Alþýðublaðið - 13.02.1937, Page 3

LAWGAÆBAGíNN 13. fctor. 1987.
___---:----------------
alpýðublaðið
,'mim...... , -i--
hhÞt®xjmvAmim
RITETJÖRl;
t 8. VAJLDEMJ&MMm
RITSTJORHa
AlþfSahtilni.
áSH9gai>gHr tSA iBfiólÍMtTiBÍKí
AVORHIÐSLAl
AlþýSahðBliia.
UsaigWlglK: £tA HTOZfísgfife:
SlMAJIt
«900—490«.
«®8»t Afgr®maía» auglý«lag»
i.-áSí: áit8t]öm ilnai®asSs« ttfafám
m*: Eltetjóri.
48&i VUbj. s. VUbjdOmM. piaS»%;
i&Mki V. E- ValðMosKMte
ssðRi
Oregnr til ðrslita ?
ALÞYÐUBLAÐIÐ heíir fyrir
nojkkrutm dögum bönt á a'ð
það, !gelm þjóðöin spyr nú fyrst og
fnemst um í sambandi við Kveld-
úlf er þettu: Ætlar Landsbankinn
að halda áfram að lána þessu
gjaldþrota fyrirtœki?
Blaðið sýndi fram á með ljós-
uan rökum, að bankinn ætti ekki
necma! um tvennt að velja, annað
hvort að gera Kveidúlf upp eða
að taka á sig nýjar stórfelldar
skuldbindingar hans vegna. Það
er sem sé vitað, að ýmsir aðrir
kröfuhafar á hendur Kveldúlii
fkrefja; hann nú vægðarlaust um
skuldaskil, og það er eiranig vit-
áð, að Kveldúlfur á nú ógreldda
vexti frá síðasta ári, sem nema
saimtals' 300 þús. kr. Allt þetta
hlýtur aö bætast við þær skuldir,
sem fyrir eru hjá Laindsibankán-
um, fif Kveldúlfur heldur áfram
aö starfa.
Þjóðin heimtar, að þegar verði
bundínn endír á skuldasöfnun
Kvielldúlfs' hjá þjóðbankanum.
Þessi krafa þjóðarinnar verður
háværari og háværari og það sýn
ir sig, að þeim mönnium fjölgar
nú óðum, sem henni fylgja'.
Til góðra tíðinda verður það
að teljast, að formaður Fram-
sóknarflokksins, sem um leið á
sæti í barakaráði Landsbankans,
hefír tekið mjög ákveðið uraidir
þessa kröfu. Harara lætur ótví-
rætt í ljós, að honiuim sé full-
ljóst, að skuldasöfnun Kveldúifs
hjá þjóðbainkanuim verði að
stöðva;. Haran segir meðal ann-
airs:
„Og mér er þessvegna ef til
vill ljósara era susnum íhalds-
möraraum, hvílík þjóðairsmán það
væri, áð gefa eirau fyrirtæki
ailla „kjölfefstu“ þjóÖbankans
og hailda sv'O áfram að hleypa
sömu ráðdeildarmönnunum í
sjóð landsmanna eins og ekk-
ent hefði í sko'rizt.“
Og ‘finn segir hainn:
„Þannig finnur þjóðin til. Ég
þekki eragan heiðarlegan eða
ó'spilltara mann, setn lætur sér
íkoima til hugar araniað en skip
og e'ignir Kveldúlfs verði að fá
áðra húsbændur og aðra stjórn.
Og melran enu nokkurn veginn
saimmála um, að það er ekki hið
framikomna fjártjón eitt, sem
e!r þjóðaTmein. Ef til vill er sú
spilling enn hættulegri, sem
le'iðir af því, að borgurum
laindsins sýnist eins og mestu
óreiðumennirnir hafi mesta
filtrú. Þeim verði bezt til veltu-
fjár. En þúsuradum af dugleg-
öm og reglusömum atorku-
mönnúm ve'rður að neita urn
rekstursfé, af því mörgu rnillj-
óinimar stamda inni hjá sonum
tTh'Oir Jensem í Reykjaivík.“
Það er vissa fyrir því, að J. J.
‘skilur þjóðarviljann rétt í þelssu
hiáli. Það fir vissa fyrir þvi, að
haran mun finna það glöggt á
þiragi Fraimsóknarmanna, sem nú
ste’ndur yfir.
En sérstaka athygli hljóta þessi
ummæii að vekja vegna þess, að J.
J. hefir fyrir raokkru lýst því
yfir, að íhaldið v»ri hætt að ráða
(Nl.)
Þegar litið er yfir þetta tíma-
bil í sögu Pöntunarfélagsins,
verður ekki annað sagt, en að
rniðað hafi mjög á rétta leið,
enda þótt árangurinn hefði getað
verið miklu betri. En að hann
var það ekki, er að mestu að
kenna tómlæti manna og skiln-
iragsleysi á málefninu.
En nú mun svo komið hér sem
annars staðar, að allur þorri
fólks mun nú hafa öðlast fullan
skiining á þörf neytendasamtak-
anna. Félagið telur nú rúml. 100
meðl. Félagar þess hafa á þess-
um skamma tíma raotið mikils
beins, hagnaðar, auk hins óbeina,
sem ekki verður minni hjá þessu
félagi en öðrum hliðsfæðum, en
hann liggur fyrst og fremst í
því, að hafa hemil á vöruverði
í þorpinu.
Að einhverju leyti eru ef til
vill skiftar skoðanir manna hér
um sfjórn og starfsháttu þessa
félags. En því einu er til þess
að syara ,að félagið á að vera
hagsmunafélag fjöldans, og hann
einn getur því ráðið hvernig þar
er unn;ið og framkvæmt. Enda
eru þeir menn, sem nú fara þar
með stjóiira og framkvæmdavalt,
nú eins ug aour, reiöubúnir að
lúta vilja meirihluta félagsmanna
og munu hiklaust hverfa þar frá,
jafnskjótt og þeir ekki stamd-
ast sanngjarna gagnrýni fólks-
ins,.
Verkalýðsfélagið á upphafið að,
stofnun Pöntunarfélagsins. Þeir
félagar, sem staðið hafa sairaain
um neyteradafélag þetta frá
íyrsfu tíð, og | aðrir, sem bæzt
hafa í hópmn síðan, eiga þakkir
skilið fyrir þann áfanga, sem
þeir raú hafa náð.
Þess er og að vænta, í það
miinsta af hinu vinnandi fólki,
einmitt nú á þessum krepþu- og
erfiðleikatímum, að þaö sjái og
finni sjálfs sín heill með því að
fylkja sér um neytenidasamtökin,
því sannvirði vörunnar og trygg-
ing fyrir vöruvöndun þýðir hærra
kaup.
III.
Hin síðustu ár hefir verið
mikið ritað og rætt um atvinnu-
leysi unga fólksins og hið marg-
víslega böl, sem af atvinnuleys-
inu leiðir.
Það er nú fullsannað mál, að
sitarfshneigð æskumannsins er
honum meðfædd og verður þvi
að fá fuHnægingu. Ekkert er hon-
um því nauðsynlegra en að eiga
kosf á heilbrigðu starfi. En ó-
venjulegir örðugleikar hinna síð-
ustu ára hafa einmitt komið
harðast niður á æskumönnunum.
En þeir þola þrengslin verst, því
æskan þráir óhindruð lífs -t,og|
vaxtarskilyrði. Enginn finnur sár-
ar til en hún, ef lífsimöguleikar
hennar eru eyðilagðir.
Það er því engin tilviljun, að
með þverrandi sitarfsskilyrðum
æskumannanna vex margs konar
ómenning og spillandi hneigðir.
Einnig hér á Akranesi eins og
svo víða annars staðar var þessa
farið að gæta hin síðustu ár.
Eflaust er þetta orðið öllum al-
menningi hið mesta áhyggjuefni,
því hér er ekki að eins um að
ræða velferð og hamingju þeirra
æskumanna, sem ógæfan hefir
þegar hent, heldur og velferð og
hamingja fjölda æskumanna og
jafnvel komandi kynslóiða, ef á
meinununi er ekki ráðin bót í
tíma. Ekkert hafðii þó veriö gert
hér til þess að bægja hinum
skaðlegu áhrifum atvinnuleysis-
yfir Laindsbanikanum, setm ekki
vérður sboðaið á annan veg en
þainn, að J. J. og flokkur hans
ráði þá lögurn og lofum.
Að þessu aithugúðu verður a'ð
væratai þessi, að krafara um upp-
gjör Kveldúlfs verði nú innan
'skamms uppfyllt.
Fræðsla- og nmbétamðl verba-
lýðsfélagsins^ð Ikranesi.
Félagið hefir haldið uppi sjóvinnunámskeiði og
húsmæðranámskeiði í þorpinu á liðandi vetri.
Greiðsla vinnuianna i peningum og oflug
neytendasamtðk eru næstu markmið féiagsins.
Eftlr Hálfdán
Svelnsson formaun
verkalýðsfélagslns
ins frá æskumönnunum, e'ða
beina, hug þeirra að lífvænum
ó,g mannbætandi viðfangsefnum.
Að visu hefir verið starfandi
hér unglingaiskóli, um mörg ár,
ög hann sækja þeir unglingar,
sem hafa löngun, og þá um leið
getu, til bóknáms, í beinu fram-
haldi af barniaskólanámi. En nú
er það svo, að margir ungling-
ar, og þá sérstaklega piltar, þrá
freka'r, þá næstu árin, að gerast
virkir þátttakendur í hlutrænum
'Störfum hins daglega lífs, en að
fást við einhliða bó'knám, og í
þeim hópi er margt myndarlegt
ma,nn,sefni.
Það var því í júraí s.l. sumar,
a,ð þessii mál vo,ru tekin til með-
ferðar á fundi i V. A. Málið var
þa.r mikið rætt af alvöru o(g
skilningi. Með tilliti til þess að
fiskiveiðar eru aðalatvinnugrein
Ákumesiniga, og að fjöldi æisku-
mannanna hér leggur því leið
sina, út á sjóinn, um lengri
eða, iskemmri tíma æfinnar, þá
var ákveðið að stofna til sjó-
vinnunámiskeiðis. Námskeiðs, sem
næði tilgangi sínum með því að
veita sjómannsefninu þá tækni,
sem igerði hann að hæfum og
kunnandi starfsmanni á því skipi,
sem hann hlyti skiprúm á, þegar
i fyrsta: skipti. Einnig að hinir
yngri menn, sem stundað hefðu
sjóinn um nokkurt skeið, em ekki
öðla.st þá kunnáttu á viðhaldi
skips og veiðarfæra, ásarnt al-
mennum siglingareglum, lesa á
átta.vita o. fl„ gætu mú fengið
hagnýta þekkingu í þessum efn-
um. Þá va.r og til þess ætlazt, að
þeim gæfist kostur á framhalds-
námii í ísl. og reikningi. Og að
i námsikeiðið yrði starfrækt þann
! tíma, sem hinir ungu menn hefðu
| mlinnist að starfa. Málið fékk svo
þá afgreiðs'lu, að i það var ko,sin
þriggja; manna neýnd, sem hafa
sikyldi þa.ð til méðferðar og
h.r,inda ,því í framkvæmd, e;f únnt
væri.
í neífndina, voru kosnir: Svein-
björn Oddsson, Ásmundur Gísla-
son og Hálfdán Svetnsson. Ár-
angurinn af starfi nefndarinnar
sýnir svo, skrá ejn, sem birt er
hér að framan um tilhögun og
starf náanske;iðsins.
Það var ætlun nefndarinnar í
ifyrstu að hafa námsfceiðið
nofckru fjölbre.yttara en raun
varð á, em þeissi varð ekk'i kostur
að þeisisu slinni. Ég tel að æ,ski-
legt hefðli verið, að nemendur
■ hgfðu féngið ókeypis1 nám, en
um það var he;ldur eklri að ræða.
Þe|ir urðu því að greiða 25 kr.
ketnnislugjald fyrlir allan tímann.
Neifndin hefir fengið loforð hjá
menntamá 1 aráðherra fyrir styrk
láf fé því, seim ætlað var af síð-
aista þ'ingi til styr'ktar slíkum
námiskeliðum, en ekki er ákveðið
eran, hve hár hann verður. Að
öðru leyt'i, ef u,m halla verður
áð ræða, verður verkalýðs'íélagið
að bera hann.
1 Mikíð fleiri sóttu um þátttöku
í námskeiðinu, en kostur var að
'taka á rnóti vegina takmarkaðs'
rúsrúms í vinnust'Ofu. Setn dæmi
um það, hvea-su kennsla í þess-
uim gfnum er beinlínis1 nauðsyn-
leg, þá má geta þes's, að sex
lungir og starfandi skipstjórar, á-
samt tveiim stýrimönnum, tóku
þátt í verklega náminu. Og það
sikal sagt þeim tll verðugs lofs
að þejr áttu sinn þátt í að hvetja
aðira unga meinn til almennrar
þátttöku.
Um fcemnarann í verklega nám-
inu, Elíasi Beraediktsso,n, er það
kunnugt, að hann eir maður sem
með sigg-grónum höradum og öt-
’ulum hug hefir unnið sér dýr-
mæta reiynslu o,g kunnáttu í öllu
því eir að sjónum lýtur, og veitir
hæfni til leiðbeiningair í þessuan
efnum. Kunnum við honum því
hinar beiztu þakkir fyrir vél unn-
ið starf.
Um það, hvort nároskei'ð þetta
hefir náð tilgangi þeim, sem því
var ætlað að ná, sannar framtíð-
in að mastu. En við, sem næstir
þessum málum stóðum, erum'
fyllileiga ánægðir með viðleitn-
ina. Við eirum þess fullvissir, að
þeár sem þess nutu, séu nú hæf-
ari menn en áður að heyja bar-
áttuna við hin hörðu kjör. Við
eirum þess fullvissir, að skamm-
degi líðandi vetrar hefir aukið
manndóm þeárra meir en þau
hin undanfömu, þegar ömurleiki
atvinnutaysisins og lífsleið,ans
voru einráðir um mótun hugar
þeiirra og h,andar. Ég tel því,
að 'slík námskeiið eigi fyllsta rétt
á sér o,g þau beiri pð starfrækja
1 hveirju sjóþorpi. Að vísu fjöl-
breyttari, o,g ef til vill með ann-
ari tilhögun. Um þ.au eifni, og
öranur þeiim iskyld, mun ég ef
til vill skrifa aðra grein síðar,
og fjöiyrði því ekki meir um það
núna. Ég tel þ,að vel f'arið, að
verkalýð'sfélagið hér skyldi láta
þessi mál til sín taka. Svo ætti
það að vera víðar. Þetta eru
fyrst og freimst velferðar og
auðnumál ,alþýðunnar í land'inu,
og hverjum ætti hún að trúa bet-
ur fyrir þeim, en' sjálfri sér?
Verkalýð,sfél,ag Akrianess 'telur
nú rúml. 500 meðlimi.
1 þeim hópi er margt góðra
,manna og ágætra starfskrafta. En
ég get ekki lokið svo þessum
lastri, að ég ekki sérst,aktaga
raefni þann manninn, sem má
með sanni segj,a að hafi verið
sverð og skjöldur félagsins, pllt
frá stofnun þeiss,, en það er
Sveinbjörn Oddsso,n.
Sveinbjörn er nú búinn að ver.a
f'0.rm. félagsins í 12 ár. Hann
mun einnig hafa átt ,sæti í hvierri
éinustu samning,anefnd öll þessi
ár. Annars eru þ,au hvergi skráð
'og verða aldrei, þýðingarmestu
fetörfin hans Sveinbjarnar í þágu
félagsins. Slík störf eru knúin
frarn og unnin af einhlítum vilja,
drengskap, greind og fórnfýsi, á-
samt trú á sigur góðr,a mátaifraa.
Sveinbjörn hefir jafnan gert lítið
af ,að tileinka sér sigra þá, sem
unnist haf,a, era jafnan átt stærst-
an þátt í því að, tala kjark og
þrak í félaga sína til nýrra á-
tafca, þegar um óisigra var að
ræða, Slíkir foringjar eru ómet-
antagri á hverjum st,að í baráttu
vehkalýðsf élagan,na.
Nýtt starfsár feir n;ú í hönd. Ég
efast ekki um, að ýmiskonar erf-
iðleiikar murii ef til vill mæta
verkalýðsfélaginu á því ári. En
ég efast heldur ekki um, að þeir
veirði allir yfinstigrair, ef félags-
merara isjálfir minnast þess máttar
sem í þeim býr, máttar samtak-
aran.a, og fylkja sér um þá meran í
fullu trausti, sem þeir hafa fal-
ið forystu.
H. Svefcnsson.
Haas W: son Ahlmatin:
Pá skfdor och till
hást í Vatnajökulls
dke, Stockholm ’36
Vatníajökull —
hin kynjastóra hjarnbreiðia,
þrumir í ríkilátri ró austur á ör-
æfunum. Frá öngverðu hefir
þjóðin látið sig litlu skifta, þenn-
am jöfur allra jökla, nema þegar
ha,nn hefir hafist upp úr þögninni
nreð eldgoisum og jökulhlaupum.
Hún hefir lagt ledðir sínar fram
hjá h'Oraum og litið á haran seim
f jandsamlega óvætt, erada er það
mála sanraast, að „ekki er þar
loðið til beiþair“. En hinu má þó
ekki gleym^i, að haran er hl'uiti af
laradi vo.ru, serai okkur ber skyld,a
til að kynnast og kanna. Hann
hefir ,sín áhrif á .afkoimu og ör-
lög þjóðarfnnar. Hann á sitt ann-
arlega, líf, sitt eigið bú með góð-
æruin og kreppum. Og undir
faranafaldi hans eru ný héruð að
mótast, nýir dalir, sem ef til
vill eig.a, fyrir sér að anga af ó-
kuranum gróðri og nemast nýjum
dýrum ,þegar alt þvarg um út-
gerð og innflutningshöft er löngu
liðið hjá. —
*
Árið 1934, um pás!k,a,leytið, urðu
go,s í Grímsvötnum eins og
kuranUjgt er. Vatnajökull varð þá
of.ariega í hugum manna um
isinn, bæði hér á landi og er-
lendis. Allma,rg,a,r rannsókmar-
ferðir hafa verið gerðar á jökul-
inn síða,n, og jafnframt hefir
landmælingum verið haldið á-
fram á norðara- og austan-verðum
jöklinum. Á þennan hátt hefir
þekking marana aukist til muna,
en þó skortir enn mikið á, svo
að vel sé'.
Fleistir murau karanast við
sænsik-íslenzka leiðangurinn, sem
þeir próf. Hans Ahlmann o,g Jón
Eyþórsson stóðu fyrir síðast liðið
sumar. Það vaikti ekki litla at-
hygli hér í bæraum í fyrra, vor,
þegar próf. Ahlmaran kom hingað
með föruraeyti sitt .— og fjóra
istaðahumda, þar á roeðal fant-
inn Bonzo, sem frægur va,rð að
endemum — og fegurð. — Sið-
ara hafa útvarpshlustendur átt
þess kost ab heyra hin prýði-
legu erindi Jóns Eyþörssonar um
æfintýri þeirra féla,ga á Vatna-
jökli. En það er gamalt mál, að
ekki sé nema. hálfsögð sagan, ef
einn segir, og hygg ég að marga
fýsi að heyra frásögn próf. Ahl-
manras um förina. Hún er nú
fcomin i bók þeirri, er getur í
upphafi þessa máls, og verður
ekki anraað sagt, en að prófessor-
inn ha.fi látið hendur standa fram
úr ermum, því að hann fór héð-
ara í júlí, en bókin kom út all-
löngu fyrir jól.
*
Þess skal þeigar getið, að bók
próf. Ahlmannis er ekki vísinda-
rit, enda er þess engin von, að
einin sé búið aið vinna úr rann-
sóknum þeirra félaga. Hún er
ferðasaga, sem lýsir för þeirra
um ríki VatnajökuLs: ísbreiðurn-
ar og byggðirnar niður frá þeim.
Og það er skernst af aö segja,
áð é;g hefi fáar eða engar ferða-
sögur lesiö um larad vort, sem
eru jafn ágætar .og þe,ssi. Ég
vissi það, áður en próf. Ahlmann
kom hingað, áð hann er við-
kunnur vísindamaður. Meðan
haran var hér komst ég að raun
um það, að haran er viðkynni-
legur maður, svo að af ber. Hitt
visisi ég ekki fyr en ég las bók-
ina, að hann er rithöfundur í
þoikkabót. Hann hefir glögt
auiga, ekki að eins fyrir landirau,
heldur einnig og engu síður fyrir
mönnum og málefnum. Hann rit-
ar stíl, sem er aldrei leiðinlegur,
oftaist léttur og fellur alt af fast
a:ð efninu. Það er eitthvað annað
en í venjulegum ferðaibókum.
Bókin er 204 bls. í stóru áttn
blaiða broti. Eins og vænta má,
er hún prýdid fjölda mynda, sem
eru yfirleitt mjög góðar og sum-
ar með ágætium. Frásögnin sjálf
hefst á túninu á Hoffelli í Hfomar
firði og endair við Teigingalæk á
Brunaisandi. Lengra vestur telur
höf. að ríki Vatnajökuls nái eKki.
En á þessari leið, urai ríki hins
miikla jökuls, gerist furðulega
mairgt, isvo, að ég hygg, að emgum
muni leiðaist, sem á í huganum
saimleið með höfundinum og fé-
lögum hams. Jafnvel óveðurskafl-
inn, 'sem hamn nefnir svarta dag-
ar, verður viðburðaríkur á síraa
vísu.
Frernst í bókirani er stuttur inn-
gangur, sem segir frá aðdrag-
anda og undirbúningi fararinnar,
en aiftast viðbætir um jökla al-
ment, einkum Vartnajökul. Þar
er fyrst a’lþýðlegur fróðleikur
urn jökla, ágætlega ritaður, eins
og væntai má, en síðan stutt yf-
irlit yfir helztu niðurstöður ramn-
só.knainna á Vatnajökli.
*
Vatnajökull er efalaust í hug-
um mairgra manraa að eints land-
fræðilegt hugtafc, að eins stór,
hvít skellai með bláum röndum,
eins og á upporáttunum. Sumir
ima þessu allvel, aðrir miður.
Þeir viljai kynraast þessum hluta
ættlands síns, eins og öðrum, eða
jaifnvel því fremur, sem hið ó-
kunna og máttuga orkar á þá
meirai en annað alt. I þessari bók
sjáum við Vatnajölkul sinidra í
júnísólinni, fannhvítan, sjáurn
hainin hafjast í hæðir og hníga í
daladrög. Við finnum hann losna
úr fjötrum hugtaiksinis og verða
að veruleika, stórfcoistlegum og
heillandi. Við finnum a:ð hann er
nafnfesti ofckar fagra og stór-
bnotnaj föðurlarads. Skyldu ó-
k'Omnair kynslóðir ekki eiga eftir
ajð leita þangað þróttar, þiegar
tíraiiair líðia og þjóðin mannast
meinai?
Pálmi Hainnesson.
Erjum vjið gift?
heitir fjörug sænsk gaman-
mynd, sem Gamla Bíó sýnir
húria. Aðalhlutverkið leikur
sænski gamanleikarinn Adolf
Jahr.
rmuummuumm
BÁLFARAFÉLAG IS
L A N D S. Innritun nýrra iélag?.
í Bókaverziun Smebjamar Jéns-
sonar. Áigjald kr. 3,00.
lag 25 krónur.