Alþýðublaðið - 27.03.1936, Blaðsíða 3

r'ÖSTUDAGINN 27. MARZ . 1936
ALÞÍÐUBLAÐIÐ
RITSTJÖRI:
F. R. VAI.DEMARSSON
RITSTJÖRN:
Aðalstræti 8.
AFGREIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
SlMAR:
4900—4906.
4900: AfgreiSsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálmss. (heima)
4904: F. R. Valdemarsson (heima)
4905: Ritstjóm.
4906: Afgreiðsla.
| STEINDÓRSPRENT H.F.
iháidið
oi eiikasðleriar.
C JÁLFST ÆÐISMENN flytja
^ frumvarp til laga um afnám
einkasölu á bílum og raftækjum.
M'orgunblaðið birlir þessa fregn í
gær og virðist líta svo á, að hér
sé um höfuðmál flokksins að
ræða á þessu pingi, enda er það
óefað svo.
í þessu sambandi er vert að
rifja upp fyrir sér belztu rökin,
sem undir pá skoðun falla, að
pessi verzlun, sem og reyndar öll
önnur utanríkisverzlun, eigi að
vera i höndurn ríkisins.
Það er alkunna hvernig hin
frjálsa samkeppni hrúgar inn á
markaöiun fjölda tegunda af
pessari verzlunarvöru, án tillits
til pess hvað bezt hentar. Af
pessu leiðir svo margháttaða örð-
ugleifca með öflun varahluta og
viðhald tækjanna. Á pessu ræður
einkasala bót með pví að kaupa
aðeins frá fáum pektum firmum,
pannig að inn séu fluttar fáar úr-
valstegundir.
Þá er hitt ekki síður ljóst, að
eins og nú standa sakir verðum
við að beina innkaupum okkar tij
ákveðinna Janda, sem sé peirra, er
kaupa af okkur vörur. Þannig
höfum Við t. d. 'Orðið að kaupa
allmikið\f bílum og bilavörum
frá ftalíu á síðustu tímum. Þetía
er auðvelt að gera pegar pessi
verzlun er öll á einni hendi, hins
viegar mörgum erfiðleikum bund-
ið, pegar verzlunin er í höndum
margra einstaklinga. Viðskiftaá-
stand nútímans Iknefst pess, að
hægt sé að hafa fullkomið vald
á utanríkisverzluninni, pannig að
auðvelt sé að flytja viðskiftin frá
einu landi til annars og að tak-
marka innflutning hinna einstöku
vörutegunda eftir pví, se\n með
parf.
Loks er pess að geta, að í
frjálsri sölu er mjög erfitt að
hafa hemil á verðálagningu, og
að jafnan fer svo, að heildsalar
og kaupmienn taka meira fé í
sinn sjóð en heildinini er hag-
kvæmt.
Nú hljóta nnenn að spyrja,
hverjum pað geti verið til góðs
að afnema einkasölu á bílum og
raftækjum. Enginn getur efast
um svarið. Það er heildsölum,
eihs og t. d. Páli frá Þverá og
Jóhanni Ölafssyni, til góðs og
engurn öðrum. Það eru hagsmun-
ir pessara manna, sem sjálfstæð-
ismenn á pingi eru að verja, enda
er flokkurinn peirra flokkur,
hann ier fi okkur stórkaupmanna
og stórútgerðarmanna.
Þietta mál er 'annars, auk pess
að vera sönnun pess, hverra hag,s-
muni íhaldið her fyrir brjósti, gptt
dæmi um pað, hvað peir herrar,
sem pví fylgja, eru hugsjóna- og
hugkvæmd a! ausir.
Almenningur gæti búist við pví
frá peim sem minnihlutaflokki,
að peir bæru fram fjölda mála
til pess að sýna alpjóð pað svart
á hvítu, hvað peir myndu gera, ef
pieir færu með völdin. En á engu
slíku bólar. Þvert á móti. For-
ALÞYÐUBLAÐIÐ
. . ____________________
i
iroi Frlðriksson íaíar.
Eftir Eirik MagKitissa>aB.
OKEMMST er síðan hr. nátt-
^ úrufræðingur Arni Frið-
riksson birti í „Náttúrufræð-
ingnum“ smágrein um barna-
sögurnar „Dýrín tala“, sem út'
komu fyrri hluta vetrar, og ég
með öðrum lagði hönd á að
þýða. Einhyern næstu daga birti
„Vísir“ mikinn hluta greinar-
innar og taldi hana hið athyglis-
verðasta, sem í því hefti rits-
ins gæti að líta. Er létt að sjá,
að endurprentunin og jafnframt
„útlegging" blaðsins á „dómn-
um“ hafi verið höf. vel að skapi,
er litið er á starfsaðferð hans
og tilgang, er hann skrifar
nefnda grein. Mér er og sagt,
að Morgunblaðið hafi gert höf.
svipaðan greiða, og noti „kritik“
hans, eins og Vísir, sem rök
gegn frumvarpi því um ríkis-
útgáfu skólabóka, sem nú ligg-
ur fyrir Alþingi. Það virðist
annars ilt til raka gegn þessu
frumvarpi, að gripið skuli vera
til slíkra vandræðaráða því til
hnekkis. Bók, sem að öllu leyti
er gefin út sem „einkafyrir-
tæki“, er gölluð. Þar af leiðir:
Ekki má gefa skólabækur út
pndir opinberu eftirliti. Það er
ástæða til að óska hr. Á. F. til
hamingju með aðstoð þessa og
slíka „útleggingu“ á texta hans.
Annars er dómurinn allur
skrifaður í þeim tón og með
þeim hætti, að bersýnilegt er,
að vísindamaðurinn fer hér á
stúfana af alt öðrum hvötum
en vísindahvötum. Væri ástæða
til þess að athuga það nánar,
enda auðvelt þeim, er til þekkir,
að sjá hvað veldur geðvonsku,
úlfúð og ósanngirni vísinda-
mannsins í þetta sinn. En grein-
in gefur sérstakt tilefni til þess
að athuga afstöðu hr. Á. Fr.
sjálfs sem barnabókahöfundar.
Mér er líka vel kunnugt um, að
ýmsum þektum mönnum hrýs
nú orðið hugur við vinnubrögð-
um hans í þeim efnum. Það er
heldur ekki að undra, því að
það er þegar orðið Ijóst, að hr.
Á. Fr. er hinn einstakasti klaufi
um frásögn alla og þó einkum
um mál og stíl. Er mjög ilt til
þess að vita, því að enginn
dregur í efa viljan hjá Á. Fr.
til að auka sjálfur hinar fá-
breyttu ísl. bamabókmentir.
Það verða að teljast „ill örlög“
fyrir ísl. vísindamann, sem er
sí-skrifandi um fræðigrein sína,
að verða svo hræðilega úti um
þekkingu og vald á sínu eigin
móðurmáli, eins og raun ber
vitni um að hr. Á. Fr. er. Skal
nú vikið að því nánar.
Ég fekk sem snöggvast að
sjá handrit hr. Á. Fr. að um-
ræddri ritsmíð hans. Það var
athyglisvert plagg. Frágangur
þess bar sorglegan vott um
móðurmálsþekkingu vísinda-
mannsins og vandvirkni hans í
þeim efnum. Það væri sök sér,
þó að honum mistækist að
fylgja reglum um tvöfaldan
samhljóða og z. 'í'msir taka það
maðurinn, sem svo er kallaður,
laumast burt með flokk sinn frá
störfum við hin mikilvægustu mál
— utanríkismálin, iengar tillögur
koma fram frá flokknum um ný
mál, aðieins tillögur um að rífa
niður pjóðprifa löggjöf, aðieins
þarátta í orði <og veíki gegn fram-
faramálum, sem varða almenn-
ingsheill (sbr. mjólkurmálið o.
fl.), og barátta fyrir hag örfárra
efnamanna.
Þannig er íhaldið, hugsjóna-
laust, dáðlaust og spilt.
aldrei til greina, en eru þá held-
ur ekki að baslá með þær í
sumum orðum én ekki öðrum,
þar sem þær eiga við. Og þó áð
maður sjái sögnina að skilja
(e-ð) stafsetta skylja, skýrir
maður slíkt sem vélritunarvillu
(eina slíka prentvillu hef ég
rekist á í „Dýrin tala“, og þar
eru því miður fleiri prentvillur).
En þegar skylja kemur fyrir
þrisvar á 3—4 vélrituðum síð-
um og auk þess óskyljanleg(t)
tvisvar, fer mann að gruna
margt. Þegar maður; svo rekur
augun í orð eins og kelling,
systkyna og állsins verður grun-
urinn að trú. En þegar svo ef.
eint. af persónufornafninu hann
er stafsett hanns tvisvar sinn-
um á sömu síðu og sögnin þegja
er stafsétt þeyja, verðúr trúin
að sáraleiðinlegri staðreynd:
Móðurmálsþekking hins „kurt-
eisa“ ritdómara, vísindamanns-
ins hr. Á. Fr„ og íslenzkar staf-
setningareglur eiga harla slitr-
ótta samleið.
En ekki er rétt að byggja
dóm um ritmennskuhæfileika
hr. Á. Fr. á einu einasta hand-
riti, sem auk þess er skrifað
með það öryggi í huga, að enn
sé eftir hreinsunareldur prent-
ara og prófarkalesara. Þess
gerist heldur engin þörf. Hið
prentaða mál segir sína sögu
og ekki glæsilegri.
Hr, Á. Fr. hefir sent frá sér
lítið hefti, „Síldin“, sem Les-
bókaútgáfan hefir gefið út. Er
það merkt Leshefti I. og mun
ætlað barnaskólum til notkunar.
Ég býst við, að fáir hafi séð
þetta litla tveggja arka hefti,
því að lítið mun því dreift enn
— af skiljanlegum ástæðum.
Enginn grunar höf. um fræði-
legar villur snertandi síld, Golf-
straum eða önnur „fyrirbrigði11.
En hins vegar mun fleirum en
mér vera lítt skiljanlegt, hvern-
ig hægt er að ætlast til þess,
að börri geti tileinkað sér fróð-
leik þessarar náttúrufræðibók-
ar, eins og hann er þar fram-
reiddur. Ekki skal ég þó fjöl-
yrða um þá hlið málsins að
sinni, því að reynslan mun fella
þar liarðari dóm en ég, ef svo
fer, að þessi einstaka bókar-
gersemi verði send í skólabóka-
söfn, eða „hengd á veggi skól-
anna“(!) eins og hr. Á. Fr.
mundi hafa orðað það, sbr.
niðurlag „ritdóms“ hans.
En látum nú þessar 32 bls.
segja sína sögu um ritmennsku-
hæfileika hr. Á Fr. og sambúð
hans við móðurmál sitt. En
sagan verður ekki öll sögð í
þessum fáu línum.
Flettum nú.
BIs. 5: „Og innan um alt
þetta, á sléttri botnfastri klöpp,
er fest ósköp lítil, hálfgagnsæ
kúla.“ Hr. náttúrufræðingnum
þykir vissara að taka það fram
við börnin, að klöppin sé botn-
föst, en ekki laus frá botni.
Skyldi hann á síldarleitum sín-
um hafa rekist á fljótandi
klappir í sjó? Ef náttúrufræð-
ingurinn væri að fræða börn
um fjall, t. d. Akrafjall, mundi
hann samkvæmt þessu segja
þeim fyrst frá því, að Akrafjall
væril jarðfast fjall!
Bls. 9. Þar stendur þessi
lipra (!) setning: „Og eins og
tíminn ber lirfuna lengra og
lengra burt frá því augnablild,
sem hóf æfi hennar, þannig ber
sjórinn, sem hún lifir í, hana
fjær og fjær þeim stað, sem
vagga hennar stóð á . Svo
laginn er hr. Á. Fr. að segja
það, sem hann meinar, að út-
koman verður sú, að augnablik-
in verða í hans munni að skap-
andi gerendum í myndun nýs
síldareinstaklings, nýrrar líf-
veru! Annars er setningin öll
eitt af mörgum sérkennilegum
dæmum þess, hvaða tökum hr.
Á. Fr. beitir móðurmálið.
Bls. 11: „ . . . svo að hún
(þ. e. síldin), ásamt öllum hópn-
um, eða því af honum, sem eftir
er á lífi, verður að færa sig
dýpra.“ Og aftur á bls. 13 sama
spekin: „Þegar haústar, heldur
haf síldin, eða það, sem eftir
er af henni á lífi, ferð
sinni út og austur í höf.“
Tvisvar tekið fram sérstak-
lega, að það séu aðeins lifandi
síldar, en ekki dauðar, sem fari
um höfin! En það er líka Ámi
Friðriksson, sem er að fræða
börnin.
Og ekld batnari á bls. 16:
,, . . . fyrst þegar svilin hafa
frjóvgað eggin eru þau orðiri
að síld, hvert egg er orðið að
síld, sém þó er ehki tíl ehii þá
U ' '■
Sér eru hver ósköpin hjá vís-
indamanninum. — Samkvæmt
þessu orðalagi getur einn hlut-
ur verið orðinn að öðrum, sem
þó er alls ekki orðinn til sjálf-
ur „enn þá“. Hr. Á. Fr. ætti
að fara að gefa út grínblað.
Hann þarf ekki á neinu að-
fengnu efni að halda. Þegar
hann borðar egg úr eggjabikar
sínum, er hann samkvæmt sínu
eigin orðalagi áð Snæða ket af
fuglum, sem ekld eru til enn þá
á þeirri sömu stundu, Egg til
bökunar yrðu þá líklega auglýst
þannig: í morgun komu í verzl-
unina bökunarhænsni, sem „þó
eru ekki til enn þá.“ Kosta að-
eins 10 aura!
En meðal annara orða. Hér
ætti hr. Á. Fr. að sjá sér leik
á borði, kaupa einkaleyfi á
nýrri auglýsingaaðferð og þann-
ig „hafa eitthvað upp úr“ mál-
snilli sinni og ritlagni. Hann á
líka fleira í pokahorninu af
sama tagi og það, sem hér er
tilfært.úr þessari litlu bók hans.
Þess verður kanske getið við
tækifæri.
Ekki leikur orðheppnin minst
við vísindamanninn á bls. 23:
„Allan sólarhringin knýja stefn-
in sjóinn út fjörðinn, til hafs,
tll þess að sækja meiri sííd.“
íslenzk tunga segir: Einhver
(nf.) knýr einhvern (þf.) til
þess að sækja eitthvað (þf.).
Hr. Á. Fr. segir: Stefnin (nf.)
knýja sjóinn (þf.) til þess að
sækja meiri síld (þf.).
Það verður „grín“ að sjá
börnin teikna þessa senu: Sjó-
inn snautandi tregan út fjörð,
sækjandi meiri síld.
En auðvitað má segja í vissri
merkingu, að skipsstefni knýi
sjó, þótt flestir hefðu þá reynt
að haga orðum sínum öðru vísi,
og tokum því setninguna eins
og höf. mun ætlast til. En hyað
verður þá uppi á teningnum?
Jú, stefnin sækja síld til hafs.
Skyldi nokkur annar en hr. Á.
Fr. hafa orðað þessa hugsun
svona? Hvers vegna lét höf.
ekki möstrin vagga út fjörðin
eftir síldinni? Ef hr. Á. Fr. léti
sækja sig í bifreið einhvern spöl,
ætti maður víst að segja: Hjól-
barðarnir knýja veginn til þess
að sækja Árna Friðriksson
fiskifræðing.
Þetta ætti að fara að nægja
til þess að skýra fyrir hr. Á.
Fr., hvers vegna ýmsum.ágæt-
urn mönnum óar nú orðið við því
að láta hann f jalla of mikið um
barnabækur. Og honum ætti
einnig að fara að verða það
Ijóst, hve illa situr á slíkum
ambögusmið og honum að leið-
oM
..* ■■'■'>•1 .r.n Lil.r. O'.I,.
Hwer ©r S ¥©fI fyrlr
©iMiiififliinl 1. mi?
UNDIIiBÚNINGURINN und-
ir 1. maí er þegar byrjaður
hér í bænum. Og eins og altaf
áður eru þáð 1. maí nefndir
verkalýðsfélaganna og Fulltrúa-
ráð verkalýðsfélaganna, . sem
hafa hann með höndum.
Á bak við Fulltrúaráðið og 1.
maí nefndirnar standa öll skipu-
lögð' verkalýðssamtök í bænum.
Þau boða til einnar allsherjar-
kröfugöngu allra vinnandi
manna og kvenna l.'maí. Allir,
sem vilja styðja verkalýðsfé-
lögin í baráttu þeirra gegn auð-
valdinu og hinum pólitísku
agentum þess, íhaldsmönnum og
nazistum, í baráttunni fyrir
hreinni alþýðustjórn hér á landi
og endurskipulagningu atvinnu-
veganna á sósíalistiskum grund-
velli, eru velkomnir í þá kröfu-
göngu.
Það er því í mesta máta
furðulegt, þegar „kommúnist-
arnir“, eins og þeir kalla sig,
eru að dylgja um það í blaði
sínu, að eirihver hætta sé á því,
að verkalýðurinn gangi klofinn
út á götuna hér í bænum 1. maí.
Að vísu vita allir, að þeir haí'a
síðan þeir reyndu að vekja eftir-
tekt á sér með því að segja sig
úr Alþýðusambandinu, árlega
gert tilraunir til þess að kljúfa
verkalýðinn 1. maí með því að
boða til sérstakrar kröfugöngu
fyrir sig og sína. En hverjir
hafa átt sök á þeim klofningi
aðrir en þeir sjálfir?
Einnig í ár eru þeir að hafa í
hótunum um að endurtaka þess-
ar klofnihgstilraunir sínar 1.
maí. Og þeir klæða þær hótanir,
eins óg undanfarin ár, í „sam-
fylkingartilboð" til fulltrúaráðs
verkalýðsfélaganna. Hvað á
þetta „samfylkingartilboð“ að
þýða? Hefir nokkur amast við
því, að þeir tækju þátt í alls-
herjarkröfugöngu verkalýðsfé-
laganna undir þeirra merkjum
og kjörorðum? Nei, „kommún-
istarnir“ vita að þeir eru vel-
komnir, hvenær, sem þeir sjá að
sér og hætta sínum klofningstil-
raunum. En það er einmitt það,
sem þeir ekki vilja gera.
Þeir vilja með „samfylkingar-
tilboðinu“ fá samninga við
fulltrúaráð verkalýðsfélaganna
—- sennilega helzt til að birta í
ramma á fyrstu síðu í Verka-
lýðsblaðinu! — þess efnis, að
þeir séú annar aðili kröfugöng-
unnar 1. maí með sínum sérrétt-
indum, sínum fánum og sínum
ræðumönnum. I staðinn fyrir
tvær kröfugöngur eins og und-
anfarin ár, á að koma ein
stór, en innbyrðis klofin kröfu-
ganga í ár!
Fulltrúaráð verkalýðsfélag-
anna hefir réttilega vísað þess-
um óheilindum „kommúnist-
anna“ frá sér. Eining verkalýðs-
ins í baráttunni við auðvaldið
er alt of dýrmæt til þess, að
verkalýðsfélögin geti leyft á-
byrgðarlitlum eða ábyrgðar-
lausum metorðasnötum eins og
þeim Einari og Brynjólfi, að
gera leik til þess, að grafa ræt-
urnar undan henni, hvort held-
ur það er gert með þessu her-
bragðinu eða hinu.
„Kommúnistarnir“ segja í
samfylkingartilboði sínu: „Það
er ekki þörf á því, að f jölyrða
um þá nauðsyn, að verkalýður-
inn gangi sameinaður út á göt-
una 1. maí.“ Það er alveg rétt.
En hver stendur í veginum fyrir
því? Ef „kommúnistunum“ er
eins mikil alvara með eininguna
og þeir sjálfir segja, þá þurfa
þeir ekki annað en að láta það
vera þessu sinni, að boða til
sérstakrár kröfúgöngu fyrir sig
og sína; þá þurfa'þeir ekki ann-
að 6n að fylkja sér undir fána
verkalýðsfélaganna, samnings-
laust, sérréttindalaust og undir-
hyggjúlaust. Þeir eru velkomn-
ir, ef þeir vilja géra það.
rétta með rembingi, úlfúð og
ókurteisi villur, sem aðrir gera
sig seka um í þeirri grein nátt-
úrufræðínnar, sem er hans sér-
grein. Og það því fremur sem
orð leikur á um það, að Hann
sjálfur fari með náttúrufræði-
legt rugl, einmitt í því sama
hefti, þar sem hann talar dig-
urbarkalegast um „Dýrin tala“.
Þar er greinarstúfur eftir hann,
sem heitir „Útvarp — hljóð —
ljós — Röntgengeislar“. Þær
fréttir voru sagðar á f jölmenn-
um fundi hér í bæ, að fagmanni
í þeirri grein náttúruvísindanna,
sem grein þessi f jallar um, hafi
farist svo orð, að hann gæti, ef
hann kærði sig um, skrifað um
þessa ritsmíð hr. Á. Fr. öllu
harðari dóm frá fræðilegu sjón-
armiði en Á. Fr. hefði látið frá
sér fara um „Dýrin tala“, Sá,
er þessa sögu sagði, er kunnur
mentamaður hér í bæ, og gæti
ég gefið hr. Á. Fr. nánari upp-
lýsingar, ef svo ber undir.
Hér slcal staðar numið. Rúm-
ið leyfir ekki meira, enda „al-
gerlega vonlaust“, að tína fram
alt það hröngl, sem þessi bók
raðar í götu barnanna, „sem
hún á að fræða“. Svo má heita,
að álappahátturinn húki á
hverri blaðsíðu. Það tekur því
varla að minnast á orðalag eins
og þetta: Nótin „heldur ekki
takinu, sem hún er undirorpin
af síld og sjógangi í samein-
ingu“ (bls. 21). Vorgotsíldin
„ber aflann við Norðurland á
sumrin“ eða „hinn hlýi Golf-
straumur skolar hinn þreytta
líkama hennar (þ. e. síldarinn-
ar), eins og mildur vorblær.
Vorblær skolar. Hvernig æth
Jónasi Hallgrímssyni hefði fall-
ið í geð þessi náttúrulyrik ?
Þetta er orðið lengra mál, en
til var ætlast. Ég þakka hr. Á.
Fr. fyrir það, sem réttmætt er
í gagnrýni hans. Síst skal ég
skorast undan slíkri gagnrýni.
En öllu hinu, sem hann lætur
fylgja með í skjóli þess, að hann
sé hinn óskeikuli vísindamaður,
hvers orðum allir trúi, um hvað
sem þau f jalli, öilu því vísa ég
heim til föðurhúsanna, sem
hverri annari heimilisprýði það-
an. En aftur á móti er það með
öllu óviðkomandi þeim tveim
meginatriðum, sem hér er um
að ræða: Fræðilegri nákvæmni
annars vegar, skýrri frásögn og
fögru máli hins vegar, þegar
bamabækur eiga í hlut.
En óneitanlega freistast mað-
ur til þess að spyrja: Hver ber
ábyrgðina á síldarbældingi lir.
Á. Fr. ? Er það fræðslumála-
stjórn landsins, sem leggur
blessun sína yfir þessa bökar-
gersemi og reynist þannig
trausti foreMranna og kennar-
anna? Hver ber ábyrgðina,þeg-
ar opinberu fé er varið til slíks
gagnsleysis og svona pésar
sendir inn í skólana?
En til þess að skrifast á með
góðri von um jákvæðan árang-
ur í þágu þessara tveggja meg-
inatriða, vil ég hér með bjóða
hr. Á. Fr. að búa undir prent-
un framvegis handrit hans að
Frh. á 4. síðu.