Alþýðublaðið - 04.10.1935, Blaðsíða 3

FÖSTUDAGINN 4. OKT. 1935.
AL-ÞÝÐUBLAÐIÐ
AL^ÝÐUBLAÐIÐ
OTGEFANDI:
AJLÞfÐUFLOKKURINN
RITSTJÖRI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJÖRN:
Aðalstræti 8.
AFGREIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
SlMAR:
4000—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjóm (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima)
4904: F. R. Valdemarsson (heima).
4905: Ritstjóm.
4906: Afgreiðsla.
STEINDÓRSPRBNT H.F.
Éprjðju.
I ÐJA, félag verkafólks í verk-
smiðjum, hefir nú unnið
fullan sigur í deilunni við h.f.
Svan.
Málsefnin voru þau að fram-
kvæmdarstjóri Svans H. J.
Hólmjárn, hafði sagt upp tveim-
ur stúlkum, sem unnu í verk-
smiðjunni, með svo að segja
engum fyrirvara, en samningar
þeir, sem hann hafði gert við
Iðju skuldbundu hann til að
segja ekki verkafólki upp með
skemri fyrirvara en þremur
mánuðum.
Iðja krafðist þess, að þeim
stúlkum, sem þannig voru'
reknar úr vinnu, yrði greitt
þriggja mánaða kaup, og sá H.
J. Hólmjám þann kost vænst-
an að ganga umsvifalaust að
þeim kostum.
Aukið öryggi.
Það er alkunna, að verkafólk
í verksmiðjum hefir til þessa
staðið nær öllu varnarlaust gegn
árásum atvinnurekenda, þeir
háu herrar, hafa getað sagt því
að hypja sig burt úr vinnunni
án alls fyrirvara, þegar þeim
hefir þóknast. Þanhig er þessu
einnig háttað með verzlunar-
fólk.
Deilan við Svan sýnir að það
er á valdi verkalýðsins sjálfs
hvort hann býr áfram við slíkt
öryggisleysi, eða stendur saman
í skipulagsbundnum félögum,
sem tryggja honum rétt og
öryggi gagnvart atvinnurekend-
um.
Hjá því getur ekki farið að
þetta sé öllum verkalýð ljóst, og
hver og einn einasti maður,
karl eða kona, sem í verksmiðj-
um vinna gangi í Iðju þegar á
næstu dögum, og að verkalýður-
inn, sem við verzlun vinnur fari
að þeirra dæmi og myndi öflugt
verkalýðsfélag, sem gerist liður
í allsherjar samtökum íslenzks
verkalýðs.
Fræðsluhringar.
r
AGÓÐUM íslenzkum sveita-
bæjum var það siður til
skamms tima, að beimilisfólkið
safnaðist saman- á kvöldvökunni
og las einn upphátt fyrir alla.
Efni þess, siern lesið var, varð
síðan umræðuefni heimilisfólks-
ins næstu daga á eftir, og skap-
aðist þannig sérstæð og merki-
leg menningarstarfsemi í flestum
íslenzkum sveitabaðstofum.
Með breyttum atvinnuháttum
hefir þessi góði siður að mestu
lagst niður, en nú á síðustu tím-
um er hann að rísa upp í ným
mynd, þar sem eru fræðsluhring-
arnir eða leshringarnir, eins og
það er kallað.
Starfsemi þessi hefir náð mik-
illi útbreiðslu um Öll Norðurlönd
og verið mjög merkur þáttur í
menningarbaráttu Norðurlanda-
þjóðanna.
Þessum þjóðum er fullljóst, að
skólarnir einir geta aldrei orðið
pjóðunum sá menningargjafi, sem
þörf krefur; hver rnaður verður
að læra meðan hann lifir; að því
stuðlaði baðstofufræðslan hér á
landi, og að því stuðlar fræðslu-
hringastarfsemin.
Nokkrir áhugamenn hafa nú
beitt sér fyrir því, að taka hús-
næði á leigu fyrir þessa starf-
semi hér í bænum, og verður nú
hafist handa með að koma á fót
myndarlegri fræðsluhringastarf-
semi hér nú næstu daga. Slikt
starf á að koma í stað kvöld-
vökunnar á sveitaheimiiunum;
pað er fyrir alla, unga og gamla,
og þó öllu fremur fyrir þá eldri,
því hinir njóta margir sikóla-
vistar.
anna á áhrifum mismunandi
langrar dagsbirtu á ýmiskonar
jurtagróður. Þetta hefir geisi-
mikla þýðingu fyrir Sovétríkin,
sem ná frá heimskautalöndunum
og suðlur undir hitabelti. Svo að
eitt dæmi sé tekið, er það þann-
ig um kartöflur, að þær vaxia
mjög seint og illa meðan dagar
eru langir og nætur stuttar eins
og er í norðlægum löndum á
sumrum. En á hinum sömu
breiddargráðum má flýta vextinum
'0g margfalda uppskeruna með
þvi að útibyrgja birtuna hæfi-
lega frá kartöfluCkrunum. Þess-
ar tilraunir hafa nú leitt í ljós,
hvaða kartöfluafbrigði hæfa bezt
hverri breiddargráðu og hvenær
réttast er að sá til þeirra. Eng-
inn ikann að gizka á, hvaða þýð-
ingu þessi fróðleikur getur meðal
annars haft fyrir fcartöflurækt á
Islandi. En hvað hafa kunmáttu-
menn vorir annars af þessum
fróðleik að segja?
Enn er að geta um gróðurhús,
þar sem jurtir eru ræktaðar í
heitum gusti, hæfilega skömtuð-
um, til þess að komast að þvi,
hvort jurtirnar hafi skilyrði til
að þrífast á eyðimörkum- Mið*
Asíiu. Hér er sérfræðingur í júrta-
erfðafræði, sem hefir framleitt
fjölda kynfastra blendinga með
nýrri aðferð, sem hann er sífelt
að fullkomna. Einn er kynblend-
ingur hreðku og kálhöfuðs, sem
að vísu hefir ekkert verziunar-
gildi, en af aðferðum þessa vis-
indamanns telur Huxley, að mik-
ils megi vænta í framtíðinni.
Á stofnuninni er verið að gera
tilraunir með að sá hrísgrjónum
úr flugvél. Þar fara og fram ná-
kvæmar rannsóknir á því, hvernig
jurtum bregður við, er þær eru
gróðursettar í vatnsósa jarðveg.
Kiort eru, gerð yfir hinar svo-
nefndu litbeygjur, örsmáar agnir
í frumúkjörnunum, sem bera hina
arfgengu leiginleika frá einni kyn-
slóð til annarar. Stofnunin gerir í
sífellu út leiðangra grasafræðinga
til að rannsaka gróður Rússlands
og nærliggjandi landa. Fyrir fá-
um áruin síðan var Afghanistan
þannig gagnkannað, og var ár-
angurinn skráður í tvö þykk
bindi, sem hafa mjög mi'kið vis-
indalegt gildi, og ekki síður fyrir
landafræði en grasafræði.
Nýlega er fundin jurt nokkur
innan sjálfra Sovétrikjannia, sem
líklegt er, að borgi hundraðfalt
allan kostnað við þessar land-
könnunarferðir. Huxley handlék
þessa jurt á Gróðuriðnaðarstofn-
uninni. Það er lítið körfublóm,
sem kallað er Soorzonera og er
frá Túrkestan. Ibúarnir þar nota
safann úr jurtinni sem lím,
og er útlit fytir, að hana megi
rækta og nota til gúmmífram-
{dið'slu í stórium stíl. Er augljóst,
hverja þýðingu þetta getur haft
fýrir Sovétríkin, þegar þess er
gætt, að gúmmí er hið eina þýð-
ATV'NNULEYSIÐ.
SJálfstæðisflokknriDn boðar bjartsýni.
Atvinnnleysið er melra en nokkrn sinnl
áðnr og fátækratramfœrlð eykst mjðg.
Linuveiðarinn Ármann frá
Reýkjavík lagði á land í Kefla-
jvík í dag 96 tunnur af síld, sem
skipyerjar höfðu sjálfir saltað í
skipinu.
I gær kom Goðafoss til Kefla-
víkur og tók 150 smálestir fisld-
mjöls frá Fiskimjölsverksmiðjium
Elíasar Þorsteinssonar.
PÉTUR HALLDÓRSSON nú-
verandi borgarstjóri erkunn-
ur fyrir annað af afskiftum sínum
af opinberum máium en bjart-
sýni og stórhug. En svo undar-
lega bar við á bæjarstjórnarfundi
í gærkveldi, að hann boðaði bjart-
sýni og taldi menn alveg færa til
þess að taka núverandi ástandi
með gleði og engri örvílnan.
Auðvitað er það ekki nema
hrósvert, þegar miklir menn, sem
falin hafa verið mannaforráð,
telja kjark í rnenn á erfiðleika-
tímum, en þegar menn gera það
til að geta svikist um skylduverk
sín, er öðru máli að gegna. Þá
fara eggjunarorð þeirra að verða
görótt '0g gljáinn fellur af þeim.
Þetta var líka tilgangur Péturs
Halldórssonar í gærkveldi á bæj-
arstjórnarfundinum. Hainn taldi á-
standið vel viðunandi, til að getia
fengið afsökun fyrir þeirri á-
kvörðun sinni, að fjölga ekki í
atvinnubótavinnunni þrátt fyrir
hið gífurlega atvinnuleysi. Pétur
Halldórsson sagði m. a., að hann
teldi ekki rétt að fjölga meir í
atvinnubótavinnunni en orðið
væri (150 manns), fyr en þá ef
til vill síðar í haust, því að nú
væru svo margir í atvinnubóta-
vinnunni, að hægt væri að láta
hana ná til allra þeirra, sem nú
væru skrásettir og hefðu fyrir
þremur börnum og fleirum að
sjá.
Ólafur Friðriksson talaði gegn
firrum borgarstjóra. Sagði hann
það frábæra firru og ömurlegan
vott um menningarástaindið með-
al bæjarfulltrúa Sjálfstæðisflokks-
ins, þegar forystumaður þeirra,
borgarstjórinn, héldi því beinlín-
is fram, að aðrir þyrftu ekki að
lifa af verkamönnum siem væru
atvinnulausir en þeir, sem ættu
þrjú börn eða fleiri. Hann sýndi
Alþýðublaðið vill skora á alla
lesendur sína, að gera það, sem
þeim er auðið til þess að efla
fræðsluhringastarfsemina.
líka fram á þaö, að stóryrði borg-
arstjóra um ástandið og tilraun
hans til að draga úr því að þörfi
væri fyrir auknar atvinnubætur,
væru hin argasta firra og fásinna.
Hann sýndi fram á það, að fá-
tækraframfæri yrði meira á þessu
ári eri í fyrra og sýndi það meðal
annars hið versnandi ástand, enda
vissu allir hvernig sumaratvinnian
hefði fariði í kumar, og þyrfti ekki
annara vitna við.
1. október í fyrra hafði fá-
tæikraframfærið til innansveitar-
manna numið 550 þús. kr., en nú
fyrsta október nemur það 758
þúsundum króna. Á sama tíma í
fyrra nam alt fátækraframfærið
bæði til innan- og utan-sveitar-
manna 703 þús. kr., en nú, 1.
akt., nam það 993 þús. kr. eða
290 þús. kr. meira. Sýnir þetta
sanna mynd af ástaindinu. Og nú
er útlit fyrir að fátækrafram-
færið muni nema um 30% af
áætluð'um heildartekjum bæjarins.
Litil atvinnubótavinna þýðir aukið
fátækraframfæri, mikil atvinnu-
bótavinna þýðir minna fátækra-
framfæri. ólafur Friðriksson sýndi
fram á það, hvernig hægt væri
að bæta við í atvinnubótavinin-
una, svo að í henni ynnu 300
manns frá 10. þ. m. og fleiri
síðar.
Á bæjarstjórnarfundinum lögðu
fulltrúar Alþýðuflokksiris fram
svohljóðandi tillögur:
Bæjarstjórn samþýkkiraðfjölga
í atvinnubótavinnunni frá næsta
fimtudegi upp í 300 manns og
halda þeirri tölu, svo og 8 stunda
vinnutíma fyrst um sinn til mán-
aðamóta, október—nóvember. —
Jafnframt samþykkir bæjarstjórn
að stofnsetja nú þegar mötuneyti
(almenningseldhús) og verði at-
vinnulausu verkafólki látinn þar
i té ófceypis matur eftir ávísiun
fátækrafulltrúa, skólahjúkrunar-
kvenna og heimilisráðunauts bæj-
arins, en öðrum gefinn kostur á
að kaupa þar fæði við kostnaðar-
verði.
Ekki treystist íhaldið til að
samþykkja þessar tillögur, en
samþykti að vísa þeim til bæjar-
ráðs.
Um 1700 tiMMF aí síld komn á
land í gær i Seflavik, Sandgerði
og Hafnarfirði.
KEFLAVÍK, 3/10. (FÚ.)
IGÆRKVELDI fóru allir bát-
ar út til veiða, og var veiði
mjög misjöfn. Margir bátar fengu
enga sild, en aðrir góða veiði.
Þessir bátar fcomu til Keflavík-
ur með síld í dag: Jón Guð-
mundsson með 33 tunnur, Baldur
48, Bjarni Ólafsson 26, Freyja frá
Njarðvilkum 48, Glaður frá Vest-
mannaeyjum 18, Öðlingur 17, Lag-
arfoss 15, Bragi 15, Stakkur 52,
Arnbjörn Ólafsson 37, Kári frá
Akureyri 55, Kári frá Gerðum 77,
Herjólfur frá Vestmannaeyjum
100, og Höfrungur 130 tunnur.
SJdio velnr nndan
Sandserði.
Síldina fengu bátarnir 16—20
sj'ómílur vestur af Sandgerði. Sjó-
menn segja mikla síld hafa vaðið
í gærkveldi og í morgun á þess-
um slóðum, og var mikið af hval
i síldartorfunum.
Nú er bezta veður og allir bát-
ar farnir á veiðar.
ingarmiikla hráefni, sem þau
skortir.
Huxley minnist á, hverjum erf-
iðleikum það sé bundið í auð-
valdsrJkjunum, að atvinnuvegum-
um nýtist niðurstöður vísindanna.
Hér sé að vísu miikið um að
, kenna fáfræði, hleypidómum og
tregðu manna við að veita við-
töku nýjum hugmyndum, en
mestu ráði fjárhagslegar ástæð-
ur, svo sem hve kostnaðarsamt
það sé að sannprófa niðurstöð-
urnar i hinu praktiska lífi og
sýna fram á, að þær séu í raiun
og veru arðberandi. í sikipulögðu
rilki, eins og Rússlandi, sé ált
þetta ólíkt auðveldaria, enda er
þar öllu fyrirkomið á þann hátt,
að vísindin komi að sem skjót-
ustu og beinustu gagni. 1 land-
búnaðarmálunum er fyrirfeomu-
lagið þannig, að tilraunastöðvar
víðs vegar um Sovétríkin standa
í loeinu sambandi við Gróðuriðn-
aðarstofnunina. Hver tilrauna-
stöð stendur aftur í sambandi við
öll samyrkjubú í sínum lands-
hluta. Nærri öll samyrkjubú reka
síðan litla gróðrarstöð, þar sem
unt er að gera ýmis konar gróð-
urathuganir. Ef nú. Gróðuriðnað-
arstofnunin hefir eitthvert af-
brigði hveitis, rúgs eða bómull-
ar, sem þörf er á að fá gerðar
praktiskar tilraunir með, dreifir
hún því út meðal viðeigandi til-
raunastöðva, sem aftur dreifa þvi
út meðal hundraða samyrkjubúa.
Þannig er afbrigðið þaulprófað,
ekki á fáum ekrum lands og á
einum stað, heldur á þúsundum
ékra víðs vegar og við alls
konar ólíkustu skilyrði.
III.
Mikið væri fyrir það gefandi,
að mönnum lærðist að Lta á
Rússland sem land af þessum
heimi, merkiliegt land, sem
nú er ef til vill öllum
löndum framar nytsamt til mikils
fróðleiks og um mjóg margt til
eftirbreytni, þó að sumt kunni
að mega miða til viðvörunar. Hin
trúarlega afstaða til rússneskra
fyrirbiigða, sem nú tíðkast svo
mjög, skiftir mönnum yfirleitt í
tvo flokka, þá, sem eru „með“
Rússlandi, og þá, sem eru „á
móti“ því, með viðeigandi heimsik-
legum sikyldum til að gera ann-
aðhvort að syngja öllu rússnesku
l'Of eða færa það í bann. Annar
er flokkur hinnar blindu aðdáim-
ar, en hinn flokkur hins blinda
haturs, og eru báðir jafn uppá-
takanlegir fyrir heilbrigða skyn-
seini, sem er sjónin fyrir öllu.
Slílk trúarafstaða til jafn
veraldlegra hluta kann að
sæma óf orbetranlegum upp-
alningum hinna óvísindalegu
ikapítalistisku þjóðfélaga, en
er hins vegar næsta ó-
samboðin væntanlegum meðlim-
um hinna vísindalegu þjóðfélaga,
sem koma skulu. Ekkl skal dreg-
lið í efa, að sendifarir hinna trú-
uðu til Sovétnkjanna séu sendi-
mönnunum sjálfum til mikillar
trúarlegrar uppbyggingar og lyft-
ingar, en fyrir aðra svara þær
naumast kostnaði. 4 Það halelúja,
sem sungið er eftir ferðimar, er
ökki þeim mun lærdómsríkara en
það halelúja, sem kyrjað var áð-
ur en lagt var af stað. Hvernig
væri, með tilliti til gjaldeyris-
vandræðanna, að hætta í bili við
þessar pllagrímsferðir héðan úr
landi og senda í þess stað til
Sovétrílkjanna þó að ekki væri
nema einu sinni á ári einn valinn
sérfróðan mann, ekki í |meina iend-
urfæðingarferð til þess að gína þar
yfir öllu og verða jafnnær um all-
an veraldlegan fróðleik, heldur til
að kynna sér sem rækilegast
allar nýjungar, sein varða hans sér-
fræðigrein? Ef sá, er þetta ritar,
mætti velja fyrsta sérfræðinginn,
myndi hann senda Klemenz Krist-
jánsson á Sámsstöðum til Gróð-
uriðnaðarstofnunarinnar í Lenin-
\grad, í vísu trausti þess, að hann
flytti þaðan hingað til landsins
margan nytsaman fróðleik, án
þess að yfirfallast sér til sálar-
tjóns af trúarlegum grillum um
það, hvort hann væri á hinn eina
sáluhjálplega hátt „með eða móti
Rússlandi". Er þessari uppá-
stungu um sendiför Klemenzar
Kristjánssonar til Leningrad hér
iTnjeðj í fylstu alvöru beint til Bún-
aðarfélags íslands. — a.
270 tn. matjessaltaðar
t Sandgerði i gær.
SANDGERÐI, 3/10. (FÚ.)
Þessir bátar lögðu síld á land
í Sandgerði í dag: Gylfi 97 tunn-
ur, Ægir frá Gerðum 67 tunnur,
Muninn 14, Óðinn 19, og Ámi
Árnason 74 tunnur. Síldin var
mestöll matjessöltuð.
700 tannnr komn á land
í Hafcaifirði i gær.
HAFNARFIRÐI, 3/10. (FÚ.)
I dag feomu 7 skip til Hafnar-
fjarðar með rúmar 700 tunnur
síldar. Síldina veiddu þau í Mið-
nessjó, djúpt. Er síldin talin
mjög góð, og þegar fréttaritari
útvarpsins í Hafnarfirði talaði við
fréttastofuna kl. 18,30 í kvöld,
var verið að salta hana og talið
að söltunin myndi standa langt
fram á nótt. Hefir eins mikil síld
ekki borist á land í Hafnarfirði í
manna minnum. Skipin, sem
komu með síldina, voru: Jón Þor-
láksson með 72 tunnur, Huginn
þriðji með um 100 tunnur, Grótta
með um 140, Sæbrimnir með 160,
Auðbjörn með 70, og Gunnbjöiw
með 100 tunnur.
Engin siðkdómshætta
fir snndlangnnaffl.
Undanfarið hefir sá orðrómur
gengið í bænum, að mikil sjúk-
dómshætta stafaði frá sund-
laugunum. Hafa sögur gengið
um það, að menn sýkist þar
bæði af augnveiki og jafnvel
samræðissjúkdómum.
IJt af þessu hafa simdkenn-
ararnir í laugunum beðið blaðið
fyrir eftirfarandi:
„Vegna orðróms þess sem nú
gengur um kynferðissjúkdóma-
hættu í sundlaugunum hér í
Reykjavík, viljum við undirrit-
aðir sundkennarar hérmeð leyfa
okkur að birta eftirfarandi
vottorð:
Eftir beiðni hr. sundkennara
Jóns Pálssonar votta ég, að
mér er ekki kunnugt um að
sýking af kynsjúkdómi hafi
nokkurntíma átt sér stað í
sundlaugunum hér, enda alment
talið að slík sýking geti varla
átt sér stað úr vatni.
Rvík 27. sept. 1935.
Hannes Guðmundsson.
Eftir ósk skal ég taka fram,
að ég hef aldrei haft undir hönd-
um sjúklinga með kynsjúkdóm,
sem rakið gæti sýkingu sína til
sundlauganna við Rvík og tel ég
lítil líkindi til, að fólk geti smit-
ast þar við sundiðkanir. Einnig
mun slíkum sjúklingum yfirleitt
vera ráðlagt að nota þær ekki
meðan þeir eru á smitunarstigi.
Rvík. 27. sept. 1935.
M. Júl. Magnús,
læknir.
Reykjavík 2. okt. 1935.
Jón Pálsson. Ölafur Pálsson.
Efni i fe^mlnsarkjftla
og samkvæmiskjóla nýkomið.
Saumastoían,
Lækjargötu 4.