Alþýðublaðið - 18.02.1937, Qupperneq 3

FIMTUDAGINN 18. FEBR. 1087
RITSTJOm:
F. & VÁLDEMABSæM
aiSBTJOSWs
áJþýOaMulnH.
i&sgaasas íra lEfsölísateg&j
Af'GRBIÐBLAi
Alþ^dakftilBa.
;*®5sgaBgia íxA
SlMAHl
4800—«808.
•smt Aígreieala, RMgiýalQgBg,
«*at Eltaejðm ItamlsnðBX fe@S;.-
í#iS: Eitotjéri.
mát vsiíij. 8. vmijaimjBs. patas?
«4» íf. B. VsOðamweBaet Éfcaásssy
4S«Kí SSMpafe
^ös A&aíðalS.
Héraðabðoi.
(, i ii.i ■—
EGAR Spánarvínin hóíu inn-
reið sína í lanidiö árið 1922,
voru settar upp áfengisútsölur í
öllum káupstöðum landsins.
Kaupstaðabúar voru ekki spurðir
ráða eða leyfis í pessu máli, og
var sú aðferð studid peim rök-
um, að við værum skuldbunldnir
til að sietja upp allar pessar út-
gölur samkvæmt samningum við
Spán.
Hins vegar var málum svo hátt-
að áðuren bannlögin gengu í gildi,
að ibúum hvers héraðs var heim-
'ilt að greiða atkvæði um hvort
par skyldi leyfð áfengissala eða
ekki. Þetta fyrirkomulag var kall-
áð héraðabönn og pótti á marg-
an hátt vel gefast.
Eins og öllum er kunnugt, geta
viöskifti okkar við Spán á engan
hátt lagt okkur pá kvöð á herðar,
að s^lja áfengi í öllum kaupstöð-
um landsins. Það er í sem fæst-
um orðum sagt algerlega á valdj
Alpingís að ákveða, hvernig hag-
að skuli áfengislögum vorum,
.engin viðskiftaleg nauðsyn getur
bundið hendur pess í peim sök-
um, eins og málum er nú komið,
Það er pví sízt að undra, pött
allháværar raddir berist nú um
pað úr hinum ýmsu kaupstöðuim
landsins, að kaupstaðabúum sé
veittur réttur til að ráða pví með
atkvæðum sínum, hvort leyfð
skuli útsala áfengis í peirra kaup-
stað eða ekki.
Þessar radidir berast líka, og
ping Alpýðusambandsins, sem
háð var hér í haust, tók petta
mál til athugunar og sampykti
feinum rómi að mæla með, að í-
búum kaupstaÖanna væri gefinn
kostur á að greiða atkvæði um
áfengisútsölurnar, p. e. a. s. að
horfið væri aftur að héraðabönn-
ium í líkri eða sörnu mynd og
var fyrir bannið.
Það er augljóst, að pessi stefna
er mjög í anda lýðræðisins, -og
pað er einnig, og ekki síður, aug-
ljóst, að hún mun stuðla að aukn-
um áhuga fyrir vörn gegn
skemdarverkum áfengisnauínar-
innar. Það er sem sé víst, að sú
harátta, siem skapast myndi í sam-
bandi við atkvæðagfeiðslur um
pessi mál, hlyti að leiða til pess,
að bindinidisvinir yrðu enn betur
á verði en nokkru sinni fyr, og
fæiri svo, að áfengisútsölu yrði
lokað að undangenginni atkvæða-
greiðslu, myndi sá meirihluti, sem
að pví stæði, finna hjá sér ríka
hvöt til pess, að verja sitt bygð-
arlag fyrir hvers kyns áleitni
Bakkusar.
Alpýðusambandspingið hefir
falið pingmönnum Alpýðuflokks-
ins að fá héraðabönnin lögleidd.
Þess má vænta, að flokkurinn fái
pá pann liðstyrk úr öðrum flokk-
um, sem með parf til pess, að fá
pví framgengt pegar á pessu
pingi.
SEotnll
Blað AlnfðaHokksins á
Isaflrði
er ntuðsynlegt öllum, sem
vilja fylgjart með .
Gerist áskrifendur i afgreiðslu
Alpýðublaðsins.
er þjóðfrægt fyrir gæði.
„PísiarvottariHD1
Jðnas Jðnsson
16. tölublaði „Tímans“ p. á.
fer Jónas Jönsson enn á stúf-
ana í hinu práttniefnda Laugar-
vatnsmáli. Ekki pykir honum nú
lítils við purfa, par sem greinin,
tekur yfir sextán dálka neðan-
máls. Enda pótt hún sé mest-
miegnis sundurlausir pankar
gamla ínannsins um fyrri afrek.
pykir mér hlýða að fara urn hana
nokkrum orðum.
J. J. byrjar á pví að rieyna að
vekja meðaumkun með „vesa-
lings“ skólastjóranum á Laugar-
vatni, sem nokkrir ofbeldissjúkir
nemendur reynidu að koma fram
opiiiberri skoðianakúgun við* *), og
stukku svo burt í hefndarskyni,
er tilræðið mistókst.
Af pví svo marigt hefir verið
ritað og rætt um petta mál, sé ég
ekki ástæðu til að rekja ýtarlega
sögu pess, enda væri pað að
bera í bakkafuilan lækinn. Hitt
er mér fullvel ljóst og J. J. er
pað sjálfsagt líka, að svo mjög
ber hann hlut hinna brottviknu
nemenda fyrir borð, að slíkur
málaflutnin;gur sver sig ótvírætt í
ættina til frægra feðga í Njálu,
sem ekki er pörf að nefna hér.
Ég geri fastlega ráð fyrir pví að
J. J. myndi ekki una lengi unidir
’stjórn og forsjá pess manns, sem
opinberlega hefði lýst pví yfir,
að hann hefði minni rétt til peirra
hlunninda ,sem rikið veitir, held-
ur en nver annar pjóðfélagsiborg-
ari, Það skiftir sennilega ekki
miklu máli, hvernig slík ummæli
éru flutt, en ekki hýst ég við
að pau veki meiri hljómgrunn í
félagi við reiddan hnefa.
J. J. leggur áherzlu á pað, að
ekki sé hugsanlegt að halda sið-
uðu samlífi i skóla, par sem nem-
endur segi kennurum fyrir um
hvað peir megi tala og hugsa.
Þetta er rétt; — en hafa pá kenn-
arar meiri rétt til að skipa nem-
endum fyrir um hvað peir rnegi
hugsa? '
Það h-efir ekki verið hrákið,
heldur pvert á móti sannað með
yfirlýsingu skólastjórans, að hinir
*) Leturbreyting mín.
á Langarvatni,
ofl skðlamáiin.
brottviknu nemendur hafa á
engan hátt spilt starfsfriði félaga
sinna með pólitískum undirróðri
né brotið skólaaga meðan peir
dvölidu par. Ailar dylgjur J. J.
um pað eru iþví algerlega úti í
hött og falla dauðar og ómerkar
íyrir ofannefndri yfirlýsingu. Þær
verða honum og hans málstað
pví síður en svo til framdráttar,
par sem pær eru fyrir neðan lág-
markskröfur um heiðarlegan
málaflutning. Þá aegir hann að
lýðræðið sé í hættu, ef sýking
ofbeldisins komist inn i menta-
stofnanir pjóðarinnar. Hér erum
við á sama máli, en honum virð-
ist sjást yfir pað ,að ofbeldi er
litlu betra, pótt pað sé framið
til pess að „vernda lýðræðið",
heldur en ofbeldisverk framin
gegn pví, nema hann hafi söjmu
skoðanir og hinir illræmdu Jesúít-
ar fyrr á tímum, að tilgangurinn
helgi meðalið, en par erum við
á öndverðum tateið.
Þá gerist J. J. svo djarfur að
bera saman aðfarir dr. Leifs Ás-
geirssonar skólastjóra á Laugum
og Bjarna á Laugarvatni. Það
gengur firnum næst, hve mikið
hann treystir á athugaleysi hátt-
virtra lesenda. Ég get ekki séð
neitt samband milli pess, að
mega hafa skoðanir síniar á pjóð-
félagsmálum í friði og að neita
að standa við skulidbindingar sín-
ar um lögboðin skólagjöld. Sama
máli gegnir um brottvikningu Ás-
igeirs Bl. Magnússonar úr Menta-
skólanum á Akurieyri. Þá kór-
ónar hann með pvi, að lýsa
pví hátíðlega yfir, að hinn „læ-
vísi undirró’ður Verði að engu
og hjaðni niður, ef hann mætir
karlmannlegri mótstöðu! Þettá
hefir líka sýnt sig í Laugarvatns-
málinu!
Þá kem ég að öðrum pætti
pessa máls, sem er stórum alvar-
legri. Bjarni og Jónas virðast
hafa slegið því föstu, að peiá
neiuendur, sem aðhyllast komm-
únisma og nazisma, séu vargar í
véum í skólum landsins, og pví
beri með skoðanakúgun að bægja
peim frá þeirri fræðslu, er peir
veita. Hins vegar býst ég við
áð peir telji sín pólitísku trúar-
brögð pau beztu, sem fyrir hendi
eru, og við pví er auðvitað ekk-i
ert að segja — en þá vildi ég
leyfa mér að spyrja: Eru ekki
líkur til þess, að jafnvel pótt
unglingar í hita æskunnar aðhyll-
ist ofbeldisstefnur, að þeir sann-
færist um skaðsemi þeirra með
miknu víðsýni pví, sem mentun-
in veitir? Er ekki hér gerð tilraun
til pess að halda þeim í sama
foraðinu með pví að reka pá út
úr musteri mentagyðjunnar? Er
pað jafnvel óhugsanlegt, að pess-
ir menn gætu með aldri og
proska komist að sömu niðurstöð-
um í almennum pjóðfélagsmálum
og peir Bjarni og Jónas?
Ég get ekki stilt mig um, úr
því ég tók penna í hönd, að
|ninnast ofurlítið á fréttaflutning
J. J. í sömu g.rein, frá starfsemi
kommúnista í Kennaraskóianum.
Ekki er mér niú kunnugt um
hvaðan honum kemur pað, að
nokkrir nemendur par séu styrkt-
ir af erlendu fé í undirróðurs-
skyni, en, pað er ekki fjarri mér
að álykta af annari málsmeðferð
hans í pessari ritsmíð, að lítið
muni par á bak við. Það er satt,
að nokkrir róttækir nemendur í
Kennaraskólanum hafa með sér
félagsskap, og skal ég sem fé-
lagsmaður upplýsa J. J. um pað,
að þegar kostur hefir verið, höf-
úm við fengið utan að komandi
ræðumenn til að hafa framsögu,
og hafa svo erindi peirra verið
ætluð til umræöna á eftir. Nú
skal ég enn fremur skýra J. J.
‘frá pví, að meðal ræðumanna
hefir verið frú Aðalbjörg Sigurð-
ardóttir, fulltrúi Framsóknar-
flokksins í bæjarstjóm hér, er
Ýlutti erindi um uppeldismál. Má
m. a. af pví marka porsta með-
lima fél. í „heldrykki ofbíelídisstefn-
,anna“. Ég get ekki séð neina of-
bielidishneigð í pví, þótt nemendur
Keimaraskólans leggi á sig auka-
erfiði til ,að kynnast frekar en
'þeir eiga köst á í iskólanum ýms-
um stefnum og straumujm í upp-
eldisr og mentamálum. Miklu
frekar verð ég að telja pað lofs-
veröan áfnvga. J. J. gerir enn
fremur áð umtalsefni afskifti sín
,af skóiamálum landsins á liðnum
ámm. Það er alveg rétt, að fjöl-
maigt á mentapyrstur æskulýður
honum að pakka, og skal ég
verða síðastur til að neita pví.
Hitt dylst mér ekki, að hann hef-
ir líka stigið pa:r alvarleg víxl-
spor, pó petta seinasta sé verst.
Öllum mun vera í fersku minni
takmörkun hans á nemenidafjölda
:inn í 1. hekk Mentaskólans, sem
á drjúgan pátt í að útiloka hina
fátækari nemendur frá skólanum,
en varð til þess1 að stofnaður var
Gagnfræðaskóli Reykvíkinga við
hlið hans. Um pað er vitanlega
ekki nema gott að segja, að skól-
ar séu stofnaðir og starfræktir,
en hitt er lakara að til skulii
vera skólar, par sem nemendur
feru jafnvel svo blygðunarlitlir, að
ganga með ómenningarmerki
pýzku nazíistanna í einkennishúf-
um sínum. Það er líka kunnugt,
að Mentaskólínn hér útskrifar all-
marga nazista á hverju ári, og
virðist það heldur fara í vöxt,
ien aftur á mófi eru þeir ópekt
fyrirbæri í M. A. Hvað veldur
pessu? Er ekki hugsanlegt að
innilokunarstefna J. J. sýni hér
áhríf sín? Þá mætti ef til vill
líta á pað, að ákveðnustu komm-
únístarnir í Fél. róttækra háskóla-
stúdenta eru líka brautskráðir
héðan úr Mentaskólanum. Gefur
petta ekki ástæðu til að hugleiða,
hvort hér sé ekkí samband á
milli? Ég vil leyfa mér að álykta,
pótt J. J. Virðist vera par á ann-
sari skoðun, að öfgastefnumar
veki ýtmstu andsitæður sínar, en
kveði pær ekki niður, svo að
með peirn forsendum virðist sleg-
ið vindhögg með skoðanakúgun-
inni á Laugarvatni, sem hann
prísar svo mjög.
Ég get ekki skilist svo við
petta mál, að minnast ekki enn
frernur á dæmin, &em hann nefn-
ir i niðurlagi greinar sinnar um
orsakir til öfgastefna hjá ung-
linigum. Hér hefir gamla mannin-
um tekist heldur ófimlega. Dæm-
!in um son íhaldsbóndans úr
Skagafirði og unglinginn frá í-
haldsheimilinu í Skaftafellssyslú
em einmitt áigæt til að sýna,
Jivaða uppeldisáhrif hnefinn hef-
ir. Hér hefir honurn Jrví tekist
að sanna pað, sem hann ætlaði
að afsanna, og pað er undir at-
vikum ekki ólaglega gert.
Ég vil að síðustu benda pessum
góða manni á pað, að pað er
Frh. á 4. síðu.
sem viðskiftalíf pjóða nú er. Að
pað sé fátækum léttir að lifa á
iánsvierzlun, er hörmúliegur mis-
Sikiliningur. Ef maðiuriinn á annáð
biorð getur borgað skiuldir sinar
árlega, pá getur hann alveg eins
vierzlað skuldlaus. Hann parf að
eins að byrja á réttia, endanum.
Það er ekfcert ódýrara að borga
vöruma eftir á, beldur en á und-
an eyðslu. Lánsverzlunin hefir
margar vondar hliðar. Hún bind-
ur lántakandann og gerir hann ó-
sjálfstæðan, hún skapiar dýrtíð,
hún skapar fcaupmanninum mikia
erfiðleika, iog hún elur upp í
fjölda mörigum kæruleysi og svik-
iiemi, og er sá ókosturiinn veiga-
miestur. Þær miannskemmdir eru
óútreiknanlegar, sem lánsvierzlun-
in hefir í för mieð sér, iog mun
viem au’ðvelt að sanna pað. Hún
getur fcomist svo langt með rnann
inn að drepa sjálfsvirðingu hians,
og er pá þuingt höggið.
Þá er pað húsaleigufarganið.
Er hægt að hugsa sér ömjurliegri
ídaga ien flutningadagana í
Reykjavík haust og vor. Tvisvair
á ári er miikill hluti bæjarins í
uppnámi. Og hvað er veriið að
gena? Menn eru að skiftia um í-
búðir. Hversvegna eru þeir að
skifta urn íbúðir? Viegna pess að
fjö'dinn er óánægður. Þeir, sem
eigu húsin eru óánægðir mieð
leigjendur, og leigjendur eru óá-
nægðir mieð íbúðiir. Er pað skki
gömul saga, að mönnum gengur
mjög misjafhliega að búa sajman?
Sambúðin skapiar oft mifcla óá-
nægju og griemjiu, og siíkt er auð-
vitað mannspiliandi. Því að prælia
mönnum út á slíku? Það er verið
að neyða 3—4 fjölskyldur til pess
að búa saman í einu óhaganlega
byggðu húsi, par sem þó enginn
er fullkiomliega frjáls og liiiuim
alveg óháður. Þá er betra að reisa
mikii sambýlishús mieð 16—30 í-
búðum, en þannig að hver fjöl-
skylda sé fullfcomliega óháð, en
biezt væri þó, að hver fjölskylda
æít! hús við sitt hæfi. Sá sern get-
ur borgað húsaleigu í Reykjiavík
árum saman gæti nlveg eins átt
sitt hús’, ef mönnum væri gert
það möguliegt með hagkvæmlum
skiimálum, og auðvi að ætti me r -
rtlutí Reykjavífeur að vera bygð-
ur pantnig.
Húsiin ættu að viera byggð bag-
kvæm og með mátuilega stórri
ióð, ekki annað hvort of stórum
görðum eðia engiun, eins og nú
er í vorum bæ. Grasbliettur ætti
að viera fyirir framan húsin, en
matjurtagarður fyrir aftan þau.
Slíkt heimili ætti ekki, og pyrfti
leklki að fcosta meira en 12 pús-
und krónur, en pað gæti hver
einasti verkamaður, sem á anniað
biorð lifir og framfleytir fjöl-
sikyldu sinni í Reykjavík, fceypt,
ef honum væri gert það mögu’egt.
Hvað væri unnið með pessiu? Ó-
útreiknanliega miikið. Fyrst og
fremst losnuðu menn við and-
styggilegu og ieyðileggjandi fliutn-
ingana, pví næst við óánægjunía,
siem er svo almenn í sambiandi við
l'eigufyrirkiomulagið. Ég hefi flutt
mikið um dagana, starf mitt bef-
ir úthieimt pað, ég befi oftaslt
hitt á ágætt fólk, en pó ekki liosn-
að nneð öllu við að lenda þar, sem
ég hefi orðið verri maður og ef til
vill giert sambýlismenn mína líka
að verri mönnúm, og vþað er
skioðun mín, að til séu peir hús-
eigendur, sem ekki ættu að fá
leyfi til að leigja mönnum íbúðir.
Þá eru nrargir menn ekki þrosk-
aðri en svo, að þeir fa;ra ver mieði
það, sem aðrir eigia. Þetta er lífca
siðspillandi. Fólk, sem stöðugt
Jeigir og stöðugt flytiur, getur
(orðið ótrúiega kærulaust í um-
giengni á íbúðum. Spyrjið pá, sem
reynsiuna hafa. Einnig eru rnarg-
ir hirðulausir mieð greiðslu á
Ieigu, sumir geta ekki horgað og
aðrir hirðia ekki um að borga, og
pannig venjast menn á svtksemi
og trassaskiap og spilla sjálfuni
sér. Gegn pessu á hvert þjóðfé-
iag að risa. Það er ekki nðg, að
siga okfcur vandlætingasömúm
prédiikumm á menn. Það ;parf
blátt áfram að búia pannig um
lífss.kilyrði og kjör manna, að pað
gefi þeim sem allra minnst tæki-
færi á að sfcemma 'sjálía sig,
en hafi öllu fremur þroskandi
og bætandi áhrif á líf manna. Ég
leyfi rnér að halda pví fram,
að þietta leigufargan á íbúðium
manna &é bæði óhagkvæmt og
siðspillandi í stóirum stíl. \
Ég befi áður í ’ pessu erindi
bent á, hversu óheppilegt það sé,
að menn hafi svo há laun, að
pieir geti lifað pví lífi, sem bæði
er óheppilegt fyrir pá sjálfa og
ilt til eftirbreytni. Það er pví
skioðun mín, að í bæ eins og
Rieykjavílk ættu rnenn ekki að hiafa
öllu hærri laun en 8 púsund krón-
ur á ári, nema pá ráðberrarniiH,
og svo pað niður í 5 þúsund,
allt eftir pví, hve fjölmenrium
fjölskyldum nnenn hefðlu fyrir að
sjá. Það stríðir gegn öllu réttlæti,
allri menningu og heilbrigði,
að einn maður hafi óparflega há
’laun fyrir ef til vill liÚa vinnu,
en annar sianiniköllúð sultarlaun
fyrir mikla vinnu. Einnig á eng-
iinn maður að fá leyfi til þess að
hafa á siama tíma mie:ra en eitt
launað embætti. Fyrst pegar bú-
ið er að ganga frá launiagreiðsliu
ríkisins í horgum og bæj'um, og
fcoma par á réttlátri og nauðsyn-
liegri skattalöggjöf, pá er hægti
að fara pess á leit við menn, að
peir uni sér igngu síður í sveitum;
og jafnvel gefa peim fyrirheit um
hieilbrigð viðskifti og pau afskifti
stjórnar af atvinnumálum pjóðar-
innar jaflnt í hyggö og borg, að
allir rnegi vel við una.
Sá maður mætti teljast spá-
rnaður pessarar pjóðar, og guðs-
maður á vegum hennar, sem gæti
talið öllum bændalýð fullkomið
hughvarf. Heilhuga afturhvarf að
sveitum landsins. Fyrsta sporiö
til viðreisnar landbúnaði og
sveitamenningu verður að vera
petta, að bændur sjálfir taki
sinnaskiftum og hætti að horfia
með óhug fram á vegiinn, og í
síað pess að hugsia, .pg segja;
;„Hér er ekfci hægt að bjargiast
lengur,“ segi pieir; „hér er hægt
að bjargaist; hér er gott að vera.
Hér ætla ég að eyða æfi minni og
hér skal ég komast vel áfram.“ Það
er vitainlegt, að margir bændur
hugsa paninig, en hitt er lífca
víst, að margir búa með óhug
á möguleiikum sveitanina, bera
engil dauðans — 'efiasemdina og
vantrúna í brjósti sér, en slíkt
blessast ekki. Engin tvískifting
dugar. Tíminn og heimurinn heimit
ar nú herlhuga rnenn og óskiftia,
„Sá maður, sem efast, má eigi ætla,
að hann fái nokkuð hjá drottni;
han;n sem er tvílyndur .maðúr,
reikull á öllium sínium vegum,“
stendur par. Sá, sem notar lífið
með háifum hug, niissirgæði þess
út úr höndum sér. Lífið opna,r
honum ekfci forðiabúr sín, ef hann
igengur hugsjúkur og hikandi að
verki. Þetta er vægðarlaust lög-
mál lífsins og ekkert við pað að
gera nema lúta pví. Fyrst ér fyrlr
sveitamanninn að snúa sér í trú
og heiihuga að nióðurmoldinni, og
svo ler að spyrja um, hvað gera
purfi, og hvað hægt sé að gerá,
Það er vitað og viöúrkennt, a.á í
sveitum þarf að risa upp meira
péttbýii, vegir að batna og húsa-
kynni sönruleiðis, prifnaCur að
efllast, félagslíf og allt samlíf
manna að glæðast, og líf manna
í sveitum yfirleitt að verða nota-
liegra og innihaldsríkiara.
Æska isiands! Snú hug pímum
til móðurmoldarinnar; hún svíkúr
píg síður en margt annað, þegar
alvara erfiðu tímanna ber að dyr-
um. Hálfnumdar sveitir og gæða-
lönd bíða pín.
Einhver kynni nú að vilja aegja
við mig: Já, pú getur bent
mönnum á sveitimar, sem býrð
ísjálfur í biorg og hefir 'ekkert vit
á sveitabúskap. Þessu rnundi ég
svara þiannig: Ég er alinn upp í
sveit til 17 ára aldurs og við mjög
þröngan kost, ég kannast vel við
sveitavinnu lOg jafnvel sveita-
basl, ég pekki líka fcas.1 manna
í kauptúuum. Á yngri árarn mln-
um stundaði ég porskveiði, síld-
veiði, og ég hefi dregið mörg
hundruð hákarla úr djúpi hafsins
norður á Strandagrunni og drep-
íð pá. Einnig stundaði ég srníðar
i ýmsum myndum á yngri árum
imnurn og tofe avemsbréf í hús-
gagnasmíði, og nú seinast hefi ég
prédikað í 20 ár. Með þessa
reynslu að baki segi ég hikl'aust
'0g einlæglega, að væri ég ekki
við þessi núvenandi störf, kysi
ég helzt að vera bóndi, eftir því
sem nú er ástatt með viðskifti og
atvinnulíf þjóða. Ég kysi paö
fyrst og fremst vegna pess, að
pað útilokaði pá hættu, að ég
yrði verri maður sökum aðgerða-
og atvinnulieysis. Bændum er
rninna hætt við sjálfsmorðum en
(Frh. á 4. siðu.)