Alþýðublaðið - 17.07.1937, Blaðsíða 3

LAUSARDAGINN' 17. JÚLÍ 1937

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON
AFORGIÐSLA:
ALÞYÐUHUSINU
(Inngangnr fri HvertlsgBtuJ.
SÍMAR: 4900-4908.
4900: Afgreiðsla, auglýsingar,
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri
4903: Vilhj. S. Vilhjálmsson(heinia)
4904: F. R, Valdemarsson (heima)
4905: Aljjýðuprentsmiðjan.
4ðffS: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPBENTSMIÐ J A N
Mefni komandi Dings og stjérn-
ar f rá sjónarmiðiAlnýðnfiokksins.
VI Byggingarþörfin i bæjum og sveitum.
9 agsb r Anar (andar-
ion.
TE^F til vill markar Dagsbrúnar-
íu.idu'. ifitii, se ii ’haildiilli Var
í fyrra. d-ag, til þess að taka á-
kvörðua um tillögur félagsstjórn-
arianar urn stytting vinnutímians
p1 NGIN jrjóð hefir brýnni þörf
^ fyrir það, að eiga góð híbýli
,að búa' í en við ísileridingar. Því
má það merkiliegt heita, að aldrei
heíir farið fram gagngerð athug-
un á því, hvernig séð er fyrir
jreirri þörf. íbúðarhús þjóðarinn-
ár hafa að vísu verið talin við
manntölin 1910, 1920 og 1930 og
þá um leið talið fram hverrar
I
íegundar þau væru — steinhúsj
timburhús eða torfbæir — og
við a’ment fasteignamat hafa þau
verið raetin til fjár. Hitt hefir |
aldrei verið vandlega talið, hve
in verður að-gera sér að góðu,
gæíu heitið fullgildir mannabú-
staðir, hve niargar má bjárgast
!v,ið í bráð, meðan beðið er eftir
ððru betra, og hve margar eru
með öllu óhæfar, hve margar
nauðsynlegt er að endurbyggja
strax, og hve margar þarf að
dyggja á næstu áram.
Af því að þessi athugun er
ekki til, verður að reyna að geta
sér til um jressi efni eftir þeint
einu almennu heimildum, sem til
eru, en það er manintalið 1930
og sú talning íbúðarhúsa, er þá
og kauphækkun, timamót í sögu margar íbúðir eru til og hve var gerð jafnframt. Tala íbúðar-
ísletzku verkalýð'sh.reyi’ii.igaiinn- rnargra íbúða væri þörf, hve húsa 0g heimila á landinu var þá
ar. •margt ai þeim íbúðum, sem þjó'ð- sem hé.r segir:
Fumdu'rinn visaði einairðJega á Ste nhús. Timburhús. Torfbæir. Hús alls. íbúðir. Heimili
buig hinum ósvífnu kröfum at- Reykjavík 1224 1267 4 '2495 5919 5620
\ tnnurekenda.iua um lækkað Aðrir kaupstaðir 568 1500 26 2094 3890 3670
kaiup ög lenjgri vinnutíma, og Kauptún (yfir 100 íb ) 465 1840 245 2550 3610
samþykt hækkuin á timakaupi úr Sveitir 1037 1988 3390 6415 8040
1,36 kx'. upp í 1,50 kr. Er sú hækkujrr mjög hófleg, þegáir þess Sanitals 3294 6595 3665 13554 20920
er gætt, að kamptaxti félagsins Heimilaiaiain er að inokkru leyíi nýleg, að ekki er kojnin reynsla
heffr verið óbreyttuir umdanfarin
ár, en á þeim hefir ailt verðlag
í bænum stórliækkað og vitað er
»ð ný og stórfeld verðhækkuin
i*r í aðsigi vegna hækikaðs verð-
laigs á erlendum vörum, og þeg-
air þess er gætt, að húsaleigan og
útsvörin í Reykjávíik hækka með
hverju ári vegnai óstjórnair bæj-
arstjó rna mei rihj u I ams. Jafin vel
Morgusiblaðið segir í gær, að
„alllir stjómmálaflO'kkar nninu
vera sammála um að hin knýj-
andi nauðsyn (á kjarabólmn fyr-
ir verkatnenin) er fyrir hen.di“.
Reykvískir verkaimenin munu
stainida sarnam sem einn maður tif
að fá þessum kjarabótum frajn-
gengt, og í þeirri bairáttu, þar
s»m þeir haifa alla samngirni sín
rnfgtn, íniunu þeir sigra.
Hins vega'r taldi Dagsbrúnar-
fundurinn rétt að leita samvinnu
við önnur verkálýðsfélög um
sameiginlega baráttu fyrir 8
stunda vinnudegi, og var því á-
jkvörðunium í þvi rnáli frestað.
En það, sem gerði fundinn eft-
irmininilegastan, er það, að aldr-
tei hefir kornið skýrar frarn vilji
veirikiffifólksins til fullkomininar
skipulagslegrar sameinjngar í
eiinum aillsherjarsamtökum á lýð-
ræðisgruindvelli og aldrei skýrar
neitun þess að viðurkenna eða
s.tíáðfesta klofning alþýðulsiaimtak-
anna.
Þe-ssi einróma samþykt á fjöl-
ínennum fxmdi í stærsta veirlka-
lýðsfélagi landsiins er í fullu
saimræmi við stefnu Alþýðusam-
baindsþingsinis í 'vetur, sem lýsti
því yfír, að eina t ryggingin fyrir
sigri lýðræðisins og jafinaðar-
stefnuninar væri „skipulagsleg og
fulfkomin einiinig alþýðunnar í
ei,num a'llsherjarsamtökum”.
Fullyrðingar ibaldsbla'ðanna
utn aö með D agsb rúna rfundinum
hafi samfyTking Alþýðuflokksiins
og Kommúnistáflokksms, sem
jjegar sé ráðin af foringjum
flokkanna, verið opinberuð', er
auðvitaö beiin fölsuin á staðreynd-
um. Tillaga Héðiin'S Valdimars-
sonar, sem var samþykt í einu
hljóði, krafðist eiinmitt fuillrar
sameiinsingar flokkanna, og með
sa'mþykt hennar lýsti fundurinn
því yfir,-, að hianrn teldi „hvers
koniar klofning í hinuim faglegu
og pólitísku samtökum alþýðunn-
ar vera stórhættulegan”., en
:„samfylking“ tveggja óháðra
flokka myndi einmitt fela í sér
íyiöurfe*mjinj#u á klofhjingnum.
tiireiknuö. Hagsitofan te'ur sérstak-
lega einbýlisfólk og íélagsbeim-
ili, en hér er því fólki deilt niður
í meðalfjölskylduhéimili.
Auk jæss sem þessi yfirlits-
skýrsla er orðdn allgöjnul, hefir
hún þanin mikla galla, að hún
sýnir ekki hve maigar sérstakar
íbúðir hafa verið til í kauptúnum
og sveitum. I kaupstöðunum
virðaist hafa verið ti.l sérstakar
íbúðir handa öllum fjölskyldum
fog jafnvel ríflega það, ef tölun-
um er fulltreystándi. Má og gera
'i'áð fyrir því sarna þá í kaup-
Vtúnunum. En í sveitunum getur
'þaö háms vegar ekki hafa verið
— ekki svo mikið sem að nafn-
inu til þair sem því nær alli.r
bæirnir eru bygðir fyrir eitt
heimili aðeins. Sést það og af
fjölda torfbæjanna, hve skamt er
korniö byggingarmálum s'veit-
anina 1930. Þar hefir þá raun-
veiru'.ega vantað sérstakar íbúðir
fyrir 1000—1500 fjölskyldur.
Þó að þessi yfirlitsskýrsla sé
ófullfeomin, má — meöan ekki
er aiiinað betra fyrir hendi — not-
ast við hana ásarnt öðrum upp-
lýsinguin til að gera. grein fyrir
hinni árlegu þörf til byggingar
ibúða.
Þorstednn Þorsteinsison hag-
stofustjóri teiur meðalaldur torf-
bæja um 33 ár og timburhúsa
56 ár. Steinihús'in eru flest svo
Sameining flokkanna ©r viitan-
lega engin staðreyticl ennþá, þó
skorað hafi verið á stjónnjr fíokk-
anna að hefjia þegar í stað undir-
búning undir hana, og auðvitað
byggist áskorutn Héðins Valdi-
marssonar til Alþýðuflokksins og
Kom'múnistaflokksins um ' sam-
einingu ekki á fyrirfram ákveð-
íinini sameiningu, eins og íhalds-
blöðin segja, en með henni er
ikom'múnistum gefið tækifæri til
iað 'sýna í verki, hvort þeir meina
íálvarlega öll þau fögru orð unn
sameiningu yierkalýðsins, sem
þei'f úndánfárið hafa táiaö í éyrit
íóilksinS' og í blaði sípu.
Dagsforúnarfundurjnn sýndi
þafo, að verkafólkið í Reykjavík
væntir þess, að kommúnistar láti
ekki síitja við orðjn tóm,; heldur
sjyni það í verki, að þeir óski
eftir að sltarfa saman með al-
þýðu þesísa lands á lýðræðis-
gmndvelli í einium flokki, óháð-
um öllum fyrirskiptmum, nema
þeimj, sém koma frá meirihlfuta
íiþnwkr&r alþýðu.
á ti’.n meðalaldur þeirra, en fyrn-
ingarafskrift þeirra til skatts er
leyfð 1%, og er það ntiðað við
a. m. k. 100 ára endingu. Eftir
því hefði þurft að endurbyggja
að meöaltali á ári hverju miðað
við tölu íbúöarhúsa 1930 33 stein-
hús, 118 timburhús og 111 torf-
’bæi, og niunu jrað vera ' sjem
næslj 400 íbúðir. Árleg fjölgun
heimi’.U: er um 330i og þyrfti
pesis vegna 330 nýjar íbúðir. Alls
hefði því þurft að byggja a. m.
(k. 730 íbúðir á ári, og e>r þá ekk
ert gert fyrir þvj, að 1930 hefir,
‘eins; og fyr er sagt fjöldamairjgar
fjölskýldur (aðallega í sveitun-
um) vantað sérstakar íbúöir.
Ef hirt hefði verið um að
fullnægja þörfum þeirra
fjölskyldna, hefði því þurft
að byggja 800—1000 íbúð-
ir á ári, og er þá miðað við
ástand bygginganna eins
og það var 1930.
Hefir þessu þá verið fullmægt
siðan 1930?
Um það eru eklú til fullnægj-
andi heimildir, nema, helzt fyrir
Reykjavík. En ætla mætti, að
hezt væri fyrir þeissum málum
béð í höfuðstaðnum.
Árin 1930—1936 hafa verið
hygö í Rvík 616 íbúðarhús með
samtals 1376 íbúðum. 1930 voru
5 menin í meðalheimiiU í Rvík ög
ættu þessar íbúðir þvi að vera
íyrir 6880 manlns. Samikvæmt
hinu árlega manntali voru 2. des.
1930 28052 íbúar í Rvík, en 2.
'des'. 1936 35 298 íbúar. Hefir
fólk'sfjölguniu í bænum því ver-
ið 7246 mannis. Samkvæmt þessu
hefir ék'ki verið bygt nægilega í
Rvíik til þesis að sjá þvi fólki,
'sern bæzt hefir við í bæmuii,
fyrir húshæði, og vantar til þeiss
73 íbúðir,, eff ekki er gert ráð fyr-
ir nelinum endurbyggingum. í
fRvík er að vísu tiltölulega mikið
af nýjum byggingum, en þó
verður að gera rá'ð fyrir því, að
nauðsynlegt 'ha.fi verið að end-
urbyggja 50—70 íbúðir á ári, eða
alls 300—400 ibúðir á 6 árum.
Byggingarþörf Reykjavík-
ur hefir því alls ekki veriö
fullnægt á síðustu árum. Af
því hefir óumflýjanlega leitt
okur á húsaleigu og það, að
fátækasta fólkið hefir orðið
að sætta sig við húsnæði,
sem ekki voru álitnir hæfi-
legir mannabústaðir fyrir 6
árum, og ættu kröfur um
þau efni þó að hafa aukist.
Oft er uin það ta.lað, að hér í
Rvík hafi orði'ð mikil framför í
byggingum á síðustu árum. Það
er rétt að því leyti, að menn
kunna betur húsagerð og þaö
hefir komið þeim að gaghi, sem
bafa verið s.vo gæfusamir að fá
ný hús til íbúðar. Fyrir íbúðjaþörf
almennings er hins vegar verr
s>éð en fyrir 6 árum. Félagslega
ÉJkoðáð er því um afturför en
•ejkki framför að ræða í bygg-
ingum — efoa ef til vill réttara
siagt byggingarmálum — Reykja-
víkur hin sfiðustu ár. Hinir út-
völdu búa að vis(u við betri húsr
næðicjkðsi en þá, en almenningur
býr við lakari kost um þau efni.
Því miður eru e,kki til jafin-
góðar skýrslur um þessi efni úr
öðrum kaupstöðum. En talsvért
hefir veri'ð bygt í þeim kaupstöð-
unum, sem helzt eru í vexti, Ak-
úreyri og Siglufirði, og ef mark
má taka. á verðlagi á húsaleigu,
má gera ráð fyrir að fult svo
Vel hafi verið fullnægt húsnæð-
ísþörfinni þar og í Reykjavík.
Fólksfjölgun í kaupstöðum öðr-
uin en Rvík hefir verið hæg sí’ð-
ustu árin, alls 1553 manns 1930
—1936, þar af 1050 á Akureyri
og Siglufirði. í öðrum kaupstöð
um en þessum tveim hefir jiví
unjög lítið þurft að byggja af í-
búðium nema til viðhalds. Þeir
'kaupstaðir, er staðið hafa í stað
að fólksfjölda eða því sem næst
'hin síðari ár;, eiga um það sam
merkt, a’ð aðalbjargræðisvegur
inini, jiorskveiðar, hefir veriömjög
tekjurýr og afkoma bæjarbúa
slæm, menn hafa litlar kröfur
geiað gert um húsnæði og lítið
bygt. Hejfði þó verið mikils, uni
veirt í því atvinnuleysii, sem þar
hefir sjiglt í kjölíar aflaleysis og
tminkaíðrar úígérðar, að unt hefoi
verið að verja þesjKum árum til
að endurbyggja lélegustu íbúð
irnaj’, og er visjsulega þar miklu
faf að taka. Ýmsjar hinna forsjár-
meari þjóða um hagfræðileg mál
og félagslmál, svo sem t. d. Sví-
lar, hafa á sjðari árum varið
imiklu fé til þe)S|s að koma af stað
aukinni byggingar^tarfse:mi al-
mqnnings og styrkja þá bygging
arstarfsömi til þess að hamla upp
á móti atvinnuleysjnu. Væri einn-
ig full ástæða til að lejta þeirra
tirræða hér, þó að aðstöoiir ti
þeús séu að ýmsu leyíi allmiklu
örðugri.
Engar skýrslur eru til um
' byggingar í kauptúnunum síðan
'1930. En fullyrða má, að þar hafi
verið mjög lítið bygt á siðustu
árum. Efnaleg afkoma manna er
þar rnjög háð sjávarútveginum
og hefir því víðast verið mjög
slæm, og ekki er lilynt að þivi frá
nokkurri átt, að kauptúnin geti
auðveldie.ga séð fyrir byggingar-
þörf sinni. Hims vegar lre.fir fólki
fjölgaO allverulega í KAUPTÚN-
UM siðuistu 6 ár, úr 16 576 íbúum
1930 í 17 837 íbúa 1936, eða um
1261, og hefði þurft aö byggja
um 275 íbúðir vegna þeirrar
fólksfjölgunar, auk þe,ss sem ætla
imá að þurft hefði að endur-
byggja alt að 360 íbúðir vegna
eðlilegrar fyrningar. Það er fljót-
•séð þeim, er nokkuð hafa um
iandið fariö, að jiessu er talsvert
misjafnt farið í hmum einistöku
kauptivnum, en yfirieitt er þar
injög bráðra atgerða þörf um
jiessi efni. Byggingamál kaup-
túnaima eru árejðanlega meðal
þeirra rnála, sem eru mest að-
Ikallandi nú.
I sveitum hefir fólki fækltað
lim 1856 menn árin 1930—1936.
^að svarar til þess, að uin 320
af þeim fjölskyldum, sem eigi
er hægt að tel ja að hafi haft sér-
stakar íbúðir 1930, liafi fluít
burt úr sveitmmi. Veitt hafá verið
383 lán úr Byggiingar og lajnd-
námsisjóði til byggiingar á s.veita-
býluiin og 36 lán úr nýbýlasjóði
(áriö 1.936) og hafa því verið rei'st
fyrir þesisi lán 419 ,ný hús,
Auk þesis ltefir verið lánað úr
Ræktunarsijóði til húsabygginga
1120 þús. kr„ og mætti ætla, að
urn 2/s jiess hefði verið varið til
byggingar íbúðarhúsia og reist
fyrir það fé 200—300 nýjar íbúð-
'ir. Auk þesis rná búast við, að
nokkrar íbúðir ha.fi verið bygðar
árlega með öðrum fjárútvegun-
urn, og alls hafi verið bygðar 800
900 íbúðir i svei um á þcssuin
6 árum. Þetta siýnist nú ef til
HH'í fljótu. braigði dálítið blóm-
legt, enda hefir mesit verið gert
:af hálíu ríkisvaldsins til að örfa
byggingar í sveitum. En jægar
hetur er að gætt, eru þessar
byggingar ekki nema fyrir nau’ö-
synlegustu endurbyggingu, ef
jgert er ráð fyriir 33 ára endingu
á torfbæjunum og 56 ára end-
iingu á timburhústunum, og er þá
ekkert gert fyrir endui'bygigingu
'steinhúsanna.
Batinn í byggjnigarmáluim sveit-
anna síðustu 6 ár er því sá,
að vegna burtflutnings eru þar
320 fjölskyldum færra, sem þarf
(að siætta sig við allsendis ófull-
nægjaindi, húsmæði og 800—900
.heimili af 7720 hafa fengið end-
ínrbætur á húsinæði sínu. Enn má
búast við, að þar séu 3000—
4000 heimili eða, ait að helmingur
heiimilatma, sem þurfa bráðlegra
umbóta. á íbúðu’m sínum.
Samkvæmt þessum laus-
legu athugasemdum hefir
byggingarþörf þjóðarinnar
ekki verið fullnægt síðustu
6 ár og er því þörfin bæði
fyrir endurbyggingar og ný-
byggingar enn brýnni en
þá. Lauslega áætlað er
þörfin fyrir byggingar íbúða
á ári sem næst þessu:
í R.vík endurbygging íbúða
nýjar ibúðir
f öðrum kaupst. endurbygging
nýjar íbúðir
I kauptúnum
í sveitum
ca. 100
— 230
— 70
— 70
330 íbúðir
140 —
140 —
400 —
Samtals 1010 íbúðir
(Frh.)
fri SteiidörL
Akureyrarferðir.
Alla mánudaga og fimtudaga.
Hraðferð alla fiintudaga frá Akranesi; lagt af stal úr
Reykjavík kl. 7 árd. með ml». „Laxf*ssi“.
Þingvallaferðir.
Þrjár ferðir á dag.
Frá Reykjavík kl. IOV2 árd., U/a *g 5 síld.
Frá Þingvöllum kl. \%, 6 *g 7V2 sild.
Eyrarbakkaferðir.
Tvftr ferðir á dag, árdegis og síðdegis.
Keflavíkur- og Sandgerðisfecðir.
Tvær ferðir á dag, árdegis eg síld«gis.
Grindavikurferðir
Ein ferð á dag.
BnllfosS" og fieysisferðir
Skemtiferð um Lanaarvatn, Lyngdals~
heiðl og ÞlngvelII alla snnnndaga
kl. 9 árdegis>
Slml 1180.
REYKIÐ
J. fiRU N © ’ S
ágsetn hollenzka reyktóbak.
VERBt
I AROMATISCHER SHAO . . . I FEINRIECHENÐER SHAG- . . . . kostar kr. 1,05 'teo kg.
1 Fæst f ðliems verzlaaam.