Ole O. Tynes útgerðarmaður
og er sá listi studdur af Kaupm. og Versl-
unafmannafélaginu auk fjölda annara, af
öllnm stéttum.
Á B-listanurn eru:
Hannes Jónasson kaupmaður og
Guðrún Björnsdóttir frú.
Er sá listi aðallega studduraf Verkarnanna-
félaginu.
Töluverður undirbúningur er af hálfu
stuðningsmanna beggja listanna, einkum
hefur þó borið mikið á fonnælendum
B-listans. Er töluverð óeining orðin í því
liði, og jafnvel fullyrt, að sjáif f,ulltrúaefn-
in séu mjög ósátt út af sætaskipuninni,
munu bæði hafa kosið efra sætið á list-
anum.
Sjöstjarnan mótorskip frá Akur-
eyri, er hér í dag, fer næstu daga beina
leið til Reykjavikur.
S.s. ,/sland1 kom til Reykjavíkur
í gær.
Kirkjan. Messað á morgun kl. 5.
Samkomuhús.
—oo—
Pað er einkennileg ráðstöfun hjá
stjórn þessa bæjarfélags eða hrepps-
félags, þegar þessir samningar, er
hér um ræðir, gengu í gildi að fast-
leigja eina samkomuhúsið sem til
er í bænum, svo hartnær ómögu-
legt er að fá hús þetta til neins,
nema fyrst að knékrjúpa manni þeim,
er hefir það á leigu. Ekki verður
það þó sagt með sanni, að þetta
sé nein nauðsynjastofnun er leigt
hefir húsið, né fyrirtæki það sé á
nokkurn hátt bænum til hagsmuna
og —- því síður sóma. Eg hygg
það sé eigi fjarri sanni, að óþarfari
stofnun hinni yngri og yngstu kyn-
slóð hafi hér aldrei upp risið. Pað
fara margir aurar í bíóferðir barna
og ungiinga frá allra fátækustu
heirnilunum, sem engan eyri mega
missa frá daglegu viðurværi. Og
margar þúsundic króna hafa Sigl-
firðingar sótt ofan í budduna til
þess að kasta þeim í hítina á Bíó,
Börnin eru eigi gömul þegar þau
fara að biðja um að lofa sér á Bíó,
og þau ganga fast eftir því litlu
angarnir, að þau fái aurana, því sú
freisting liggur jaeim þungt á hjarta.
En hvað hafa Bíóin svo að bjóða
börnunum? ja, — það getur bæði
verið gott og ilt — siðferðisbæt-
andi og siðferðisspillandi. Venju-
legastar myndir, sem hér eru sýnd-
ar, eru af því tæi, sem kvikmynda-
félögin taka til að sýna skríl í stór-
borgunum. Slíkar myndir hafa ekk-
ert til síns ágætis annað en það að
æsa skemtana og nautnalöngunina.
Pað eru tilfengnir sérstakir menn
sem 'búa til »beinagrind« myndar-
innar, eða uppistöðu — prógramm-
ið. Svo er myndin sniðin eftir þessu.
Má nærri geta hve nauðaíítið er í
slíkt varið til andlegrar nautnar.
Siíkir menn sem þessir, er hug-
myndina eiga til fjölda skrílmyuda
á Bfóunum, eru auðvitað fyrst og
fremst slungnir á þá vísu, að vita
hvað »fólkið« er gjárífast í. En guð
hjálpi þeim sem halda að þarna séu
skáld á ferðinni — eða að þarna
sé verið að sýna fræg listaverk, þótt
slíkt standi kannske stóru höfða-
letri skrifað á götuauglýsingunum.
Nei, þeir menn hafa aldrei fundið
ylinn af hinum himneska eldi —
aldrei stigið fæti sínum í »lundinn
he!ga.« Og þótt margir haldi því
fram að bíómyndir séu menntandi
— og það geta þær verið að vísu
— þá mun hitt sönnu nær, að eng-
in menntun sé íalskari né lýgnari
en sú er þangað er sótt. Tökum
dænii: okkur er sýnd mynd sem á
að gjörast austur í heimi t. d. Kína
eða Japan — og sem á að sýna
okkur háttu og siðu, menningu og
búning t. d. japan. — Pað er ekki
langt síðan við sáum ámóta mynd
hérna á Bíó. — Við höfum aldrei
koniið til Japan, en við höfum haft
þaðan sannar fréttir um ýmsa
þjóðháttu og — um fram alt — við
höfum séð þaðan sannar myndir.
En þegar við förum að horfa á kvik-
myndina, hnykkir okkur við. Eru
þetta Japanar? Að vísu er búning-
urinn eigi ólíkur. En eftir að maður
hefir horft á myndina stundarkorn,
sér í gegnum svikin. Petta eru þá
ekkert annað — eftir alt skrumið —
en lélegir kvikmyndaloddarar —
»sminkaðir« svo að haugarnir jafn-
vel sjást á myndinni — og svo
ilia grímaðir að menn hljóta að
taka eftir því, ef menn annars taka
eftir nokkru. Og það eru lítil líkindi
til að þessir loddarar hafi nokkurn
tíma til Japan komið, og eru kannske
eftir alt saman ekkert kunnugri þar
en við, neina síður væri. Og pálm-
arnir og jurtalífið — alt saman falskt
— gelgjulegar garðjurtir, vestrænar
stælingar norðan úr Evrcpu, þegar
best lætur, — eða þá beinlínis fram-
leiddar með brögðum Ijósmynda-
listarinnar. Eða »Fjalla-Eyvindur.«
Er það ekki dásamlegt sýnishorn
íslensks þjóðbúnings og íslenskrar
náttúru, sem sænskir kvikmynda-
menn sýna þar? Náttúran íslenska
orðin að kollóttum. snjóþöktum
hæðadrögum norður á Finnmörk.
íslenski búningurinn hrærigrautur
sænsks og norsks selbúnings, sem
enginn maður botnar í, og íslensku
bæirnir afmyndaðir finskir ,gammar.‘
Nei það er alveg áreiðanlegt að falsk-
ari fróðleiks getur enginn maður
aflað sér, en með því að sækja ó-