Helgarpósturinn - 09.06.1983, Blaðsíða 22

22
Fimmtudagur 9. júni 1983
Helgar——
-PösturinrL
Tak hönd þína burt frá mér
og lát ekki skelfing þína hræða mig;
kalla því næst, og ég mun svara,
eða ég skal tala og veit þú mér andsvör
í móti.
Hversu margar eru þá misgjörðir mínar og
syndir?
Kunngjör mér afbrot mín og synd mína!
Svo segir í Jobsbók 11. 21—23. Launþegar
á íslandi haga orðum sínum svipað þessa dag-
ana til Steingríms Hermannssonar og efna-
hagsaðgerða ríkisstjórnarinnar.
I gær, miðvikudag, kynnti forsætisráðherra
hina nýju skýrslu Þjóðhagsstofnunar. Hin al-
menna niðurstaða af útreikningum á kaup-
mætti kauptaxta með teknu tilliti til efnahags-
Jón Sigurðsson
Véfrétt ríkisstjórnarinnar
ráðstafana ríkisstjórnarinnar er sú, að hann
verði um 3% minni á árinu 1983 en orðið hefði
að óbreyttu en um 4<% minni á síðustu sjö
mánuðum ársins að meðaltali en í stefndi að
óbreyttu. Kaupmáttur á mann verður að með-
altali á árinu öllu um 14% lakari en í fyrra, og
um 18% síðari hluta ársins.
Útreikningarnir eru gerðir annars vegar
með tilliti til „óbreytts kerfis“, þ.e. án nýgerðra
efnahagsaðgerða, og hins vegar með hliðsjón
af efnahagsaðgerðunum. Verðbreytingar á
mælikvarða framfærsluvísitölunnar eru sam-
kvæmt skýrslunni m.a. eftirtaldar: Á 12 mán-
aða tímabili er talið að verðbólgan hefði farið
í 134% í desember 1983 með óbreyttu kerfi en
fari nú í 82% vegna efnahagsaðgerðanna.
Miðað við þriggja mánaða breytingar sem í-
gildi ársbreytinga er verðbólgan reiknuð
168% að óbreyttu á núgildandi útreiknings-
tímabili, þ.e. maí-ágúst.og 139% með sama í-
gildi september — desember. Að teknu tilliti
til efnahagsaðgerðanna er reiknað með að á
sama tímabili (september — desember) náist
verðbólgan niður í 27%. Ráðherra sagði á
blaðamannafundinum á miðvikudag, að
stefnt yrði að því ná enn frekar niður verð-
bólgunni á næsta ári. Yrði sú stefna mörkuð
með gerð fjárlaga fyrir það ár.
Fyrr í vikunni höfðu ASÍ og BSRB sýnt
tennurnar varðandi efnahagsráðstafanir rík-
isstjórnarinnar. ASl sendi frá sér langt og ítar-
legt fréttabréf sem leggur höfuðáherslu á
kaupmátt launa. Þar segir m.a. um efnahags-
aðgerðir stjórnarinnar: „Gangi þessar að-
gerðir fram óbreyttar, mun verkafólk þurfaað
ná fram 40% hækkun kaupmáttar launa í
byrjun næsta árs til að ná kaupmáttarstigi árs
ins 1982 á nýjan leik. Með aðgerðunum næst
tímabundinn árangur gegn verðbólgu en sá
árangur er allur keyptur með kaupmáttar-
skerðingu, hrikalegri en verkalýðshreyfingin
hefur áður mætt“.
Ásmundur Stefánsson ítrekaði þessar tölur
í athugasemd ASI vegna greinargerðar Þjóð-
hagsstófnunar s.l. miðvikudag.
Sameiginlegur fundur stjórnar og samn
inganefndar BSRB samþykkti s.l. þriðjudag
að segja upp gildandi kjarasamningum. Jafn
framt mótmælti fundurinn harðlega afnámi
samningsréttar fram til 1. febrúar 1984 og
skerðingu hans til 1. júní 1985 og taldi ákvæði
nýsettra bráðabirgðalaga jafngilda banni við
starfsemi verkalýðshreyfingarinnar. BSRB
segir að hér sé um sjálfan grundvöll lýðræðis
ins og frjálsrar verkalýðshreyfingar að tefla
og rannsaka beri hvort þessi skerðing á starfs-
réttindum almannasamtaka sé ekki brot á
stjórnarskránni og alþjóðasamþykktum sem
ísland er aðili að.
Lítum nánar á helstu efnisatriði bráða-
birgðalaganna um launamál. Þau eru:
— Verðbótarákvæði í kjarasamningum og í
svonefndum Ólafslögum eru felld niður á
tímabilinu 1. júní 1983 — 31. maí 1985.
— Bannað að greiða verðbætur á laun
hverju nafni sem nefnast.
— Laun skulu hækka um 8% frá og með 1.
júní 1983. Þó hækka lágmarkstekjur um
10%. Þann 1. október n.k. hækka laun um
4%. Frekari launahækkanir eru bannaðar
fram til 31. janúar 1984, ef undan eru skildar
starfsaldurshækkanir og aðrar persónu-
bundnar launabreytingar.
í fréttabréfi ASÍ segir: „Frá lagalegu sjón-
armiði verða lög þessi að teljast söguleg, þar
sem með þeim er í fyrsta skipti frá 1942 gerð
tilraun til þess að banna launahækkanir um-
fram tiltekin mörk. Reyndar er gengið lengra
en 1942 en þá var möguleiki á leiðréttingum.
Frjáls samningsréttur er beinlínis afnuminn
um sinn og i stjórnarsáttmála eru verkalýðs-
hreyfingunni láfðar lífsreglur um næstu
samninga".
Mildandi ráðstafanir bráðabirgðalaganna
eru helstar; sérstakur persónuafsláttur á
tekjuskatti, hærri barna- og lífeyristrygginga-
bætur, hækkun á tekjutryggingu og mæðra-
launum og ríkisstjórninni er heimilað að verja
allt að 150 milljónum króna umfram fjárveit-
ingar á fjárlögum til jöfnunar á hitunarkostn-
aði íbúðarhúsnæðis.
Að mati Þjóðhagsstofnunar — véfréttar
Steingríms Hermannssonar — í nýútkominni
skýrslu um viðskilnaðinn og áhrif aðgerða
ríkisstjórnarinnar stefndi óðfluga í margfalt
hærri verðbólgutölur en reynsla er af hérlend-
is. Þar segir m.a.:
„Þarf ekki að fara mörgum orðum um það,
hversu mikil óvissa fylgir slíkri þróun. Marg-
vísleg vandkvæði eru á því að gera grein fyrir
afleiðingum hennar en á það má benda, að
fjármögnunarvandamál atvinnurekstrar yrði
gífurlegt og einnig hlyti vaxtastefnan að hafa
tekið mið af þessari þróun, ef hún hefði geng-
ið óheft fram. Þessu hefði fylgt mikill
greiðsluvandi og óvissa í atvinnulífi. Efna-
hagsráðstafanirnar virðast munu breyta þess-
ari þróun á síðustu mánuðum ársins, auk þess
sem afkoma sjávarútvegsins er betur tryggð
en ella og þar með atvinnuöryggi“
Skýrsla Þjóðhagsstofnunar er mikill póli-
tískur styrkur fyrir efnahagsstefnu Steingríms
Hermannssonar og nýju ríkisstjórnarinnar og
slævir óneitanlega þau vopn launþegasamtak-
anna sem nú þegar er tekið að blika á.
„Það er erfitt að spá og sér í lagi um fram-
tíðinaý sagði danski háðfuglinn Storm P. En
það var þó samdóma álit allra þeirra aðila sem
Helgarpósturinn hafði samband við, að ekki
kæmi til neinna aðgerða fyrr en í haust. ASÍ
og BSRB munu leggja mikla áherslu á upplýs-
ingamiðlun til félagsmanna og fundahöld til
að kanna viðbrögðin. Hinn almenni launþegi
er enn að átta sig á efnahagsaðgerðum ríkis-
stjórnarinnar og það er hagur launþegasam-
takanna að félagsmenn finni enn hastarlegar
VFIRSVN
Les Aspin
Ronald Reagan
Vilji Bandaríkjaþings mótar nú
m l\ I s 1;
sem starfaði undir forsæti hershöfðingjans
Bent Scowcroft að því að finna aðferð til að
koma MX-eldflaugunum fyrir, eftir að þingið
hafði síðastliðinn vetur hafnað tillögu ríkis-
stjórnarinnar um það efni.
í öðru lagi vilja þingmenn að Reagan leggi
drög að smíði smárra eldflauga með einum
kjarnaoddi, sem komið geti í stað MX og ekki
fylgi sama hætta á röskun kjarnorkujafnvæg-
is og stóru eldflaugarnar hafa í för méð sér.
Þriðja skilyrðið, sem þingmenn minna forset-
ann á, er að skipuð verði nefnd manna úr báð-
um stjórnmálaflokkum ríkisstjórninni til
ráðuneytis um takmörkun kjarnorkuvopna-
búnaðar, til að tryggja samhengi í stefnu, hvor
flokkurinn sem halda kann um stjórnvölinn í
Washington. Loks minna bréfritarar Reagan
á, að hann hafi heitið því að móta á næstunni
trúverðugar tillögur um fækkun karnorku-
afstööuna í START-viðræðunum
Bandarikjastjórn hefur breytt um stefnu í
viðræðunum við Sovétríkin um takmörkun á
langdrægum kjarnorkuvopnabúnaði. í stað
þess að halda fast við upphaflegar tillögur í
START-viðræðunum í Genf, hefur Reagan
forseti heimilað formanni bandarisku samn-
inganefndarinnar að leita að málamiðlunar-
lausn.
Sinnaskipti Reagans eru til marks um breytt
valdahlutföll í Washington við stefnumótun í
afvopnunarmálum. Öflug fylking þingmanna
úr báðum stjórnmálaflokkum, sem er í
grundvallaratriðum ósátt við hvernig stjórn
Reagans hefur haldið á afvopnunarmálum til
þessa, hefur tekið ráðin af forsetanum og ráð-
gjöfum hans og knúið hann til að færa af-
stöðu sína nær vilja þingsins, og reyndar einn-
ig skoðunum þjóðarinnar samkvæmt niður-
stöðum skoðanakannana.
Breytt fyrirmæli til bandarísku samninga-
nefndarinnar í viðræðunum við sovétmenn í
Genf eru niðurstaða af samkomulagi þing-
manna við Reagan fyrir hálfum mánuði, þeg-
ar báðar deildir Bandaríkjaþings veittu hon-
um heimild til að verja 625 milljónum dollara
til að láta smíða og reynsluskjóta eldflaug af
gerðinni MX. Eftir þá samþykkt sendu 19 öld-
ungadeildarmenn úr Repúblíkanaflokknum
flokksbróður sínum á forsetastóli bréf, þar
sem settir voru fram skilmálar þeirra fyrir að
samþykkja fjárveitinguna.
Öldungadeildarmennirnir kveðast í bréfinu
vilja gera Reagan ljóst, að samþykki þeirra við
fjárveitingu til að smíði MX-eldflaugarinnar
geti haldið áfram, feli alls ekki í sér að þeir séu
þar með skuldbundnir til að fylgja áformi
hans um að koma upp 100 eldflaugum af þess-
ari gerð, sem geta borið 10 kjarnaodda hver.
Aðeins sé um það að ræða, að þeir telji rétt að
slíkur möguleiki sé fyrir hendi, ef kjarnorku-
vígbúnaðarkapphlaup Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna haldi áfram.
Betri kostur er þó að þeirra dómi, að sam-
komulag takist í START-viðræðunum í Genf.
Minna þingmennirnir forsetann á hverju hann
hafi heitið um afstöðu samningamanna
Bandaríkjanna á þeim fundum, gegn því að
þeir greiddu atkvæði með fjárveitingunni til
að halda áfram smíði MX. Þar er um að ræða
fjögur meginatriði.
r
I fyrsta lagi vilja þingmennirnir, að Reagan
standi við fyrirheit um að samræma fyrirmæli
sín til bandarísku samningamannanna tillög-
um nefndar áhrifamanna úr báðum flokkum,
vopna.
Bandaríkjaforseti gerði sér í fyrradag far
um að sýna sem gleggst, að sér væri alvara að
uppfylla skilyrði þingmanna. Hann kallaði þá
og sendiherra bandamanna Bandaríkjanna til
athafnar í garði Hvíta hússins, sem efnt var til
samtímis því að samninganefndir Bandaríkj-
anna og Sovétríkjanna komu saman á ný til
viðræðna í Genf eftir tveggja mánaða hlé á
samningafundum.
Reagan skýrði frá því, að hann hefði gefið
Edward L. Rowny, formanni bandarisku
samninganefndarinnar í Genf, ný fyrirmæli,
sem fælu honum að taka til yfirvegunar og
koma til móts við hverjar nýjar tillögur sem
fram koma frá sendinefnd Sovétríkjanna og
miða að því að brúa bilið milli viðræðuaðila.
Þar að auki tilkynnti Reagan þá grundvallar-
breytingu á afstöðu Bandaríkjanna, að af
þeirra hálfu komi vel til greina að semja um
hámarkstölu kjarnaodda, sem hvort stórveldi
má hafa til reiðu, engu síður en tölu eldflauga.
Er þar komið til móts við hugmyndir sem
Andrópoff, leiðtogi sovéska kommúnista-
flokksins, setti fram fyrir nokkru. Loks er
Rowny heimilað að ræða hærri eldflaugatölu
en 850, sem Bandaríkjastjórn hefur haldið
fast við til þessa, en Ijóst var að sovétmenn
myndu aldrei samþykkja.
Reagan sagði berum orðum í garði Hvíta
hússins, að hann gerði sér vonir um að með
fyrir rýrnun kaupmáttar launa á komandi
mánuðum svo meiri samstaða náist um aðför
gegn bráðabirgðalögunum.
Uppsögn kjarasamningsins af hálfu BSRB
er fyrst og fremst hrundið í verk til þess að af-
stýra sjálfkrafa framlengingu samningsins um
eitt ar, en einmg tn aö vekja atnygu a launa-
stöðunni. Lagalega séð er BSRB bannað að
semja um vísitölu á laun en ekkert segir að
samtökin geti ekki samið um önnur atriði.
Þótt þingmeirihluti sé fyrir því að þing
verði kallað saman í sumar, þá mun Stein-
grímur Hermannsson leggja alla áherslu á
það að svo verði ekki gert. I viðtali við frétta-
mann sjónvarpsins s.l. miðvikudagskvöld
sagði Steingrímur að það væri ófrávíkjanlegt
skilyrði af sinni hálfu að samningsákvæði
bráðabirgðalaganna yrði ekki breytt. Orðrétt
sagði forsætisráðherra:
„Ég tel ekki æskilegt að kalla þing saman.
Þing mun fjalla um þetta í haust. Ég undrast
ekkert að þessum aðgerðum sé mótmælt en
það er útilokað fyrir launþegasamtökin að
semja um svona aðgerðir. Hins vegar vil ég
segja það, að eins og ástandið var orðið, þá var
að mínu matiekkiumannaðaðræðafyr-
ir stjórnvöld en að grípa í taumana og það var
mikiu réttara að gera það þannig, að menn
stæðu frammi fyrir þessum aðgerðum en ekki
væri gefið undir fótinn með það að menn
gætu samið um grunnkaupshækkanir sem
vitanlega hefði kollvarpað þeim árangri sem
að er stefnt“
Rýrnuri kaupmáttar hefur þegar sagt til sín.
Enn hefur atvinnuleysisvofan ekki sýnt sig
hérlendis eins og víða í Evrópu. Björn Árnórs-
son, hagfræðingur í BSRB,sagði við Helgar-
póstinn um hugsanlegt atvinnuleysi: „Komi
til atvinnuleysis mun það fyrst birtast í þjón-
ustugreinum á stærri þéttbýlissvæðum sem
Reykjavík og Akureyri. Samdráttur er þegar
orðinn í ferðamálum og húsgagnaverslun svo
eitthvað sé nefnt. Önnur þróun væri ógerleg.
íbúðaverð hefur einnig stöðvast, minna
framboð er á sumarvinnu unglinga og þar
fram eftir götunum. íslendingar hafa enga
reynslu af atvinnuleysi eftir stríð. Það er því
hæpið að spá einhverju um afleiðingar þess,
en óhætt er að segja að 5-10% atvinnúleysi á
áætlaða verðbólgu á árinu hefur ófyrirsjáan-
iegar afleiðingar“
Við skulum vona að til þess komi ekki.
þessari stefnubreytingu væri brotið blað í
meðferð kjarnorkuvopnatakmarkana í
Bandaríkjunum, þannig að rikisstjórn, þing
og þjóð gætu verið samstiga í málinu. Ljóst-
hefur verið lengi, að bæði á þingi og hieðal
þjóðarinnar hefur stjórn Reagans verið tor-
tryggð um að reka viðræðurnar við Sovétríkin
um takmörkun kjarnorkuvopnabúnaðar ti!
málamynda, meginmarkmið hennar væri að
styrkja stöðu Bandaríkjanna með nýjum á-
fanga í kjarnorkukapphlaupinu. Carter fyrr-
um forseti sagði í Washington um síðustu
helgi að allt frá dögum Eisenhowers hefðu
Bandaríkjamenn verið sannfærðir um að
stjórn þeirra ynni af einlægni að því að tak-
marka kjarnorkuvígbúnað og draga úr hon-
um, en í því strandaði á Kremlverjum. „Þessi
grundvallarforsenda gildir ekki Iengur“, sagði
Carter.
Af hálfu demókrata hefur fulltrúadeildar-
maðurinn Les Aspin gengið fram fyrir
skjöldu til að koma á samkomulagi þings og
stjórnar um afstöðuna í samningum við sovét-
menn um takmörkun kjarnorkuvopna, og ráð
til að haga svo málum að slík samstaða sé ekki
undirorpin sviptingum við stjórnarskipti í
Washington. Aspin er sérfróður um vígbún-
aðarmál eftir embættisferil í bandaríska land-
varnaráðuneytinu og mikill talsmaður víg-
búnaðartakmarkana. Ýmsir flokksbræður
hans tóku það óstinnt upp, þegar hann gerðist
til að beita sér fyrir samkomulagi við fulltrúa
Reagans um samþykki við næsta áfanga í
smíði MX-eldflaugarinnar, gegn því að
stjórnin breytti um afstöðu í START-viðræð-
unum.
Aspin gerði grein fyrir afstöðu sinni í viðtali
við Washington Post. „Það sem hér er um að
ræða“, sagði hann, „er ferill sem verður að
halda áfram í tið margra þinga og margra rík-
isstjórna". Þá skiptir mestu máli um árangur,
þar sem verið er að fást við valdahóp eins og
þann í Kreml, sem endurnýjar sig sjálfur, að
lýðræðisríki hafi lag á að móta stefnu sem svo
er rótgróin hjá þingi og þjóð, að stjórnarskipti
'breyta engum meginatriðum.