Helgarpósturinn - 23.04.1982, Blaðsíða 14

Föstudagur 23. apríl 1982 helgarpósturinn
14
Það var komið fram í einmánuð, þegar manni í leðurfrakka, skó-
síðum, fór að bregða fyrir á götunum hér á Isafirði. Einnig bar þessi
maður húfupottlok öðruvísi en maður á að venjast við ísaf jarðardjúp.
Þá var göngulag mannsins allfrábrugðið hinu forna samræmda göngu-
iagisemtíðkasthefuralltsíðan Jón þumlungur gáði hér til veðursá 17.
öld,gott ef ekki frá því á dögum Þuríðar sundafyllis. En hvað um það,
þetta reyndist vera Kári Halldór og naf nið minnir óneitanlega á kreppu-
skáldsöguna og kominn til að færa upp sagnfræðilegan sjónleik eftir
Böðvar Guðmundsson. Kári Halldór slóekki hendinni á móti pöbblisitíi
og fékkst til viðtals við Helgarpóstinn. Varðandi myndatökur, þá
reyndist vandamál með hinn ófrávíkjanlega tágastól sem allir sannir
listamenn eru myndaðir í. Hins vegar var brugðið á það ráð að hafa
vestf irska hjalla að bakhjarli^uk þess sem nokkrar endur, ef ekki gögl,
komu sjálf vil jugar til þess að punta upp á myndinaieitthvað kom Kater-
pillarjarðýta einnig við sögu þarna í f jörunni í Hnífsdal.
Leiklist er mikiö stunduö á tslandi; er ein-
hver ein aöalforsenda fyrir þvl aö svo er?
„I því sambandi má nefna, aö magniö er
á kostnaö gæöanna, viö erum illa skipulögö
I leikhúsi”.
Hvaö þýöir aö vera illa skipulagöur i leik-
húsi?
„Til dæmis, aö verkefnaval er ákveöiö
mjög seint, ráöning á leikstjórurh og öörum
sem vinna verkiö fer oft fram á slöustu
stundu, aö fleiri sýningar rekast á um
æfingarsalarkynni, aögang aö sviöi og allt
þar fram eftir götunum. Þetta er allt meira
eöa minna unniö á reddingum fyrir horn, I
staö þess aö fólk hafi góöan undirbúnings-
tima. Ég er ekki bara aö tala um sjálfan
mig heldur leikstjórastéttina I heild. Hlutur
leikstjóra I islensku leikhúsi er fyrir borö
borinn. Þetta er listrænt starf, ekki bara
verkstjórn. Þaö er einhvern veginn litiö á
þaö þannig, aö nú eru leikararnir I meiri-
hiuta og þaö viröist vera ofan á aö halda
leikurunum góöum. Þetta vill einnig
brenna við I áhugaleikhúsunum, þvi að
margar slæmar venjur sem veröa til I at-
vinnuleikhúsi flytjast yfir I áhugaleikhús-
ið”.
Fyrstu kynni Kára Halldórs af leiklist;
hvenær var þaö?
„Ég stundaöi nám i leiklistarskóla Þjóö-
leikhússins á árunum ’69-’72, þá fór ég til
Danmerkur en var um llkt leyti einn af
stofnendum SAL.”
Víð vorum auKaafriði
í OjðDleihhúsinu
Hvernig finnst þér aö Þjóöleikhússkólinn
hafi veriö þegar þú lltur til þessara ára nú;
hvernig voru nemendur hans hanteraðir,
svo notuö sé vond islenska?
„Nú, tiu árum seinna erum viö meö sjálf-
stæöa listastofnun sem heitir Leiklistar-
skóli tslands, hann er heilsdagsskóli og er
þriggja ára nám og eitt ár i nemendaleik-
húsi, þar sem virkilega reynir á nemendur
að standa sig sem listamenn. Leiklistar-
skóli Þjóöleikhússins var kvöld- eöa hálfs-
dagsskóli og I Þjóðleikhúsinu vorum viö
meira og minna aö þvælast, vorum meö
kennara sem voru misjafnlega uppteknir af
annarri vinnu og þvi miður er þaö ennþá of
rikjandi viö Leiklistarskóla lslands,eitt af
þessum skipulagsatriöum sem ég var að
tala um áöan. Viö vorum svona aukaatriöi I
Þjóöleikhúsinu. Ég man aö þaö var sagt viö
okkur: „þó aö þið hafiö komist inn i þennan
skóla, er ekki þar með sagt að þið verðið
nokkurn timann leikarar”. Afstaðan gagn-
vart leiklistarnemum á þeim tlma var allt
önnur en hún er meöal þorra kennara Leik-
listarskóla tslands nú. Þaö munar talsvert
miklu, þaö var ekki eytt neinum tlma I aö
gera góðan leiklistarskóla. Kennarar
skiptust á mismunandi daga, þannig aö þaö
gat liöið vika milli þess aö menn sæju sína
leiktúlkunarkennara. Þetta var ansi
strembiö. Afstaöan var allt önnur, um
þjálfun leikara. Þaö var ekki spurt um það
hvaöa tæknilegu leiö væri hægt aö fara, at-
riöi sem ég hef lagt mikla áherslu á, gegn-
um árinjhvernig er þróun vinnunnar fyrir
leikarann? hvernig bregst maöur viö sál-
rænt? hvenær er maður aö ljúga aö sjálfum
sér og afsaka sig? Maöur verður að brjóta
af sér hversdagshömlur varöandi ýmsar
tilfinningar, hvaö maöur vill gera sjálfur,
hvernig maður myndi bregöast viö. Nú-
timamaöurinn á ekki aö sýna tilfinningar
en þú veröur aö sýna tilfinningar á sviöinu
og I mörgum tilfellum þarftu að gera lítiö
úr sjálfum þér, þetta er stóra sveiflan I
leikhúsinu og þessu rugla margir leikarar
viö það aö ef ég lítillækka mig þarna, þá er
áhorfandinn svo illa skyni skroppinn aö
hann gerir sér ekki grein fyrir þvi aö þaö er
persónan sem leikarinn er aö leika sem
litillækkar sig. Þaö eru margir leikarar I
landinu sem ekki vilja gera þetta eöa hitt af
þvl aö þeir rugla þessu saman, þvl miöur.”
Eins o<j smurorauosstoia
Enn væri fróölegt aö fá svör við þvl hvort
Þjóðleikhúsiö hafi ætlaö aö laga ykkur
nemendur aö sinni eigin sjálfsmynd og þá
leiöir þaö af sér þá spurningu hvort leikhús-
ið hafi verið búiö aö öölast einhverja sjálfs-
mynd aöra en þá sem laut aö beinum
rekstri húss meö leikstarfsemi, þegar það
stóö á tvitugu.
„Þjóöleikhúsiö er svo stór stofnun aö þaö
þyrfti raunverulega aö skipta henni niður I
minni stofnanir, svo hún gæti þrifist list-
rænt séð. Manni finnst út á viö og gagnvart
áhorfendum kannski, að þessi stofnun hafi
veriðorðin mótuö eftir tuttugu ár. En þegar
ég hugsa til baka, þá var hún mjög handa-
hófskennd I öllu sínu skipulagi. Hún hefur
það I lögum, aöhún eigi aö sýna allt, sitt lit-
iö af hverju. Þjóðleikhúsiö er svona eins og
smurbrauösstofa, þaö á aö bjóöa upp á allt.
En hvernig á aö þróa eitthvað i slikri stofn-
un; þú tekur þátt i einni og annarri sýningu
og ert aldrei aö vinna meö sama fólkinu,
enda þótt þiö séuö öll aö vinna I sömu stofn-
un. Ég held aö Þjóðleikhúsiö hafi ekki verið
mótaö inn á viö, þaö var mótaö meö tilliti til
ákveöins stööugleika I miöasölu. Listrænt
held ég aö stofnunin hafi ekki veriö mðtuö
innan húss, hún var búin að finna sér
ákveðið form til aö starfa eftir, en hvort þaö
var þaö heppilegasta, þaö veit ég ekki.
Annaö þaö sem er svo einkennandi I flest-
um tilfellum; leiklistin veröur svo keimlik,
þaðer svo keimlikt þaö sem leikhúsin gera,
allt er gert með sömu afstööu. Þetta haföi
tvimælalaust áhrif á okkur nemendur,
þetta var þunglynt timabil, af þvi aö hug-
myndir manns skiptu engu máli. Það voru
hugmyndir sem áttu kannski ekki aö geta
gengiö upp i leikhúsi, þetta átti aö vera svo
erfitt. Þetta var llka klofinn nemenda-
hópur; það var engin sterk umræöa innan
þessa hóps, hvaö væri hægt að gera, hvað
okkur langaöi til að gera. Þaö er mjög erfitt
aö segja til um þetta nákvæmlega sem þú
spyrð um, hugurinn hefur ekki hvarflaö svo
mjög til baka, ég er miklu frekar aö
spekúlera I framtlöinni. Ég get sagt þér
eitt, jú, aö þaö er ekki mitt sem leiklistar-
kennara I dag aö segja nemandanum á einn
eöa annan máta hvernig hann á aö vera
sem leikari •, mitt er aö kenna honum
ákveöinn grunn, sem getur opnaö fyrir hon-
um möguleika sem hann kemur ekki auga á
sjálfur.
Bíræíní gagnvart
nagheriisiöpálum
Þaö er mikið leikiö á tslandi, kannski
hvergi jafn mörg áhugamannafélög I
veröldinni miöaö viö hausatöluregluna,
jafnvel að henni slepptri.er einhver patent-
skýring á þessu? Þessu var ekki svarað hér
I upphafi.
„Þaö felst kannski I þvl að tslendingar
eru svo sjálfstæöir, maður lætur ekki
stoppa sig af svo auöveldlega; þaö kann aö
vera fjölskylduandinn i Islendingum aö
koma og sjá hvaö náunginn er að gera,þetta
er talsvert mikil félagsstarfsemi lika. At-
vinnuleikhúsin byggja á þessu sjálfstæði,
samanber drauminn um Þjóöleikhúsiö.
Hann kemur fram fyrir rúmum hundrað
árum og tslendingar fara af staö meö aö
byggja Þjóðleikhús á þriöja tug aldarinnar.
Þetta er menningarleg blræfni gagnvart
öllum hagkerfislögmálum nútimans, þetta
getur alveg gengið upp viröist vera, og ég
held aö fleiri þjóöir ættu aö geta tekið sér
þetta til fyrirmyndar. Þaö sem hefur
kannski mest áhrif á leiklistina I dag, þaö
erkynningin.þaráég viö fyrir utan sýning-
arnar sjálfar. Hins vegar finnst mér of
mikið af þvi aö leikhúsin reyna aö þjóna
áhorfendum I staö þess aö mana áhorf-
endur. t stað þess aö draga fram innri tog-
streitu manneskjunnar viö sjálfa sig og
gagnvartslnu umhverfi. Leikhúsiö byggir á
allt ööru en kvikmyndir og sjónvarp, sem
oft nota lúalegar aöferöir, eins og til dæmis
Dallas, til þess aö ná til áhorfandans.
Ahorfandinn er llka farinn aö gera þá kröfu
meir og meir, aö allt sé útskýrt fyrir honum
og þetta finnst mér að sé fariö aö koma
töluvert mikið fram I leikhúsinu lika. Leik-
húsiö er jafnvel komiö inn á þá braut aö út-
skýra sýningarnar I fréttatilkynningum og
viötölum, áöur en þær hefjast, þannig aö
þaö fari nú ekki fram hjá áhorfandanum
hvernig hann á aö skilja.”
Það ber mikiö á uppfærslum núna, sem
unnar eru upp úr verkum Halldórs Laxness
I tilefni af áttræöisafmæli hans. Nú eru
skiptar skoöanir mjög um þetta, einkan-
lega varðandi aöferöir,og sumir segja að
leikgeröir séu ekki annað en yfirfærsla á
þvl sem leikgeröarhöfundur Imyndi sér aö
skáldiö eigi viö, en ekki sjálfstæð vinnu-
brögö þeirra, llkt og menn sjá til dæmis hjá
Agústi Guðmundssyni þegar hann styöst
viö verk eins og Gisla sögu, ellegar Land og
syni,viö aö gera bió.
Veröa aö lella hugl saman
„Óneitanlega læöist þaö aö manni, miðað
við hvernig Atómstöðin og Kristnihald
undir Jökli gekk á sinum tima,aö áhorf-
endur hafi samþykkt þessa aöferö sem þú
talar fyrstum. Ég hef ekki séö Sölku Völku,
en ég hef séö Hús skáldsins. Hvaö vill höf-
undur leikgerðar persónulega segja meö
þessu? Og hvaö vill leikstjórinn segja? Þaö
er ekki bara að koma sögunni yfir I jafn-
vægi, þaö hlýtur aö vaka eitthvaö fyrir
manni sem listamanni ef maöur.tekur eitt-
hvert verk fyrir, maður hlýtur aö veröa aö
taka einhverja persónulega afstööu til
verksins, ekki spurning um aö gera ein-
hvern Laxneskan uppfærslumáta, eða
halda öllu opnu. tJr þvi þú minnist á þetta,
þá finnst mér þaö gleymast, aö leikstjórinn
á i vök aö verjast á tslandi. Og þá er þaö
spurningin, hverju fá leikstjórar raunveru-
lega áorkaö, hversu mikið þurfa þeir aö
hafa fyrir þvi aö fá sinar hugmyndir I gegn,
hver er afstaöa annarra leikhúslistamanna
til leikstjórans sem skapandi listamanns?
Leikrit er ekkert annaö en bókmenntaverk
meöan þaö er á pappírnum, þaö er ekki
nema grunnurinn. Síöan á eftir aö lesa úr
þessu verki og leikstjórinn veröur aö skapa
sýningu. Þú getur ekki túlkaö eitthvaö, þá
ertu bara kominn meö upplestur, en þvl
miöur sjáum viö kannski of mikið af
upplestrarsýningum, sem eru bara túlk-
andi á textann en ekki þvl aö textanum
þurfi aö finna aðstæöur og einhverjar for-
sendur sem hafa listræna sklrskotun fyrir
nútímann. Og mln reynsla er það til dæmis,
aö samstarf viö leikmyndateiknarann get-
ur veriö afgerandi; þeir veröa meö ein-
hverjum hætti aö fella hugi saman og þaö
sama gildir meö leikstjóra og leikara. Þaö
er sérstaklega erfitt fyrir leikara að vinna
meö leikstjóra sem hann ber ekki einhverj-
ar tilfinningar til. Maöur gerir kannski slna
bestu hluti sem listamaöur, ef manni finnst
gott aö vera innan um það fólk sem maöur
vinnur meö. Þaö er ákveöin samllking
meö hjónabandinu og listrænu starfi, þótt
þaö hljómi kannski dálitið banalt”.
MálamiOlun er neyoarúrræöi
Viö vorum aö tala um uppfærslur á Lax-
ness. Briet Heöinsdóttir sagði I útvarpi um
daginn, aö hún teldi aö menn ættu eftir aö
finna aöferöina viö aö leika leikrit Laxness;
einhver skoöun á þessu?
„Ég var sammála henni aö þetta væri
rétt, en vinnum viö eitthvað að því aö kom-
ast inn i þessi,verk vantar það ekki upp á?
Eru lögö einhver drög aö þvi i leikhússtarf-
inu á lslandi?Þetta er spurning um aö finna
jafnvægið milli textans og heildarinnar.
Textinn er ekki nema hluti af heildinni;
hvernig gestík þarf þessi texti á móti sér,
þetta er óunnið verk og verður ekki unnið
meö þeim vinnubrögöum sem tiökast I dag,
þar sem allt er gert á siðustu stundu. Þetta
þýöir þaö aö þaö þarf leiksmiöju, það þarf
aö prófa þennan texta, þaö er eitthvaö I
sambandi viö hugsunina sem er mjög sér-
stætt, hvernig höfundurinn hugsar, hvernig
hann miðlar tilfinningum, sem ég held að
krefjist meiri tfma. Þetta er ekki spurning
um rútinuvinnubrögö og ekki hægt aö láta
málamiölunina ráöa. Málamiölun er ekki
neinn valkostur, málamiölun er neyöarúr-
ræöi vegna þess aö maöur getur ekki prófað
atriöi til fullnustu.”
Hvaöa leiöir kemur Kári Halldór auga á I
þvi augnamiöi?
„Byrja á leiksmiöju, meö ólikum æfing-
um,til aö komast aö þvl hvaöa afstööu
maöur þarf aö hafa til þess aö opna textann.
Þar meö mundi opnast fyrir ákveöin
samskipti milli leikaranna, Löngu áöur en
maöur færi aö sviösetja verkiö,og gott væri
aö vinna meö leikmyndateiknara sem heföi
ólikar hugmyndir og sjá hvaö fæddist.
Textinn krefst þess aö maöur þarf aö um-
gangast leikmuni á sérstakan máta,sviöiö,
mótleikara slna, hvaöa llfsspeki liggur aö
baki verkinu; Laxness er heimspekilegur i
leikritum slnum, og fer ekki neinar troönar
slóöir I leikritun, vægi texta Halldórs Lax-
ness krefst annars I leik. Leiksmiöja skilar
sér alltaf, kannski 4-5 árum seinna. Leik-
hópurinn Leiksmiöjan vann sin verkefni á
þennan hátt og þaö var mjög spennandi
timabil. Þaö var ekki spurningin um aö
finna nýjar brellur, ég minnist Frisir kalla,
þaö var eftirminnileg sýning. Siöan hefur
ekki mikið gerst,Islenskt leikhús er meira
eöa minna framleiösluleikhús. Þaö er aö
æfa sýningar, koma þeim upp og siöan að
sýna þær, þannig vinna listamenn yfirleitt
ekki, listamenn gera skissur aö verkum
sinum, prófa sig áfram, myndlistarmenn
gera kannski myndverk sem þeir koma
„Nálan
n
aldrei til meö aö senda frá sér, gera
kannski skissur af þeim I fjögur, fimm ár,
vinna önnur verk samtimis og siðan velja
þeir úr. Þaö er ekki þaö, aö ekki séu sæmi-
leg gæöi á þessum leiklistariönaöi, en þaö
felst I oröunum „æ ég er oröinn leiöur aö
sjá þennan leika”, aö fólk gerir sér grein
fyrir, aö hlutaöeigandi hefur ekkert gert
annaö en breyta brellunum sinum fyrir
næsta verk og svo frv. Maöur getur heldur
ekki þróast sem listamaöur sé maöur aö
æfa i 4-5 sýningum, eöa leikstjórarnir I dag
þurfa að setja upp 3-4 sýningar á ári til aö
geta lifaö. Launin eru smánarleg. Ég held
þaö væri hægt aö fækka uppfærslum, en
einbeita sér aö uppfærslum sem stærri
hópar vilja sjá. Ekki þaö, að maöur slái af
heldur auki virkilega listrænar kröfur.
Lisirsnar áhættur ekki leknar
Maöur fækki sýningum sem eru hvorki
fugl né fiskur. Taki frekar stórar áhættur
með einstaka verk eins og til dæmis Leik-
félag Akureyrar gerir meö Beöið eftir God-
ot sem Oddur Björnsson leikstýröi. Það
gekk fyrir fullu húsi I Reykjavlk en Akur-
eyringar vildu ekki sjá þaö. Kannski var