Helgarpósturinn - 14.06.1984, Side 18

VISNASONGUR
Saijonmaa, Ákerström ogNetanela
Það er jafncin þannig á listahátíðum að
einhverjum hópum finnst þeir hafa verið
sniðgengnir. Popparamir fá ekki sitt, óperu-
fólk fær ekki sitt o.s.frv. Einn slíkur hópur
hefur verið fima glaðbeittur á yfirstandandi
Iistahátíð, nefnilega vísna- og þjóðlagaliðið.
Á fjómm dögum í síðustu viku náði ég að
fara á 3 yndislega konserta í Norræna hús-
inu og hlusta á ekki ómerkilegra fólk en Ar ja
Saijonmaa, Fred Ákerström og Netanelu.
Norræna húsið hentar að ýmsu leyti vel
fyrir tónlist af þessu tagi vegna nálægðar-
innar og síimbandsins við listamennina. Þó
hefði ég gjarnan viljað stíga dans undir tón-
gjömingum Örju (?) og stara í glas meðan
Fred þandi sig, en það verður víst ekki á allt
kosið.
Arja Saijonmaa er skemmtilega fjölhæfur
listamaður. Hún er ekki einasta frábær
söngkona heldur og piýðileg leikkona og
upplesari. Á skemmtunum sínum blandar
hún þessu saman í nettan kabarett og hirðir
mikið um að kynna finnskar bókmenntir. í
Norræna húsinu flutti hún nokkur lög eftir
Theodorakis, Brecht/Eisler o.fl. Þá tók hún
einnig syrpu af finnskum danslögum ss.
Samba katastrof, Kotka-rosen og valsinn
fallega Ljuvliga ungdom. Þessi lög flutti hún
einkar skemmtilega þó hún yrði að láta sér
panóleikarann einn nægja við undirleikinn
þar sem hinir komust ekki fyrir. Fyrir þá
Ör juaðdáendur sem þekkja aðeins plötum-
ar með lögum Theodorcikis og Violetu Pcirra
er rétt að benda á plötu sem eingöngu
geymir finnsk lög og er klárt og kvitt eyma-
konfekt. Arja Saijonmaa þurfti að flytja 3
aukalög. Þá komu Jag vill tacka livet eftir
Violetu Parra, sem margir þekkja, og yndis-
legur og rómantískur norskur söngur Vi
skal ikkje sova bort sumamatta.
Auk söngsins lcis Arja upp úr Dagbók kýr-
innar, skondinn texta um mjólkurkú sem
lætur draumana bera sig langt burt úr fjós-
inu. Þá las hún ljóð eftir finnslai skáldkonuna
Eevu Kilpi úr bók sem ber nafnið Sánger om
kárlek í sænskri þýðingu. Ljóð Eevu Kilpi
eru hreint undurljúf og ættu svo sannarlega
skilið að íslenskast. Ég læt hér fylgja dæmi
(ekki þó dæmigert) með kveðju til metnað-
arfullra bókaútgefenda.
Kunde man fá knulla för en hundring? sa
han till mig
vid bushállplatsen klockcin 0.42
med de tomma frostiga gatoma omkring
oss.
Först skakade jag pá huvudet, men sa sen:
Inte för pengar, men om du dammsuger och
diskar.
Dá vágrade han i sin tur
och vánde sig nedslagen bort för att gá sin
vág.
Fred Ákerström er án vafa besti Bell-
manstúlkandi sem um getur, um það hafði
ég sannfærst við grammófóninn fýrir löngu.
Það fyllir enn út í myndina að hafa barið
kappann augum. Mikill og stórkarlalegur
sat hann með gítarinn í klofinu og bjamar-
hrcimmcimir ferðuðust lipurlega um streng-
ina. Söngur hans var einstaklega blæ-
brigðaríkur og hlaðinn tilfinningu.
Upphaflega stóð til að Fred flytti einungis
lög eftir Bellman en hann breytti út af því
plani. Hann hóf kvöldið með tveimur söngv-
um eftir Evert Taube og skellti sér síðan í
syrpu eftir Ruben Nilsson. Nokkur lciga Nils-
sons em íslendingum góðkunn í þýðingum
MagnúScir Ásgeirssonar, t.d. Ameríkubréf,
Mcmsöngvarinn og kvæðið um kóngsins
lausamann. Þessi hluti kvöldsins var einkar
1 júfur enda fellur tragíkómík textanna vel að
stíl söngvarans. En það var fyrst með epistl-
um Fredmcins sem Fred Ákerström fór ham-
fömm, hann flutti 5 þeirra og með eftir-
minnilegum glæsibrag. Það er engu líkara
en söngvarinn gangi inn í Bellman og það
mannlíf sem Fredmans epistler greina frá.
Greinilegast Vcir þetta í 23. söngnum þar
sem Fredman liggur í rennusteininum nær
dauða en lífi og bíður þess að kráin opni
aftur. Að sjá og heyra slíkan flutning líður
manni seint úr minni. Það lá við að ég væri
tilbúinn að gefa skít í alla lógík og fallast á
að nafnið Fredman væri fengið með því að
slá Scuncin nöfnunum Fred og Beílman!
Ógleymanlegt kvöld.
Söngkonan Netcinela býr í Svíþjóð en á
sinn uppmna í hinu fjarlæga austri, Úzbek-
istan ef mig misminnir ekki. Hún hefur
sungið opinberlega frá 16 ára aldri og farið
víða, m.a. „túrað" með blúsaranum
Memphis Slim. Á ferðum sínum hefur
Netanela sankað að sér lögum og ljóðum frá
mörgum og ólíkum löndum. Fyrri hluti
efnisskrárinnar í Norræna húsinu var enda
fjölþjóðlegur kokteill; lög frá Nepal, Tíbet,
Arja, Fred og
Netanela - vísna- og
þjóðlagavinirfengu
úrvalssendingu á
Listahátíð.
eftir Sigurð Svavarsson
Brasijíu, Argentínu, Japcin, Svíþjóð, Búlg-
aríu, Ítcilíu og að endingu hebreskt ljóð með
undirleik lítillar trumbu frá Úganda! Ferða-
lög eins og þetta geta að sönnu verið eilítið
þreytandi en frábær söngur og hljóðfæra-
Ieikur hélt manni þó vel við efnið. Mér em
minnisstæðastir brasilísku söngvcimir,
einkum sá er ortur var til Jemönju, drottn-
ingar hafsins. Brasilíumenn hugsa til Jem-
önju með blöndu af virðingu og ótta enda
gerir hún hvomtveggja að gefa og hrifsa og
er sjómönnunum bæði ástkona og móðir.
Jemönju minnast eflaust margir úr sögunni
ljúfu Ástin og dauðinn við hafið eftir Jorge
Ámado.
Síðari hluti efnisskrárinnar var að mestu
á ensku. Fyrst nokkrar enskar ballöður sem
virtust henta söngkonunni einkar vel. Ball-
öðunum fylgdu tveir gospel-söngvar og síð-
an blúslög. Netaneia var einkar ömgg í
blúsinu og nýtti þar sérstaka og ljúfa rödd
sína til hins ýtrasta.
Þeir listamenn sem fjallað hefur verið um
hér að framan em svo sannarlega hvcilreki á
fjömr þeirra sem unna vísum, þjóðlögum
og ljóðum. Ég vona einnig að viðtökumar
sem þetta fólk fékk verðí til þess að ekki
þurfi hátíðir til að kalla þekktustu vísna-
flytjendur norðursins hingað upp á sól-
bráðinn klakann. Ég læt Violetu Parra frá
Chile um að enda þenncin pistil. Það er
lokaerindið úr söngnum fræga sem á
sænsku heitir Jag vill tacka livet.
Jag vill tacka livet
som gett mig sá mycket
det har gett mig skrattet
det har gett mig smártan
sá att jag kan skilja
lyckan ifrán sorgen
de tvá ting som skapar alla mina sánger
och mina sánger som ár era sánger
och allas sánger som ár samma sánger.
SÍGILD TÓNLIST
Menn með mönnum
Það er óskaplega gott fyrir sálina að
heyra, að ég tali nú ekki um að sjá, góða
sinfóníuhljómsveit. Jafnvel í Laugardals-
höllinni. Hvort hljómsveitin Philharmonia
er talin ein af tíu bestu hljómsveitum í
heimi, eða tuttugu bestu, kemur aldeilis
ekki málinu við, því þessi kvöld sem hún lék
fyrir Isiendinga var hún tvímælalaust allra-
besta hljómsveit í heimi. Og fallegasta.
Ashkenazi á sannarlega inni eilífar þakkir
fýrir að koma með hana hingað, því án hans
velvilja hefði aldrei af því orðið, fremur en
svo mörgu öðru á Listahátíð, fyrr og síðar.
Að heyra svo þessa dýrðarhljómsveit leika
undir hans stjórn, verður við fátt jafnað sem
þekkist hér. Satt að segja liggur við að mað-
ur gleymi stundum að til eru alvöru hljóm-
sveitarstjórar, þ.e.a.s. snillingar á því sviði.
Ashkenazi er einn af þeim fáu. Hvert augna-
blik sem hann er við stjómvölinn er hlaðið
músíkalskri spennu, hvort sem leikið er
blítt eða sterkt, hratt eða hægt. Allstaðar er
þessi dæmalausi formvilji, örugga yfirsýn á
flóknar og langar tónbyggðir, smáatriðin
glitra án þess að brjóta heildina og heildin
er sterk og klár þótt detaljur njóti sín til hins
ýtrasta. Það er galdurinn sem er svo fárra.
Allt þetta framkvæmir hann svo án þess að
maður hugsi eitt augnablik um hvemig
hann fer að því. Hann er ekki með nein
óþarfa læti, aflar hreyfingar hans em full-
komlega eðlilegar og sjálfsagðar, aldrei
neitt vesen til að taka sig út. I rauninni er
einsog hann stjómi hljómsveitinni innan
frá.
Fyrir klaufaskap hafði ég fengið rangar
upplýsingar um efnisskrána, og var ekkert
sériega spenntur fyrirfram. En svo byrjaði
þetta ævintýri með „Gæsamömmu" svít-
unni eftir Ravel, þar sem fíngerður Ieikur
blæbrigðavaráfengur í sínum margslungna
einfaldleika. Síðan sautjándi píanókonsert-
inn eftir Mozart og þegar Ashkenazi leikur
Mozcud, þá er einsog allir milliliðir hverfi,
það er músík „beint í æð“. Því miður missti
ég af fimmtu Síbelíusar, en get þó huggað
mig við plötuna, sem sannar (þó ekki síður
sú fjórða)aðAshkenazi erstjómandi ,Jiinn-
ar stóm, dramatísku sinfóníu" einsog þeir
gerast magnaðastir. Þetta var líka á hreinu á
seinni konsertinum í fjórðu Tsjækofskís,
sem hljómaði algjörlega upp á nýtt og í
„klassískari" cinda en við eigum að venjast
hér á skerinu. Eiginlega fannst manni
Mozart vera í baksýn allan tímann í þessari
löngu og stundum, ef ekki er haldið rétt á
spöðunum, þreytcindi sinfóníu. Það er
nefnilega heldur sjaldgæft að heyra Tsjæ-
kofskí öðmvísi en teygðan og togaðan í ein-
hverri argvítugri tilfinningaörvæntingu, svo
það kemur mcmni óneitanlega á óvart þeg-
ar maður heyrir hann ,rnúsiseraðan“ hreint
og eðlilega. Og mikið er það gott. Þannig var
b-moll konsertinn eiginlega fluttur líka og
þó Stefán (Vovka) Ashkenazi væri dálítið
hikandi í byrjun, varfærinn og missti á ein-
um eða öðrum stað fram af sér beislið
(prestissimo í 2. þ. td.) þá er hann greinilega
verðandi píanisti í stórum stíl. Þessi fyrsti
konsert Tsjækofskís er líka verk sem þrócist
með mönnum, eða menn þróast með hon-
um, því hann býr yfir slíkum auði drcunatísks
píanisma í öllum sínum „rapsódíska mgl-
ingi“, að ótæmandi virðist. Það verður
aldeilis spennandi að heyra Stefán leika
þetta eftir sosum fimm-tíu ár. En flest annað
vildi ég heyra hann leika í millitíðinni.
Ósköp er ég sammála breska sendiráðinu
eða hvað það nú er, að þama hefði gjaman
mátt leika eitthvað meira breskt. Að vísu
var fyrsta stykkið fallegt „Gaukalag" eftir
Delius, en hann hljómar nú alltaf dálítið
einsog ÞýskcU"i á frönskum villigötum, sem
er kannski svolítíð enskt, eftir á að hyggja.
Hljómurinn í Laugardagshöllinni er auð-
vitað ekki mönnum bjóðandi, það vita allir.
Hvort hægt er að koma þar hljómsveit fyrir
einhvemveginn öðruvísi, svo fram komi
eitthvað skájra, veit enginn og síst undirrit-
aður. Hinsvegar hafa bresku hljóðfæraleik-
aramir trú á að hér sé vilji til að byggja
almennilegt tónleikahús og ákváðu þeir og
Ashkenazi að efna til styrktartónleika á
heimsvísu suður í London og á allur ágóði
þeirra að renna í slíkt fyrirtæki. Vonandi ber
okkur gæfa tiliað taka við slíkri gjöf (og
áskomn) einsog menn með mönnum.
,,Að heyra þessa
dýrðarhljómsveit
leikaundirhans
stjórn, verður við fátt
jafnað...“