Helgarpósturinn - 07.03.1985, Qupperneq 19

KVIKMYNDIR
Geyst á hraöa hljóösins
Kvikmyndir eftir Ingólf Margeirsson og
Sigmund Erni Rúnarsson
Háskólabíó: Hringurinn.
Islensk, árgerö 1984. Höfundur: Fridrik Þór
Fridriksson. Kvikmyndun: Einar Bergmund-
ur Arnbjörnsson og Gunnlaugur Þór Páls-
son. Tónlist: Lárus Grímsson. Framleiöandi:
íslenska kvikmyndasamsteypan.
Það verður ekki annað sagt um kvik-
myndagerðarmanninn Friðrik Þór Friðriks-
son en að hann framkvæmi þær hugmyndir
sem hann á annað borð fær. Og þegar litið er
yfir fyrri verk hans má sjá hversu margvís-
legar þær hafa verið: Rokk í Reykjavík, Eld-
smiðurinn, Kúrekar norðursins. Allt hafa
þetta samt verið heimildarverk.
Og kannski má kalla nýjustu mynd Friðriks
líka heimildarmynd, að minnsta kosti sýnir
hún okkur hvernig vegakerfið var umhverfis
landið á haustdögum þess herrans árs 1984.
En vegurinn er ekki allt í þessari mynd. Út-
sýnið af honum er aöalatriðið. Fyrir þá sem
farið hafa hringinn kemur myndin kannski
lítið á óvart, þetta hafa menn séð, fjöllin, firð-
ina, heiðarnar.
En það óvenjulega og sérstaka við þessa
aðför að landinu felst í þeim áhrifum sem
áhorfandinn fær sakir kvikmyndatækninnar
sem beitt er við töku landsins að þessu sinni.
Landið hellist yfir áhorfandann af miklum
krafti. Landslagið hríslast um mann, jafnvel
svo ákaflega að óþægilegt getur verið á
margbrotnustu köflunum. Þessi áhrif eru
ekki lík því sem maður hefur áður upplifað
af landi sínu. Akkúrat þessvegna er þessi
hugmynd Friðriks ekki jafn fráleit og maður
hefði ætlað. Ekki sakar undurljúf tónlist Lár-
usar Grímssonar sem líður hægt um eyrun
meðan augun standa á stilkum yfir þessari
kostulegu hringferð um ísland ögrum skorið.
-SER.
Dáldiö flókiö
Háskólabíó: Gorky Park.
Bandarísk. 1983
Handrit: Dennis Potter eftir sögu Martin Cruz
Smith.
Leikstjórn: Michael Apted.
Aðalhlutverk: William Hurt, Lee Marvin,
Brian Dennehy, Ian Bannen, Johanna
Pacula og fl.
Michael Apted er einn þessara leikstjóra
sem eru nálægt því að „meika“ það, en eru
enn hársbreidd frá heimsfrægðinni.
Eftir að hafa gert mislukkaðar myndir eins
og Stardust (1974) og Agatha (1978), vann
hann frægð með Dóttur kolanámumannsins
(1980), mynd sem veitti leikkonunni Sissy
Spacek Óskarinn það árið fyrir besta kven-
hlutverkið. Síðan kom Continental Divide
(1981) með John Belushi í hinstu rullu áður
en hann dópaði sig í hel; lék þar riðvaxinn
blaðamann sem heldur upp í Klettafjöll að ná
viðtali við arnavísindakonu sem hann verð-
ur ástfanginn af. En hvað um það.
Nú er Apted kominn með nýja mynd:
Gorkygarðinn eftir frægum þrillersem gerist
í Moskvu. Þrjú andlitslaus lík finnast í Gorky-
garðinum: Hver eru þau og hverjir frömdu
verknaðinn? Eru þarna morðingjar á ferð
eða KGB? Þetta er að mörgu leyti vel gerð
mynd, öll tekin í Finnlandi; Helsinki verður
ágæt Moskva og finnska náttúran eins og sú
rússneska. (Enda var hluti rússneskrar nátt-
úru eitt sinn finnsk náttúra.) En söguþráður-
inn er dáldið flókinn og þrátt fyrir góðan leik
Williams Hurts sem sovésks lögreglumanns
er þetta annars flokks þriller og sérstaklega
dettur myndin í lokin. Astarsagan í myndinni
er dáldið skrýtin og á skjön líka. Og ósann-
færandi er að heyra alla rússnesku lög-
reglumennina, KGB-mennina og sovéska
alþýðu tala reiprennandi amerísku í mjög
sovésk-trúverðugu umhverfi. —IM.
Melódrama um hornabolta
Stjörnubíó: The Natural.
Bandarísk. 1984.
Tónlist: Randy Newman.
Kvikmyndataka: Caleb Desvhanel.
Handrit: Roger Towne/Phil Dusenberry eftir
sögu B. Malamuds.
Leikstjóri: Barry Levinson.
Aðalhlutverk: Robert Redford, Robert
Duvall, Glenn Close, Kim Basinger, Wilford
Brimley og fl.
Robert Redford er snúinn aftur til kvik-
mynda eftir þriggja ára fjarveru. Hann leikur
hornaboltahetju í The Natural í leikstjórn B.
Levinson sem frægur er fyrir handrit að
nokkrum myndum Mel Brooks og leikstjórn
að myndinni „Diner“. The Natural (Af Guðs
Robert Redford í The
Natural: Ennþá sætur
og skemmtilega
klæddur, en gefur lítið
I leik sem fyrri daginn.
náð) segir frá hornaboltaundrabarninu Roy
Hobbs og skrykkjóttum ferli sem endar loks
á toppnum miðaldra. Konur eru örlagavald-
ar Hobbs (og þarafleiðandi myndarinnar),
þær ýmist skjóta hann, skjóta sér í honum
eða hreinlega skjóta honum upp á tindinn.
Þarna eru dúndurleikarar á ferðinni, góð
myndataka á köflum, ágæt endursköpun
umhverfis millistríðsáranna í leikgerð og
búningum en eitthvað vantar. Það er eins og
þetta þokkalega melódrama nái aldrei flugi
og flugtakið er ansi seigt og langdregið á
köflum.
-1M
BOKMENNTIR
SKÍRNIR OG SAGA
SKÍRNIR. Tímarit Hins íslenska bókmennta-
félags. CLVIII, 1984. Ritstj. Kristján Karlsson
og Sigurður Líndal. Með BÓKMENNTASKRÁ
og skýrsluhefti, alls 505 bls.
SAGA. Tímarit Sögufélags. XXII, 1984. Ritstj.
Helgi Þorláksson og Sigurður Ragnarsson.
407 bls.
Þau eru víst orðin býsna mörg, ársritin eða
tímaritin (meira eða minna árviss) sem helg-
uð eru íslenskum fræðum af einhverju tæi.
Mörg tengd ákveðnum héruðum eða byggð-
ariögum, sum gefin út af opinberum stofnun-
um, en þó eru þau fern áhugamannasamtök
sem segja má að gefi út aðal-„málgögnin“
hvert á sínu fræðasviði. Þá á ég við, auk Sögu
og Skírnis, Árbók Fornleifafélagsins og ls-
lensk mál Málfræðifélagsins, en þau hygg ég
bæði séu væntanleg á næstu mánuðum.
Skírnir er venjulega helgaður bókmennt-
um og bókmenntafræðum nær algerlega, en
í þetta sinn er efni hans óvenju blandað, því
að tvær af meginritgerðunum eru um sagn-
fræði og heimspeki. Sigurður Líndal ritar
„Lög og lagasetning í íslenska þjóðveldinu".
Hann hefur áður birt greinar um tengd efni,
og má nú fara að tala um tímamótarannsókn
í íslenskri fornsögu þegar allt kemur saman.
Þá birtir Þorsteinn Gylfason hér grein:
„Hvað er réttlæti?", sem er í senn yfirgrips-
mikil sérfræðirannsókn í siðfræði (ekki síst
þeirri siðfræði sem tengist tískumálflutningi
svonefndrar frjálshyggju) og feikilegur fjör-
sprettur á ritvelli.
Af bókmenntaefni er það yfirgripsmest
sem Matthías Viðar Sæmundsson birtir um
og eftir Kristján Fjallaskáld. Matthías túlkar
hér ævi og örlög Kristjáns og fylgir um leið
úr hlaði talsverðu áður óbirtu efni eftir hann,
bréfum, sögum og ritgerðum. Þetta allt eyk-
ur miklu við þekkinguna á Kristjáni.
Þá er einkar forvitnilegt að sjá í Skírni tvær
ritgerðir um bókmenntaþýðingar. Pétur
Knútsson Ridgewell gerir grein fyrir vinnu-
brögðum Halldóru B. Björnsson í þýðingu
hennar á Bjólfskviðu. Og Ástráður Eysteins-
son fléttar saman almennri umfjöllun um
bókmenntaþýðingar og harðri gagnrýni á
hina gömlu þýðingu Haildórs Laxness á
Vopnin kvödd eftir Hemingway.
Svo er fylgiritið, Bókmenntaskrá Skírnis,
eftir Einar Sigurðsson árvisst og ómetanlegt
framlag til bókmenntafræðanna, lykill að
líklegum sem ólíklegum skrifum í blöðum og
tímaritum sem tengjast íslenskum bók-
menntum síðari alda.
Þá er ótalið af efni Skírnis: Minningargrein
Sigurðar Líndal um Ólaf Jónsson, ritstjóra
Skírnis undanfarin 16 ár; kvæði eftir Kristján
Karlsson; smágreinar eftir Aðalgeir Krist-
jánsson (að ritun Manns og konu hafi hafist
fyrr en áður var talið) og Þórð Harðarson (að
furðusögur Eglu af hauskúpu Egils, ásamt
hrörnunareinkennum hans í elli, komi fylli-
lega heim við tiltekinn sjúkdóm); nákvæm
andsvör Eiríks Jónssonar við dómi nefndar
yfir bók hans um íslandsklukkuna; orða-
skipti Gunnlaugs Þórðarsonar og Björns Th.
Björnssonar; og loks ritdómar um fimm
bækur. Þeir eru góðra gjalda verðir, en þó er
það meginveikleiki Skírnis, sérstaklega í ár,
hve takmörkuð og tilviljanakennd ritdóma-
skrif hans eru. Hann ritdæmir t.d. hvorki
doktorsritgerð Vésteins Ólasonar um sagna-
dansa, uppsláttarritið Hugtök og heiti í bók-
menntafrœði, né kennslubók Baldurs Ragn-
arssonar um ljóðlist, svo að nefnd séu upp-
lögð dæmi um rannsóknarrit, handbók og
skólabók frá 1983.
Þá gerir Saga betur með ritdómum um 18
bækur á röskum 80 smáleturssíðum. Rit-
stjórar hennar hafa að undanförnu lagt rækt
við þennan efnisþátt, og er það vel. Af rit-
stjórnarsviðinu má einnig geta þess, að
margar smábreytingar á útliti Sögu og upp-
setningu hafa tekist ágætlega.
Meginefni Sögu er hér ekki rúm til að fjalla
um nema með einfaldri upptalningu.
Um fornsögu eru birt tvö erindi: Um
stöðu kvenna á þjóðveldisöld eftir Óiafíu
Einarsdóttur; og um „önnunga" eftir Jón
Hnefii Aðalsteinsson (sem telur önnunga
vera frjálsan en kúgaðan verkalýð).
Þá er Guðbrandsbiblíu minnst með grein-
um eftir Trygve Skomedal og Stefán Karls-
son um muninn á því fyrir íslendinga að
eignast ritninguna á móðurmáli og fyrir
Norðmenn að eignast hana á dönsku.
Sigfús Haukur Andrésson rekur feril og
þróun þeirrar sagnar (sem hann vill alls ekki
trúa) að ráðgert hafi verið í Móðuharðindun-
um að flytja alla íslendinga suður á Jótlands-
heiðar.
Svo er bróðurparturinn af ritgerðum Sögu,
180 síður, helgaður fyrri huta þessarar aldar.
Pétur Pétursson skrifar um spíritisma og dul-
trúarhreyfingar á fyrstu tveim áratugum
aldarinnar (í framhaldi af tveim löngum
greinum um sama tímabil í fyrri árgöngum
Sögu, og hefði farið miklu betur á að gefa
þær út allar saman sem væna bók); Svanur
Kristjánsson um kommúnistahreyfinguna á
íslandi; Valdimar Unnar Valdimarsson um
túlkun á sögu kreppuáranna í ævisögu Ey-
steins Jónssonar og minningum Einars 01-
geirssonar (og er ekki frítt við að hann finni
votta fyrir hlutdrægni); Páll Lýðsson um at-
vinnulíf Eyrbekkinga og Flóamanna á her-
námsárunum; og loks er birt, með inngangi
Ólafs Egilssonar, þýðing á stuttri grein eftir
Nils Svenningsen um viðbrögð Kristjáns
konungs við lýðveldisstofnun á íslandi.
Þetta er upp til hópa bæði vandað efni og
fróðlegt, en Saga má ekki að staðaldri helga
sig svo mjög einu stuttu tímabili.
HELGARPÓSTURINN 19