Helgarpósturinn - 14.03.1985, Blaðsíða 18

LEIKLIST
Einleikur á Piaf
Leikfélag Akureyrar sýnir Edith Piaf eftir
Pam Gems.
Þýding handrits og söngtexta: Þórarinn Eld-
járn.
Leikmynd og búningar: Gudný Björk Rich-
ards.
Lýsing: Viðar Garðarsson.
Utsetning tónlistar: Egil Monn-Iversen.
Hljómsveitarstjóri: Roar Kvam.
Söngstjórn: Roar Kvam og Edward Frederik-
sen.
Leikstjóri: Sigurður Pálsson.
Leikarar: Fastur leikflokkur Leikfélags Akur-
eyrar.
Gestaleikari: Edda Þórarinsdóttir.
Leikritið um Edith Piaf er breskt, frá árinu
1978. Það hefur farið sigurför víða á undan-
förnum árum. Þar koma ekki hvað síst til
heimsfræg og vinsæl sönglög Piaf, sem eru
um 11 talsins í verkinu. Pam Gems er afkasta-
mikill leikritahöfundur og virðast ævi og ör-
lög frægra kvenna gjarnan höfða til hennar.
í þessu tilviki hefur róstursöm ævi Piaf orðið
kveikjan. Piaf var eins og svo margar aðrar
guðdómlegar, ómenntaðar dætur götunnar
(Billy Holiday, Janis Joplin) fórnarlamb
þeirra aðstæðna, sem hún fæddist inn í og
ólst upp við. Þrátt fyrir vinsældir og heims-
frægð skorti Piaf þó alltaf ást og blíðu og leit
hennar að þeim lífsgæðum átti sér engin tak-
mörk. Það er því ekkert skrýtið, að ævi
hennar, sem nú er sveipuð goðsagnablæ,
heilli bæði leikhúsmenn og kvikmyndagerð-
arfólk.
í þessu leikverki fylgjum við Piaf frá því
hún er uppgötvuð á götu úti 1937 fram til
dánardægurs 1963. í 24 atriðum er dregin
upp mynd af Piaf, sem talaði klámfengið
götumál, lifði óheilbrigðu lífi og þjáðist af
langvarandi sjúkdómum og eiturlyfjaáráttu.
Það er farið ansi hratt yfir elskhuga og um-
boðsmenn, tónleikaferðir og sjúkdómslegur.
Það sem eftir stendur er tónlistin, falleg og
hrífandi. Sjálft leikritið er fremur yfirborðs-
kennt, spennulaust og aldrei veruiega leik-
rænt.
Það gefur auga leið að sýningin stendur og
fellur með hlutverki Piaf, jafnvel þótt urmull
annarra persóna komi við sögu. Þetta er ein-
leikur á Piaf og til þess að hlutverkið njóti
sín, þarf fyrst og fremst mikilhæfa söngkonu,
sem einnig getur túlkað manneskjuna Piaf,
án þess að um beina eftirlíkingu sé að ræða.
Mikil leit var gerð til að finna þessa mann-
eskju fyrir LA og loks var Edda Þórarinsdótt-
ir fengin að sunnan. Edda hefur fágaða,
djúpa rödd. Hún syngur tæknilega mjög vel
og beitir röddinni af feiknarkrafti. Hinsvegar
fannst mér þessi agaði söngur Eddu skyggja
nokkuö á þann tregafulla þokka, sem sjálf
lög Piaf búa yfir. Edda skilaði hlutverkinu.
heilu í höfn, en (þetta stóra en) þessi Piaf með
stóra sál í litlum líkama, sem orkaði á karl-
kynið með einhverjum ómótstæðilegum
innri kynþokka og sjarma, varð fyrir mér
ekki nægilega sannfærandi í meðförum
Eddu. Henni tókst ekki að vekja þann tilfinn-
inganeista, sem einmitt skapar samúð
manns með óhamingju Piaf. Klámtunga
hennar féll ekki alltaf í kramið hjá miðaldra
frúm, enda þótt hún fengi á sig nokkuð sið-
fágaðan blæ hjá Eddu. Rómantískt innihald
söngtextanna varð því ágætt mótvægi við
ruddaskapinn og lét vel í íslenskri þýðingu.
Sunna Borg lék bestu vinkonuna (gleði-
konuna Toine) og gerði snilldarlega á köfl-
um. Henni tókst að gera mikið úr tragíkóm-
ísku bjástri hennar við lífið. Óseðjandi mat-
arlyst og græðgi Toine var með því fyndnara
í leik Sunnu, enda hreif hún áhorfendur með
sér í hvert sinn, sem hún birtist á sviðinu.
Guðlaug Bjarnadóttir lék hlutverk Mar-
lene Dietrich, sem ekki var veigamikið af
hálfu höfundar. Hún gerði bráðskemmtilegt
atriði úr kabarettsöngnum um Johnny og
var tíguleg andstæða Piaf.
Marinó Þorsteinsson, Thedór Júlíusson,
Þráinn Karlsson og Gestur E. Jónasson léku
hver um sig fjölmörg smáhlutverk umboðs-
manna, söngvara, elskhuga o.fl. Hlutverk
þessi eru keimlík og gefa lítil tilefni til per-
sónutúlkunar. Ekki fannst mér skapast nægi-
lega skýr skil á milli þeirra. Þau urðu hvert
öðru líkt. Þarna hefði mátt gera meira úr
mismunandi gervum og manngerðum, bæði
í búningum og hárgreiðslu. Theodór Júlíus-
son var minnisstæður sem Louis Gassion og
eins var Þráinn Karlsson sannfærandi sem
Marcel, stærsta ástin í lífi Piaf. Gestur og Pét-
ur Eggerz áttu skoplega senu sem Þjóðverjar
í melluleit. Pétur er nýgræðingur í leiklist og
þjálfunarleysi hans því nokkuð áberandi.
Hann var mátulega feiminn og saklaus Theó,
•síðasti elskhugi Piaf.
Emilía Baldursdóttir var líklega eini á-
hugaleikarinn í þessari sýningu. Hún lék
Edda Þórarinsdóttir skilaði hlutverkinu heilu (höfn,
en Piaf með stóru sálina og innri kynþokka var ekki
nógu sannfærandi í meðförum hennar, að sögn
Hlinar Agnarsdóttur í leikdómi um sýningu LA á
Piaf.
Madelaine, ritara Piaf, sem ætíð sýndi henni
umburðarlyndi og hlýhug, hvað sem á bját-
aði. Emilía kom nokkuð á óvart, lék af stað-
festu og öryggi.
Dansparið Haraldur Hoe Haraldsson og
Helga Alice Jóhannsdóttir dönsuðu nokkra
þokkafuila dansa, sem báru ef til vill of sterk-
an keim af nútímadansi. GuðnýRichards hef-
ur áður gert leikmynd fyrir Stúdentaleikhús-
ið, einnig í samvinnu við Sigurð Pálsson. Hún
var hrifin af stigum og misháum pöllum þeg-
ar hún vann við Jakob og Meistarann og það
sama er upp á teningnum nú. Við úrvinnslu
leikmyndarinnar hefur hún tekið mið af næt-
urstemmningu sem Piaf lifði og hrærðist í, og
það hefur tekist vel. Iðandi mannlíf stórborg-
arinnar er táknað með mannverum sem
standa á víð og dreif innanum leikmyndina
og smíðaðar úr sama efni (járni eða áli). Það
var góð hugmynd og hæfði verkinu vel. Sig-
urð Pálsson hefur samt skort dálítið meira
hugmyndaflug þegar kom að sjálfri nýtingu
leikmyndarinnar, því langflest atriðin voru
leikin á sama staðnum. Var t.d. ekki hægt að
flytja söngnúmerin meira til á þessu stóra
sviði og losna þannig við endalausa og þreyt-
andi flutninga á hljóðnemanum, sem voru
ekki einungis pínlegir fyrir áhorfendur, held-
ur einnig leikarana?
Allur undirleikur og tónlistarflutningur var
undir góðri og öruggri stjórn RoarsKvam og
það var vel til f undið að blanda Edward Fred-
eriksen píanóleikara inn í leikinn af og til.
Hljómburðurinn í þessu gamla leikhúsi var
ekki heldur til að skemma fyrir. Tónlistin
svíkur engan og lyftir stemmningunni hátt.
Á frumsýningu var ekki búið að brúa hin fjöl-
mörgu atriði til fullnustu og tengingar því
stundum áberandi langar. Frumsýningar-
gestir voru þó ekki að láta slíkt trufla sig,
heldur hylltu þeir þessa djörfu listamenn vel
og lengi. Leikfélag Akureyrar hefur tekið
mikla áhættu með uppsetningu þessa verks
og enginn vafi leikur á því að spörfuglinn
Piaf mun lifa. Það hlýtur Leikfélag Akureyr-
ar einnig að gera með henni.
MYNDLIST
Nál sem er „á nálum?“
eftir Guðberg Bergsson
Einhvern tíma minntist ég á hér í greinum
mínum að höggmyndin ætti rót sína að rekja
til brúðunnar. Óll könnumst við við söguna
af Pygmalíon sem elskaði styttuna. Brúðan
og styttan vekja ástarþörf okkar með ýmsu
móti. En eitthvert afdrifaríkasta atriði fyrir
listirnar var viðureign Don Kíkóta við vín-
belgina sem hann héit að væru risar. Sá sem
hefur séð slíka vínbelgi fulla af víni skilur vel
þetta atriði, því troðfullir eru þeir óhugnan-
lega líkir furðumönnum, samblandi af svíni
og manni. Líkastir eru þeir samt mönnum
sem hafa dáið í bruna. Rómantíska stefnan
sótti óspart bæði Ijóst og leynt efnivið í þetta
atriði. Brúðurnar ganga þar ljósum logum,
milli draums, veruleika og óskanna. Einkum
hjá Hoffmann.
Síðan hefur brúðunum skotið upp í listun-
um öðru hverju, bæði í ballettinum, kvik-
myndalistinni (og var þar næstum plága á
tíma sökum þess að í eðli sínu er kvikmynda-
listin ófrumleg, sprottin af tækniþekkingu en
ekki frumstæðum hvötum mannsins) og í
málverkinu.
I íslenskum listum hefur brúðunnar varla
gætt. Undanskilin er þó málaralistin. Á tíma
felldi Bragi Ásgeirsson brúðuhöfuð inn í mál-
verk sín og þá (ef ég man rétt) í tengslum við
tímaskyn okkar: hjól tímans sem er hulið lit
en saklaust andlit bernskunnar (brúðan)
horfir fram, bleik og eðlileg á lit.
Til að athuga hvort brúðan væri á lífi hér
sem listgrein auglýsti ég sérstaklega eftir
brúðum á sýningu sem haldin var í SUM árið
1974. Fáar brúður bárust. Flestar voru þær
brúður í dönskum leikskólastíl. Tilgangur
þeirra var að vekja og sefa ást barnsins —
barnið gat beint hlýju sinni að hlýju brúð-
unnar. Allar voru þær rígskorðaðar við hug-
læga ást og form þeirra „hið listræna hand-
verksform" sem fóstrur tileinka sér gjarna:
vitinu er ýtt frá gerðinni en hópandanum
komið að. Börn eiga víst að alast upp í þeim
anda.
Undantekning var ein brúða, stór og mikil,
næstum það sem nú væri kölluð höggmynd.
Hún var eftir Arnfríði Jónatansdóttur. Sú
brúða er allra brúða frægust því hún var á
sýningu í Japan. Og kannski kom hún víðar
við sögu. Ég man það ekki. Vart er að treysta
tvennu: minni manns og stjórnmálamönn-
um.
Nú er öldin önnur. Því nú eru nýjar af nál-
inni ellefu brúður eftir Sjón til sýnis í Gallerí
Langbrók.
Sjón er ekki kona heldur karlmaður, þótt
sjónin sé víst annars kvenkyns, að minnsta
kosti málfræðilega séð. Og kannski sér hún
allt á kvenlegan hátt. Hver veit.
Hvað sem því líður er myndsýn Sjónar
önnur en myndsýn þeirra sem kenna börn-
um að búa til brúður í leikskólum. Brúðurnar
eru myndverk sem beina sjónum sínum í
ýmsar áttir, en einkum þó til súrrealismans.
Stundum er í verkum þessum líein skír-
skotun til annarra verka, og þá súrrealist-
„Sjón er ekki kona
heldur karlmaður, þótt
sjónin sé v(st annars
kvenkyns, að minnsta
kosti málfraeðilega
séð. Og kannski sér
hún allt á kvenlegan
hátt," segir Guðbeigur
Bergsson ma. í um-
fjöllun sinni um brúðu-
sýningu Sjón í Gallerí
Langbrók.
anna. Við heyrum óm frá ýmsum málverk-
um og bókmenntaverkum án þess að líkt sé
beinlínis eftir þeim.
Til að mynda er tíunda brúðumyndin,
Nadja, ekki eftirlíking þeirrar brúðu sem
prýðir oft kápu samnefndrar bókar. En í
brúðu Sjónar er hæfilegur endurómur text-
ans (svo ég grípi nú til orðs sem bókmennta-
fræðimönnum er gjarnt að tönnlast á) og
feluleikurinn í efni brúðu og bókar bæði
áþekkur og ólíkur. Að minnsta kosti að mínu
viti. En efni brúðu og bókar getur aldrei
verið það sama.
Sjón mætti þó stundum stunda meiri efn-
isrannsóknir í verkum sínum. Efnið er oftast
ætlað auganu, sjóninni, og þá til þess að hún
sjái stjörnur eða að minnsta kosti skraut.
Einu sinni finnst mér hann ganga of nærri
öðru sem maður hefur séð. Hin eins konar
sekkjaflautumanneskja minnir mig á verk
konu sem er í safni Pompidou. I því eru
mannbelgir úr Don Kíkóta komnir inn í mið-
stéttarstofu og einn er að ryðjast gegnum
afar veggfóðraðan vegg. Og eru mennirnir
ekki að verða ósköp miklir belgir — miklu
fremur en kútar? Þótt kútarnir séu enn til.
Þeir eru belgir fullir af víni eða sem sífrandi
sekkjaflautur yfir eilífum byggingarvanda-
málum. Sem eru ósköp eitthvað óuppbyggi-
leg.
En það besta við Sjón er að augað á náiinni
hans er næmt, glatt og frumlegt. Nálin hans
er hæfilega á nálum yfir að hún sé nú
kannski ekki að gera rétt. Mér finnst stund-
um vanta broddinn. En ekki eru allar nálar
með broddi.
Mig grunar samt eitt: að hann sé ekki bú-
inn að bíta úr nálinni með það að hafa gert
brúðugerð að gjaldgengri listgrein hér á
landi, hann sem er karlmaður og gengur inn
í hlutverk kvenna með sjón sem er kvenkyns
en karlmannleg þó.
Og nú geta sjónmenntirnar fagnað yfir
þessari sýningu í Gallerí Langbrók. Það þýð-
ir ekkert fyrir aðrar listgreinar að loka aug-
unum fyrir nálarsýn hins unga manns.
Sjón er sögu ríkari.
18 HELGARPÓSTURINN