Alþýðublaðið - 24.06.1936, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGINN 24. júrni 1936
ADÞÝÐUBDAÐIÐ
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÖRI:
F. R. VAIjDEMARSSON
RITSTJÖRN:
Aiþýðuhúsinu,
(Inngangur frá Ingólfaatrati).
AFGREIÐSLA:
Alþýðúhústnu.
(Inngangur frá Hv«rfiagötu).
SlMAR:
4900—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritatjóin (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálnass. (heima)
4904: F. R. Valöemarasan (helma)
4905: Ritstjóm.
4906: Aígreiðsla.
AlþýöupEentsiniÖiain.
itviBBBlefsið ea
ihiijdið.
MORGUNBLAÐIÐ, blað hins
ábyígðarlðusfi flokks, flutti
í gær fiorystugrein um aívinnu-
leysið. í gtieininni er fímbul-
famfcað um það aftur á bak og á-
frtam, að til séu nóg v-erkiefni í
sveitum landsins fyrir ;alla þá,
sfim skio;rtir vinnu við sjóinn. Það
er auðsæ staðreynd, að bæði ,í
sveit og við sjó eru , til verkefini
fy;nir margfialt fleiia fólk en ,land-
ið byggir, því landið má heita lítt
mimið, en hitt er annað mál, að
enn hiefír ekki tekist að ,noia auð-
lindir landsins nemfl að svo litlu
leyti, að ekki rrægir þieim ,fáu
hræðum, sem hér búa.
Skraf Morgunblaðsins um verk-
efnin í sveitunum gefur tilefni
til þess að spyrja: ,
Hvað hefir Sjálfstæðisflokkur-
in,n gert til að greiða hinni upp-
vaxandi kynslóð götu að gróður-
mold sveitanna, og hvað hygst
fhanm að ge a í þieim y:fnum( í ná-
imini friamtíð?
Alþýðublaðið befi'r nýlega bent
á það, hvemig Alþýðufiokkurinn
stefnír að því að gefa( öllum þeim,
sem þess óska, kost á því að 'reisa
bú eg rækta jörð í ,sveitum án
þess að þeir þurfi að leggia fram
svio mikið stofnfé, að flestum
venði um rnegn. Nýbýlalögin eru
spor í áttina að þessu marki,
spior, sem er stigið með .fullri
ábyrigðartilfinningu, og með fullri
vitund jness, að hér ier aðeins um
byrjun að ræða.
Rieynslan hefír þegar sýnt, að
hér er rétt af stað farið, því yfif
200 manns hafa þegar óskað eftir
að TieiSia nýbýdi, <og má fullyrða
að því nær hver einasti þeirra
beri fram þá ósk af því að styrk-
ur nýbýlalaganna er hið eina,úr-
mæði, s-em getur fiorðað þeim ,frá
að flýja úr sveitinni, og að einnig
meun úr sjávarplássunum eru
farinir að sjá það, að öryggið
fyrir þá er ekki minna í sveitinni
en við sjóinn, því að allmargir
sem eiga heima í sjávarplássun-
mn, hafa sótt um styrk eg fiengið
hanjr.
Allir vita hvaða fiortíð Sjálf-
stæðisfiokkurinn hefir í þessu
máli, han,n hefir hiarist gegn því
bæði ljóst og leynt. Sárast af öllu
finst honum þó, að stynkur sá, er
'ríkið leggur fram til jarðabóta,
bæði samkvæmt nýbýialögunum
og jarðræktarlögunum, skuli ekld!
geta o'röið einkaeign hvers ábú-
anda, hækkað jörð’ hans í verði
og þannig gert jörðina svo dýra,
að ókleift sé efnalausum að reisa
bú á henni.
Á þessum grundvelli hefír
flokkurinn barist gegn því, að
beina atvinnulausu fólki að gróð-
u.miold sveitanna.
Og hvert verður svo áfram-
haldið? Væntanlega það, að
fcenda atvinnulausum fjölskyldu-
mönnum við sjóinn á að fara í
vinnumiensku i sveit.
Mo'rgunblaðið talar um „það
tap á lífshamingju, sem af at-
vinnuleysi leiðir". Vissulega er
slíkt tap fyiir hendi, en hvað
halda menn um iífs! amingju fjöl-
skyldumannsins, sem ætti að -aka
upp bú sitt og faxa í vinnu-
mensku? Morgunblaðinu er bezt
að gena sér ljóst, að það og
flokkm' þ-ess hefir aldrei bent á
nein ráð, sem að því miðuðu að
bæta úr atvinnuieysinu, og því
síður að því, að beina fólkinu aft-
ur til sveitanna, og atvinnuleysið
er meira alvörumál en svo, ,að því
iiæfi ábyrgðar- og skilningslaust
gaman, eins og Mgbi. býður les-
endum sínum í gær.
50 ára afmælf
Stórstúku Islands.
Félagsskapnr, sem kendi
fslenzkri alþýðn félags*
kyggju.
Hugsjónir reglunnar eru fyrst og
fremst að auka bræðralagið.
Viðtal við Jóhann
Ögm. Oddsson stór-
ritara.
"Q ÁLF ÖLD er í dag liðin
1 siðan sá félagsskapui' var
stofnaður, sem um langan
aldur var öflugasti félagsskap-
urinn á landinu og jafnframt
sú stofnun sem fyrst kendi
ísienzkri alþýðu að meta fél-
agslegt gildi, samstarf og hug-
sjónir. Þessi félagsskapur er
Stórstúka ísiands.
Ég ssiéii mér í gær ,til eins af
þeim mönnum, sem er og Jiefir
verið einn af allra nýtustu. starfs-
kröftum Góð templarareglunnar
hér á landi, Jóhanns Ögm. Odds-
sionar stórriíaia, en hann inefir nú
í 16 ár gegnt þiessu embætti af
mikilli prýði og unnið starf sitt
í kyrþey af samvizkusíemi. Að-
eins einn maður annar, Borgþór
heitinn Jósiefsson, hefir verið
•jafn-lengi og hann í þessu emb-
ætti hjá Stórstúkunni.
Við áttum langt sam!al saman
urn G.óðt.empla:a!ieglura, Stór-
stúkuna og s'arf þ-essara stofn-
ania.
Sagði Jóbann Ögm. Oddsson
meðal annars:
Fyrirrennari alþýðuhreyf
ingarinnar.
„Ég tel að GóðíiemiJla.:areglan
hafi, burtséð frá aðalstarfisemi
hennar, hinni beinu barátíu móíi
áfengisnautn, unnið stórt hlutverk
meðal þjóðarinnar, og að allir,
hvaðia skoðun sem þeir annars
hafia á I anni og bindindi, geti við-
- FRIÐBJÖRN STEINSSON
fyrsti Stg. Ust. 1886—1888.
urkent það, að hún hafí í raun
og veru skapað félagslegan
þroska með þjóðinni.
Þegar Góðtiemplaiareglan var
stofnuð fyist, milli 1880—1890,
var félagslegur þorski mjög lítill
og jafnvel sama sein enginn.
Góðtemplararieglan varð fyrsti
raunverulegi félagss1 apurinn 1
landinu, sem náði út til fjöldans,
þvi að þeir félagsskapir aðrir,
sem þá voru til, náðu mjög lítilli
útbneiðslu, enda var þieim ekki
ætlað það, þar sem þeir voru fyr-
ir æðri stéttirnar, en ekki fjöld-
ann.
Ég veit til dærnis, að þið jafn-
aðarmenn viðurkennið það fús-
Lega, að Reglan undirbjó beinlínis
jarðveginn fyrir verkalýðshreyf-
! inguna. Og hefði hún ekki gert
j það, þá væru völd hinna vinr.andi
stétta ekki orðin þau, sem fau
mannsins, sjómiannsins og bónd-
ans væri tvímælalaust annar.
Reglan kendi alþýðunni félags-
hyggju, kendi hienni að stofna
féiagssi'.ap, en það var um alda-
mótin álitin mikil kúnst, sem ekki
væri fær nema höfðingjum og
heldri mönnum. Hún kiendi verka-
JÓH. ÖGM. ODDSSON
fólki að stjórna fundum, semja
tillögur, færa fundargerðabækur
o. s. frv. Enda sjást þ.essi áhrif
frá Reglunni í fundatíðindum
verlramannafélaganna, sem stofn-
uð voru um og eftir aldamótin.
Ég man til dæmis ekki hetur en
að þú hafír skýrt frá því í
vetur í samhandi við afmæli
Dagsbrúnar, að á fyrsta aðalfund-
inmn hafi verið kosnir drótiseiar.
Konan! sem gerði upp
reisnina gegn afturhald-
inu.
Fyrsta Góðtemplaiastúkaai var
stofnuð á Akureyri 10. janúar
1884 af Norðmanni, sem þá var
þar. Þessi stúka fékk nafnið Isa-
fiold Fjallkonan, og varð æðsti
templar hentiar Friðbjörn Steins-
son bóksali, sem skoðast verður
sem faðir Regiunnar hér á iandi,
enda var hann um rnörg ár öt-
ulasti brautryðjandi hennar, þó
að hiann hefði marga ágæta félaga
með sér í starfinu.
Hins vegar var Stórsiúlan
stofnuð 24. júní 1886, og er nú
hálf öld liðin síðan. Það var ekki
ÞORBJÖRG HAFLIÐADÓTTIR
teltið betur á móti Reglunni hér
á landi en verkalýðshneyfingunni.
Hún var hundelt og svívirt. Talið
var að hún væri dularfídlur leyni-
félagsskapur, sem rnenn yrðu að
varast. Á fundunmn færi fram
hin mesta ósiðsiemi og argasta
siðleysi. Þar danzaði fólk alls-
nakið, iog konur voru sérstaklega
varúðar við að ganga inn í þá Só-
dóma og Gómorra. Það vakti því
ekki lítið hneyksli, þegar fyrsí*
konan réðist gegn þessu með hin-
um eina vi&eigandi hætti, að
sækja um upptöku í stúku. Þor-
björg Hafliðadóttir, sem gekk í
stúkuna Verðandi 1887 var sam-
kölluð hetja á þeim tímmn, en
hún valr fyrsta konan, sem á-
ræddi að ganga í Regluna. Síðan
hafia ,,systu|rnar“, eins og við köll-
um konurnar í Reglunni, verið
stoð og stytta henna)r, þær hafa
aldlrei brugðist, hvað sem á hefir
dunið.
Keglan er aftur að vaxa.
Á stofinþingi Stólrstúkunnar,
sem haldið valr hér í Reykjavík,
vair Björn Páisson frá isafirði
kosinn stóirtemplar, en hann
gegndi því stajrfi stuttan tíma, þvi
að hann flutti til útlanda. Nú ieiru
aðeins þrír af stofnendum Stór-
stúkunnay á lífi, en það eru þeir
sóra Þórður Ólafsson, nú starfs-
rnaður í Stjórnarráðinu, séra
Magnús Bjiarna&on á Prestsbakka
og Indiriði Einarsson rithöfundur,
Við stofinun Stórstúkunnar voru
félagar hennar 542 í 14 stúkum.
1909 votu félagarnir komnir upp
í 6582 í 94 stúkum og 37 barna-
stúkum, en þá fier aftur að daba
og 1918 e.ru félagarnir ekki orðn-
iiT nema 2570 í 28 stúkum og 18
bamastúkum. En brátt fór aftur
að fæiast líf í Reglmia og 1928
nær hún hámarki sínu. Þá eru fé-
Frh. á 4. síðu.
BJÖRN PÁLSSON
fyrsti stórtemplar.
Barðastrandarsýsla.
Eftir Sigurð Eiuarssou.
i.
iÉg mun í grieinaköfliim þeim,
,er hér á eftir fara, jekja nokkuð
háttu og aðstöðu mahnia í .Barða-
stiandarsýslu, með það fyrir aug-
um að benda á þau .yiðfungs-
efni, er bíða sameiginlegra úr-
lausna héraðsbúa og hins opin-
bera á komandi árum. Sum jpru
að mokkru leyst, en önnur .óleyst
með öllu. Sum eru tiltölulega
auðunnin, önnur torveld og kosta
mikið fé. Tekur það að sjálf-
sögðu nokkur ár, og ef , til vill
möijg, unz síðastia hönd er „lögð
á veritið. Það, sem fyrir jnér
vakir, -er að gera þess , nokkra
gnein, hviernig þetta hérað, Barða-
stiandarsýsla, fcer í £ér ýmsa,innri
möguieika til farsællar og blóm-
legrar afkiomu, þó að nú ,sé á
hana litið sem einangriað út-
kjálkahérað. Þeir landskostir og
þau náttúrugæði, sem áður gerðu
þessi héruð að blómlegum bygð-
tum, eru i mjög ríkum xmæli enn
þá til staðar. En aðstaðan .til að
hagnýta sér þau hefir mjög
gengið úr sér og versnað, er sá
háttur færðist alment á búskiap
landsmanna að Ireimili urðu fá-
menn, og á meðan önnur og
greiðfeerari héruð sétu í fyrir-
rúmi um aðstöðu til að koma
samgöingum sínum í tímabært
horf. Barðastranda’sýsla drógst
aftur úr, og rnenn mistu aðstöð-
una til að gera sér Jfyllsta verð
úr afurðum sínum og framleiðslu.
-Á síðasta hálfum öðrnim áratug
hiefir og orðið mikil brteyting á
atvinnuháttum í kauptúnum sýsl-
unnar. Stórrekstur sá í útgerð,
sem hafinn var í talsverðum ,stíl
í kauptúnum, hefír aftur Jagst
niður, nema á Patneksfirði. Gjald-
þ,rot eftirstríðsárannia lögðu þorp-
in í .rústir, skipin gnotnuðu vniður
eða voru seld burt. En ‘eftir stóð
verkafólkið í kiauptúnunum, sem
velgengni uppgripaáranna ‘hafði
dregið þangað, með rýria atvinnu,
og allsliaust til að afla ,sélr nýrra
atvinnutækjia. Á þ-essi umbnot á
sviði atvinnulífsins hefrr ekki
ennþá kiomist ró. Sveitirnar og
■eyjabygðirnar hafa ekki ennþá
fiengið þá aðstöðu um bættalr
samgöngu'r, að gæði þeirra njóti
sín, og ennþá er ekki Jrúið að fóta
hina nýju atvinnuvegi í kauptún-
unum, sem að sjálfsögðu eiga
að kiomþj í stað þei'rra, ,sem fallið
jiala í .rústir. Hér liggja ,viðfaings-
efini hinna komandi ára, og eru
tv#nn« konar í #ðli: Að stuðia
að því að þessar gagnsæiu bygð'
i.r fái notið kosta sinna,að því er
búiskapinn snertir, og að riann- j
saka þá möguleika, sem felast ,í
legu og aðstöðu kauptúnanna, og
byggja á þ-eirri athugun nýja
tímabæra átvinnuvegi. Að sunru
l-eyti verður þetta að sjálfsögðu
gert með almennum ráðstöfun-
um, sem engan veginn eru,bundn-
ar við þetta sérsfaka. bygðarlag,
eins og t. d. skipulagningu ^af-
urðasölunniar, endurbótum ájarð-
ræktarlögunum, tryggingarlög-
gjöfiinni o. s. frv. En ,hér þurfa
einnig að koma til sérs.akar ,yjm-
bætu'r og ráðstafanir, sem sum-
parf v-erður að framkvæma að
tilhlutun hins opinbera og mieð
aðstoð þ-ess. Þiað verður að, koma
þeim málum á framfæri á,alþingi,
kyinna þau og afla skilnings á
þeim. Það verður að koma,þeim
á framfæri við alþýðu manna,
svo að henni nnegi verða ljóst, að
hé'r er um nytja ráðsíafanir ,að
ræða, sem miða að því ,að skapa
fjölbygðu og merkilegu héraði
aðistöðu til þess að sjá .íbúum sín-
um farborðia um komandi ár.
Slíkar ráðstafanir hafa verið gerð-
iar í stórum stíl fyrir önnur hér-
uð, og borið margfaldan ávöxt.
Og kjarninn í þ-eirri kynslóð, sem
Iþú býr í Barðastiandasýslu, s,ætt-
ir sig ekki við það, vað hún þurfi
ávalt iað vera eftirbátur -og Jiorn-
reka, þó áð svo fcafí rerið um
sinn, #ða öllu haldur þafígað stG
á þessu kjörtimabili, er nú ,siend-
ur yfir.
Viðfangsefni mitt í þessum
greiinaköflum verður meöal ann-
ars að koma þannig á .framfæri
þeim umbótamálum, sem flokks-
menn rnínir og aðrir áhugaanenn
sýslunnar fcafa rætt við mig ,bæði
í bréfum, á fundum -og vutan
þeirra, og er það trú íikkar að
þar með sé mörkuð til .nokkurra
ára stefuan í framfaramálum
sýslunnar.
II.
Eyjahreppur, eða Flateyjar-
hreppur, hefír áreiðanlega um
langan aldur til forna verið jrnaí-
arkistia íbúanna við niorðanverðan
Breiðafjörð. Þar var alt það, ,er
hafa þurfti af sjó -og ,landi til
bús, dún- og fiður-tekja mikil,
eggja- og fuglatekja, selveiði,
hrognkielsaveiði, fiskisæld. Og
margiar eyjarnar grösugar og hin
feguistu búlönd, margrækiacar af
fuglinum. í Breiðafjarðarieyjum
voru löngum sjógarpar miklir og
atorkumenn, bjuggu lausnarbúum
og sóttu fast sjó og Vveiðiföng.
Flatey var og er miðstöð ,þessar-
ar eyjabygöar, með merkilegu
sjálfgerðu skipalægi. Þar hefir
lengi verið ver.dunarstaður, -og
það senr .meira er: þar .var um
langt skeið mierkileg menningiar-
miðstöð. í Flaóey er nú meira en
hundrað ára gamalt bókasafn,
sem starfað hefir nál-ega óslitið
og -er ,nú í prýðilegustu hirðu
fyrir ötula forgöngu séra Sig.
Haukdal og margra góðra manna.
í þessum bygðum, sem lykja urn
Breiðafjörð norðan- og austan-
verðan, stóð vagga margra af
merkustu sonum landsins. Þeir
báru með sér til dauðfldags(mörk
þeirrar frjóu og seiggerðu al-
þýðumenningar, sem þróaðist í
þessum bygðum. Nægir þar að
minna á Matthías Jiochumsson frá
| tSkógum í Þoiskaíirði, Björn Jói s-
son ritstjóra og ráðherra úr
Gufudalssveit, Jón Thoroddsen
frá Reykhólum og Gest Pálsson
frá Mýrartungu í Reykhólasveit.
Og enn er í íbúum ,eyjanna og
uppsveitannia við Breiðafjörð
merkilegur kjarni athafnasemi og
traustra kos'a. Munu flestir af
eldri mönnum kannast við víking-
inn og afreksmanninn Snæbjörn í
Hiergilsey, færri ef til vill ,utan-
'Sveitar við góðbóndiann og öðl-
inginn ölaf Bergsveinsson í H\ia;l-
látrum. En hér yrði of ,langt að
telja möfn ,þó af nógu Vværi að
takia, ef farið væri með <eyjum
og uppsveitum, og mann\'al engu
síður álitlegt meðal yngri mann-
anna.
Þrátt fyrir allmikla verzlun í
Flatey og talsverða þiiskipaút-
gerð um skieið, h-efir þó.aðstaca
til uppskipunar og úískipunar
verið hirn erfiðasta sakir bryggju-
leysis, >o g serlð kostnaðarsöm.
H<rfif þ'»tta iog mjög torveldað
bændum viðskifti við Flatey og
drjúgum lagst kostnaður á vörur
þeirra. Eyjabóndinn hefir orðið
að vera einangraður, engirtn kost-
ur þess að fregna neitt ,hvað af
bátum og mönnum or orðið fyr
em heim eir komið. Leiðir^eru afar
I torraíaðar og hættulegar, en ljós-
i metrki engin, þangað til bygður
i var viti við Flaiey fyrir jnokkrum
áiram, og ómældar allar skipaleið-
i'r við norðanverðan Breiðafjörð.
Héir var því fernt, Stem gera
þulrfti: Konia upp bryggju í
Flatey, gefa eyjabændum kost á
því að fá leigðar handhægar, tal-
stöðvar í eyjarnar, koma upp
ljósmerkjum á hinum hættulegu
eyjaleiðum og fá mældan upp
norðanverðan Breiðafjörð. Ég
hefi firá upphafi talið mér vskyit
að betrjast fyrir þessum málurn
og gert það eftir því, .sem geta
hefiir leyft. Á fjárlögum 1935 var
veitt fé tii bryggjugerðar í Flat-
ey og síðan á fjárlögum 1936.
Nú ©r komin þar upp myndarleg
steinbiryggja,' að vísu of stutt
ennþá, en kemuir þó þegar aö
mikiu gagni. Við undirbúning
fjáirlaga fyrir árið 1936 bar ég
firam í fjárveitinganiefnd tillögn
um að Landssímanum ytrði heim-
ilað að verja 5000 kr. ,af tekjum
simim tii þess að smí&a íalstöðv-
ar handa eyjabændum, og náði sú
tillaga samþykki. För ég þess ,síð-
an á leit við samgöngumálaráðu-
Frh. é 4. #íðu.