Alþýðublaðið - 16.10.1935, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGINN 16. OKT. 1935
ALÞÍÐUBLAÐIÐ
ALÞYÐUBLAÐIÐ
OTGEFANDI:
ALÞÝÐUFDOKKURINN
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON
RITSTJORN:
Aöalstræti 8.
AFGRKIÐSLA:
Hafnaratræti 16.
StMAR:
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýslngar.
4901: Ritstjóm (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. VUhjálmfls. (heima)
4904: F. R.Valdemarsson(heima), |
4905: Ritstjóm.
4906: AfgreiSsla.
STEINDÖRSPRENT H.F.
Barátian
við kreppnna.
HLUTVERK þings og stjórnar
er fyrst og fremst þaö, að
vinnla gegn afleiðingmn krepp-
[unnar. 1 þeirri baráttu vierður að
stefna að því tvennu, að fá halla-
lausan þjóðarbús'kap og rlkisbú-
skap, þ. e. a. s. þess tvenns verð-
ur að gæta, að útflutningur lands-
manna nægi til þess að greiða
þann erlendan varning, sem þjóð-
in þarf að kaupa og vexti og af-
borganir af lánum og aðrar ó-
sýnilegar gieiðslur, og að lands-
reik.ningar sýni, að rikisstjórnin
eyði ekki meiru en aflað er.
Þessi tvö spursmál eru svo ná-
tengd, að þau verður að ræða í
sambandi hvort við annað.
Hallalaust þjóðarbú.
hana í sínar hendur, og halla-
laust þjóðarbú verður torfengið,
nema þetta verði gert og um leið
unnið öfluglega að því að auka
innlenda framleiðslu bæði til út-
flutnings og notkunar í landinu
sjálfu.
Fyrir atbeina ríkisstjómarinniar
hafa þegar vérið gerðar öflugar
ráðstafánir til þess að gera aðal-
útflutningsvöru okkar, fiskinn,
fjölbreyttan, og eru lHkur til að
það muni gefa góða raun. Þá
hefir og verið unnið að því, að
hagnýta fisktegundir, svo sem
karfa, sem áður vom lítt eða
ökki hagnýttar.
Þessar ráðstafanir lúta að þvi,
að auka útflutningsmöguleika
okkar.
Hitt er þó ekki síður mikils um
vert, að aukin verði framleiðsla
á vöru, sem notuð er í landinu
sjálfu. Þ. e. a. s. að aukinn verði
innlendur iðnaður.
Sem dæmi má benda á, að
rannsökuð hafa verið nokkuð skil-
yrði fyrir því, að koma á fót
innlendri sementsgerð, áburðar-
vinslu, kjarnfóðurframleiðslu og
kornmölun.
Alt er þetta hægt, og alt myndi'
þetta spara þjóðinni útfluttan
gjaldeyri um milljónir króna.
Leiðin sem liggur að því
marki að fá hallalaust þjóðar-
bú, er því sú að ríkið taki alla
utanríkisverzlun í sínar hendur
og að það beiti sér fyrir að stór-
auka innlendan iðnað.
Þegar hallalaust þjóðarbú er
fengið, verður auðveldara að fá
hallalaust ríkisbú, og verður nán-
ar að því máli vikið síðar.
Ein helzta ráðstöfunin, sem
gripið hefir verið til, til þess að
draga úr hinum mikla halla, sem
verið hefir á þjóðarbúinu, er að
talkmarka innflutning á erlendum
varningi og útflutning gjaldeyris
eftir því sem föng eru á.
öllum hefir verið ljóst, að
sparnaðarráðstafanir geta ekki
verið nema einn þáttur í hiniu
mikla viðreisnarstarfi, en Alþýðu-
flokknum er auk þess ljóst, að
innflutningshöft og gjaldeyris-
hömliu' koma aldrei fyllilega að
tilætluðum notum. Það vald
sem hafa verður á utanríkis-
verzluninni, næst aldrei nema
með því einu móti að ríkið taki
Hljómleikur, söngur og erindi
verður í dómkirkjunni í
kvöld kl. 8 y2. Efnisskrá:
Kirkjukórinn syngur. Tríó:
Eggert Gilfer, Þórarinn Guð-
mundsson og Þórhallur Árna-
son. Erindi: Gísli Sveinsson
sýslumaður. Einsöngur: Marinó
Kristinsson, stud theol.
Sjómannakveðjur.
Lagðir af stað áleiðis til Eng-
lands. Vellíðan. Kveðjur. Skip-
verjar á Garðari.
Fórum á laugardagskvöld frá
Húsavík áleiðis til Englands.
Skipverjar á Surprise. — 14.
okt. FB.
Soltunartiminn og sildarverðið
í sumar.
Það hefir allmikið verið ritað
um starfsemi Síldarútvegsnefnd-
ar, sérstaklega í blöðum Sjálf-
stæðisflokksins á þessu sumri, og
er það einkum tvent, sem henini
er fundið þar til foráttu:
1. Að hún hafi látið byrja
söltun altof seint og með því
skaðað alla þá, er við síldveiði og
síldarveikun hafa fengist í ár óg
þar með þjóðina í heild sinni.
2. Og að hún seinni hluta sum-
arsins hafi haldið niðri fersk-
síldarverðinu, til stórtjóns fyrir
sjómenn og útgerðarmenn.
Það mun hafa verið blaðið
Siglfirðingur, sem hafði heiður-
inn af því, að skrifa fyrst um
hve óhæfilegt það væri, að byrja
söltun svona seint, og skaða
með því landið jafnvel rnn millj-
ónir kröna. Leiðinlegast var samt.
að hann sikyldi' ekki benda á
þetta fyr en auðséð var, að síld-
veiði myndi bregðast, þvf annars
hefði mátt segja: Sjá mikill spá-
maður er upp risinn meðal vor!
En viðvíkjandi sjálfri spuming-
unni var rétt að ákveða, að sölt-
un byrjaði ekki fyr en 22. júlí,
eins og átti sér stað í sumar, má
upplýsa eftirfarandi.
íslenzkir síldarseljendur höfðu
gert fyrirframsamninga um sölu
á síld til Svíþjóðar og Danmerk-
ur, alls um 140 þúsund tunnur.
I því nær öllum þessum samn-
ingum var tekið fram, að söltun
mætti ekki byrja, nema með sér-
stöku leyfi kaupanda, fyr en 25.
júlí á venjulegri saltsíld og 1.
ágúst á kryddsíld. Til þess að
undirstrika þetta, var með lögum
í Svíþjóð bannaður innflútningur
á sfld frá Islandi til 5. ágúst.
í samningum þeim, er Síldarút-
vegsnefnd gerði um Matjessíld,
var einnig ákveðið, að söltun
mætti ekki byrja fyr en 20.—-25.
júlí. Og hvernig var svo útlitið
að öðru leyti? Það var þannig,
að óhemju mikill síldarafli var
fyrri hiuta júlimánaðar og meiri
rauðáta í sjónum en dæmi eru
til áður á þessum thna. Alt fram
að 12.—15. júlí, var því ekki
annað fyrirsjáanlegt, ien að veiði
myndi verða meiri en þekst hefði
áður, sérstaklega þegar tillit var
tdkið til þess, að fiskiskipaflot-
inn var því nær þriðjungi meiri
en síðustu árin á undan. Yar nú
undir þessum kringumstæðum
nokkurt vit í því að byrja sölt-
un t. d. 5.—10. júlí? Því svo
snemma hefði söltun þ'urft að
byrja, ef að hokkru verulegu
gagni hefði átt að koma, þar sem
sáralítil veiði var eftir 12. júlí.
Voru nokkur minstu líkindi til
þess, að unt yrði að selja þá
sild, er söltuð hefði verið á
þeim tima ,ef veiði hefði haldið
áfram? — Nei; það vo.ru engar
líikur til þess, þar sem Svíar með
fyrirframsamningum höfðu, keypt
alla þá síld, er þeir ætluðu sér
að kaupa, og öllum, sem bera
eitthvert skynbragð á þessi inál,
ætti að vera það ljóst, að það er
mun betra að fá minni síld, en
unt er að selja með sæmilegu
verði, en salta niður í.tugi þús-
unda tunna, sem enginn vill líta
við; sbr. síðasta starfsár síldar-
einkasölunnar.
Norðmennirnir höfðu enga Síld-
arútvegsnefnd, en þeir byrjuðu
þrátt fyrir það ekki að salfca síld
fyr en við, enda hafa þeir áreið-
anlega orðið þess varir á síðustu
árum, að það eru fyrst og fremst
kaupendur síldarinnar, sem á-
kvéða hvenær söltun skuli byrja.
Um það atriði, hvort ekki sé
réttara að fara eftir fitumagni
síldar en almanakinu um feyrj-
un söltunar, má geta þess, að
ýtarlegar tilraunir hafa verið
gerðar í þá átt af síldarsieljend-
um, en sænskir síldarkaupendúr
að minsta kosti halda því fram,
að júlísíld yfirleitt verði altaf
slæm vara, þótt feit sé, því sú
síld sé „aldeies uholdbar11, enda
kemur þetta heim við reynslu
ýmsra þeirra, er við síldarsöltun
hafa fengist hér á landi.
Að lokum má benda á það.
að fjöldi síldarsaltenda fékk
ekki tunnur á þessu ári fyr en
eftir miðjan júlí, og sáralítlar
tunnubirgðir voru fyrirliggjandi
í landinu. Það má einnig benda
á, að í fyrra var engm Síldar-
útvegsnefnd, og var þó ekki byrj-

Samræmlng frambnrð"
ar fslenzkrar tungn.
Eftir Pétur G. Guðmundsson.
Nú á næstunni á að hefjast ís-
denzkukensla í útvarpinu. Kenslu-
aðferð verður þar sjálfsagt nokk-
uð með öðru móti en gerist í
sfcólum. Greining viðfangsefna
verður með venjulegum hætti,
geri ég ráð fyrir, sem sé, að þar
verða gerð skil orðflokkum, beyg-
ingum orða, 'Orðmyndun, seta-
ingasikipun og stafsietningu. En
auk þess, sem venjulegt er, í
kenslubókum a. m. k., verður
þarna kendur framburður máls-
ins.
Um þetta síðasttalda atriði,
framburðinn, skal ég segja það
strax, að ég hefi ekki orð kenn-
arans fyrir mér um þetta, og ekki
hefi ég beyrt það haft eftir hon-
um. Ég hefi ©kki heldur séð þá
bófc, sem nota á við kensluna,
og nú er verið að pnenta.
En ég fullyrði þetta samt, og
skal nú skýra nánar á hverju ég
byggi þá fnllyrðingu.
Eins ’Og allir vita er nokkur
munar á framburði tungunnar eft-
ir landshlutum eða héruðum.
Þetta er þó efcki meiri munur en
svo, að hagnýting málsins biður
Utinn eða engan baga af honum.
Islenzkukennarar virðast ekki
hafa lagt mi’kið upp úr þessum
mun. Ég hefi ekki ’orðið þess var,
að neinar ráðstafanir hafi verið
gerðar til þess að samræma fram-
burð málsins. Ég hefi ekki held-
ur orðið þess var, að mikið hafi
verið að því gert að fcenna fram-
burð í íslenzku, að því undan-
teknu, að margir kennarar hafa
verið iðnir við að lagfæra sunn-
lenzka flámœlid, siem svo er kall-
að. Mér þykir sennilegt, að yfir-
leitt hafi kennarar talað máhð
við nemendur sína með þeim
framburði, sem þeirn var eðli-
legur, —' siem þeir höfðu vanist í
uppvexti sínum. Framburðar-
kenslan hefir því verið háð því, *
úr hvaða landshlutia hver fcennari
var uppranniwn. Og nemendur
hafa þegar þeir höfðu þrosfca til,
skoðað framburðarkensluna í
þessu Ijósi, en líktega sjaldan lit-
ið á hana sem samræmdan fram-
burð þjóðarinnar.
Enda þótt þessi glundroði hafi
átt sér stað, munu þeir menn þó
vera færri, sem líta svo á, að
tveir eða fleiri hættir framburð-
ar orðs getí báðir eða allir verið
réttír. Hitt mun sanni tnær, að
hver maður hallist að þvi, að á-
líta aðeins einn hátt framburðar
réttan, og mun þá venjuiega sá
háttur verða fyrir valinu, sem
maðurinn vandist í |uppvexti sta-
um. Af þessu hefir svo spunnist
ist endalaust nudd og karp um
það, hvað sé réttur framburður.
Vestfirðingurinn er hæddur fyr-
ir það að seg|a ganga, vegna þess
að í öðrum landshlutum segja
menn gánga. Norðlendingurinn er,
hæddur fyrir að segja kvalw,
vegna þess að’ í öðrum landshlut-
um er sagt Jmalur. Sunnlending-
urinn er hædidur fyrir að segja
meg, af því að í öðrum lands-
hlutum segja menn mtg.
Nú er ekki um það að villast,
lab kensla í útvarpinu er annars
eðlis ien feensla í lægri eða hærri
skólum til og frá um landið, sem
bundin er við lítinn og afmarkað-
an nemendahóp. Kenslan í út-
varpinu er hástkólakensla, því að
útvarpið er háðkóli þjóðarinnar,
miiklu áhrifameiri og merkilegri
en sá skóli, sem að lögum heitir
Háskóli Islands. Og þegar útvarp-
ið tekur að sér, kenslu, teins og
hér ræðir um, þiá hlýtur almenn-
ingur að ganga út frá því sem
sjálfsögðu, að til kennarastiarfs-
ins sé valið af betri endanum, og
að þeim kenrmrum sé í hvívetna
betur treystahdi til að kenna það
eitt, sem rétt er, heldur en hverj-
um og éinflm ófíndum alþýðu-
fcennara. Otvarpskenniari er kenn-
ari þjóðarinnar í heild. Útvarps-
stjórninni verða ekki gerðar þær
getsafcir — engin ástæða til þess
heldur — að hún velji til fcenn-
arastarfsins miðiungsmenn, því
síðux sikussa. Af þessu leiðir, að
ályktanir og stáðhæfingar út-
varpsikennarans verður litið á
sem eins fconar hæstaréttardóm.
En svo ég víki aftur að ís-
lenzfcukenslunni í útvarpinu, þá
skiflir minstu máli hvort kenn-
arinn þar ætlar að fcenina fram-
burð málsins eða ætlar ekki a'ð
kenna hanin. Islenzkukemiarinn
getur siem sé ékki hjá því kom-
ist að feenna framburð. Hann
verður að mæla á íslenzfcu og
framburður hans sjálfs hlýtur að
verða sfeoðaður sem mælikvarði
á réttan framburð tungujnmiar.
Það kernur ekki til mála að líta
svo á, að kennarinn noti sjálfur
þann framburð, sem haim telur
rangt af öðrum að nota. Það er
ekki heldur • líkiegt, að nokkur
nemandi líti svo á, að fceninarinn
telji að vísu sinn framburð rétt-
an, en annan framburð líka rétt-
an. Ef einhver nemaindi befði þá
sfcoðun á kenslunni, þá er hætt
við að hann heimfærði hana etan-
iig upp á margt annað, sem fcenn-
arinn ber á borð fyrir nemendur
sína. En þar með væri fótum kipt
undan því trausti, sem nemandi
verður aö setja til kennara, og
að að salta þá fyr en um 25.
júlí, af hvaða ástæðiun skyldi
það hafa verið?
Um síðara atriðið þarf efcki að
fara mörgum orðum, því vitan-
lega er það öllum ljóst, sem ekki
pru úti á þekju í þessu máli, og
sem vilja segja það, sem rétt er,
að Sildarútvegsnefnd hefiir alls
angar ráðstafanir gert til þess,
að halda niðri fersksíldarverðinu.
— Þvert á móti. — Fyrsta verk
Síldarútvegsnefndarrr í sumar var
að hækka fersksíldarverðið til
og það varifyrra, uppj í 6 kr. og
sjómanna og útgerðannanna um
3Ö°/o eða úr fimm krónum, eins
50 til 7 krónur.
Fékk nefndin fyrir þetta á-
mæll margra síldarsaltenda. Á
þeim 140 þús. tunnum, sem búið
var að selja fyiirfram, auk mat-
jessíldarinnar, nam verðhæklcuin'
þessi alls minst 210 þúsund krón-
um. Þá má og geta þess, að
jafnaðarverð á Matjessíld þieirii,
er Síldaríútvegsnefnd hafði selt
fyrirfram, var rúmar 30 krónur
fob, en árið áður höfðu ýmsir
síldarsaltendur selt Matjessíld
fyrirfram fyrir miklu lægra verð.
jafnvel alt niður í 18 krónur tutnn-
|una. Síldarútvegsnefnd hafði
þannig þegar unnið að mikilli
hækkun á síldinni, án pess að
kaupendw drœgju stg til baka.
Strax og það varð ijóst, að
veiði myndi bregðast, sem raun
varð á, til’kynti Síldarútvegs-
nefnd þeim, er keypt höfðu
matjessild með fyrirframsamning-
um, að ékki væri, unt að , láta
meira upp í þá samninga en
10% af því magni, sém samið var
um. Aftur á móti var kaupend-
um bent á, að ef þeir vilda
fylgjast mjeð í daglegri verðhækk-
un síldarinnar, þá myndu þeir
geta fengið matjessíld, alveg eins
og Svíar fengu saltsíld og krydd-
síld; en þeir vildu ékki taka 'því
boði, nema að örlitlu ieyti; kusu
heldur að vera án síldarinnar.
Það eru annars gerðar ýmsar
kröfur til Síldarútvegsnefndar.
Sennilega er þó síðasta krafan,
sem blaðið Einherji flutti nýlega,
einna frumlegust. Þar er þess
fcrafist af Síldarútvegsnefnd, að
hún leiti maikaða, þar sem ekki
séu gerðar hámarkskröfur um
fitumagn síldar og önnur gœði,*)
*) Leturbr. vor.
enda muni þeir markaðir fiimast,
ef vel sé leitað. Það er víst eng-
inn vafi á því, að allar menning-
arþjóðir gera hámarkskröfur um
gæði matvæla yfirleitt, og þá
ekkl síður til gæða síldar en
annara. Er það því sennilega
meining blaðsins, að leita ti'
þeirra þjóða, er ekki geta talist
menningarþjóðir, til að selja þeim
þá síld, er ókki getur talist fyrsta
flokks vara. Þessi krafa meðal
annara er ljósiasta dæmi þess,
hvað unt er að komast Langt í
vitleysunni, þegar rætt eða ritað
er um síld.
Það má vafaiaust með rétta
finna að ýmsum gerðum Síldar-
útvegsmefndar, en gera verður þá
fcröfu til þeirra, er skrifa um
sfldarmál, að þeir hafi þefckingu
á síldarútgerð og síldarverzlun,
en það virðist ýmsa þá menn
hafa skort allmjög, er ritað hafa
um þau mál á þessu. sumri. —
f .h. Síldarútvegsnefndar
Siglufifði, 28. sept. 1935.
Fmmir, Jónsson. Sig. Kristjánsson.
„Skagga-
Sveinn**
eftir Matthías Jochumsson.
Frumsýning í kvöld
kl. 8 og 2. sýning á
föstudag kl. 8.
Aðgöngumiðar
að báðum sýningun-
um verða seldir í Iðnó
kl. 4—7 daginn fyrir,
og eftir kl. 1 daginn
sem leikið ér.
Sími 3191.
Agrip af íslenzkri málfræði
er lítið kver, siem er nýkomið
út eftir Sigurð Helgason skóla-
stjóra á Klébergi. Er það aðallega
ætlað til smábarnafcenslu og virð-
ist lika mjög vel til þess fallið.
með því væri kenslan orðtn harla
lítils virði fyrir nemandann.
Hugsanlegt er að vísu, að kenn-
arinn vildi hliðra sér hjá fram-
burðarfcenslu og tilkynti niemend-
um við og við, að þeir mættu
•ekki taka mark á framburði sín-
um. En það er ekki líklegt að
nokbur bennari myndi fara þann-
ig aÖ. Hann yrði þá að segja við
nemendur sina: Ég ber nú svona
fram, eins og þið heyrið. Aðrir
nota annan framburð. Ég hefi
ekki hugmynd um hvor réttari
er. Eða hann segði: Svona ber ég
fram, og það er rétt. Aðrir bera
fram á annan hátt, og það er líka
rétt. Getur nokkur kennari sagt
slíkt við nemendur sína?
Bkki er það heldur líklegt, að
kennari kæmist langt með slíkt
hlutleysi.
Setjum svo að einhver nemandi
sendi skriflega þessa fyrirspurn
til kennarans, og óskaði hemni
svarað: Á ég að segja mtg eða
meg?
Þarna ætti kennarinn um þrjá
kostí að velja:
1) Skirrast við að svara, og
bregðast þar með skýlausri kenn-
araskyldu.
2) Svara: Ég veit það ekki. —
Aumieg frammistaða af foennara
það.
3) Fella úrskurð, sennilega á
þessa Idð: Þú átt að segja mig.
En þar með væri hlutleysið
bratið og yfirlýsingin um að hanu
ikendi ekki framburð orðin að
markleysu.
Eða setjum svo að 'einhver
spyrði: Hvort á ég að bera fram
stúlk-a eða stúl-ka?
Ekki dygði kennaranum að fara
að spinna lopa um það, að sums
staðar á landinu væri sagt stúlk-a
og sums staðar stúl-ka. Það gæti
spyrjanda veiið fullfcunnugt,
enda ekki svar við því, sem um
var spurt. En setjum svo að kenn-
arinn Skæri úr og segði: Réttara
er að segja stúlk-a.
Myndi þá ekki þriðjungur þjóð-
arinnar hugsa sem svo: Hvaðan
kom þér heimild til að kveða upp
þann úrskurð?
Enn fremur væri það harla ótil-
hlýðilegt, ef útvarpsfoennari teldi
það rétt, sem fjöldi annara ifoerm-
ara teldi rangt, eða teldi sig ékki
vita það, sem fjöldi annara kenn-
ara segðist vita.
Nei, kennari í íslenzku í út-
varpinu getur iekki hjá þvi kom-
ist að kenna framburð málsins
beint '0g óbeint. En um þetta er
kennarinin — hver sem hann er —
í hinum mesta vanda staddur,
sem stafar af þvi, að samræming
framburðar málsins hefir alger-
lega verið vanrækt fram á þenn-
an dag.
Alls konar beygingareglur hafa
verið rtaktar af mikilli alúð af
málkennurum, sumar fánýtar og
sumar ekki annað en steindauðar
Frh. á 4. síðu.