Alþýðublaðið - 30.12.1938, Page 2

ALÞÝÐUBLAOIÐ
FÖSTUDAG 36. DES. 1938
UMRÆÐUEFNI
Haðnr er nefndur Dorleifur.
-----»-----
Tábak, áfengi, eiturnautn-
ir. pjóðarhagur, fyrirmynd-
arpjóð og bölið, sem uið
sköpumokkursjálfir. Kven-
hattarnir i kuikmyndahus-
unum, amerísk uppfynd-
ing- reynandi fyrir Peter-
sen og Bjarna. Dánarfreg-
irnar i útuarpinu. Bréf frá
vestfirzkum presti.
Athngantr Hannesar á horninu
AÐ virðist ekki vera lítill á-
hugi hjá ýmsu fólki fyrir
því að hefja baráttu fyrir tóbaks-
binðindi hér í bænum. Ég hefi
fengið allmörg bréf um þetta efni
þó að ég hafi fæst af þeim birt og
er það þó ekki vegna þess, að ég
telji málið einskisvert. — Ég játa
það, að það er blóðugt að þjóðin
skuli eyða árlega í sígarettureyk-
ingar sem svarar verði nýtízku
togara — en bölið er svo margt,
og útrýming áfengisins er þrátt
fyrir alt miklu stærra mál.
*
Það væri gaman að geta gert
íslendinga að fyrirmyndarþjóð á
öllum sviðum, spartanskri í lifn-
aðarháttum, hraustri þjóð og heil-
brigðri — sem léti vitið og skyn-
semina ráða öllum sínum gerðum.
Ef það væri hægt, myndi alt á-
fengi hverfa úr landinu, alt tóbak
— og þar með mikið af sjúkdóm-
um og öðru böli. — Það er blóðugt
að mikill hluti af því, sem við
höfumst að, skuli vera helber vit-
leysa, — og það lýsir þroska
mannkindarinnar, að hún skuli
vita það, vera það ljóst í hvert
skifti sem hún gerir einhverja vit-
leysuna, að hún er að gera vit-
leysu!
*
Það er því út í bláinn þetta með
að skapa hér fyrirmyndarþjóð, þó
að við séum ekki nema rúmlega
100 þúsundir á þessari stóru eyju
og afskektu — en gaman væri að
geta það — og með góðu og iilu
skyldi ég reyna það, ef ég væri
einræðisherra!
❖
En ég var að tala um tóbakið.
„Ung móðir“ skrifar mér og spyr
hvort ekkert tóbaksbindindisfélag
sé til í bænum. Það mun vera til,
én starf þess mun vera lítið. Hún
heimtar aðgerðir og lýsir þeirri
hættu, sem stafar af reykingum
DAGSINS.
mæðra.— Allir hafa vont af reyk-
ingum og auðvitað eru þær ekki
hættuminstar fyrir mæðurnar og
börnin þeirra.
*
Um kvenhattana í kvikmynda-
húsunum og leikhúsinu skrifar S.
J. mér eftirfarandi bréf fyrir
skömmu: .,í pistlum þínum sé ég
að ,,Riegsá“ minnist á kvenhatt-
ana og kvikmyndahúsin. Það er
eins með mig og ,,Riegsá“ að ég
fer ekki oft í ,.Bíó“, en þá sjaldan
ég kem þar, verð ég fyrir sömu
óþægindum og hann talar um.“
*
„Við hér í Reykjávík erum ekki
þau einu, sem verðum fyrir „barð-
inu“ á þessum stóru höttum. Um
viðureign amerískra leikhús- og
kvikmyndahúseigenda við ný-
tízku kvenhattana las ég eftirfar-
andi grein nýlega í „La Praktiko"
(esperantisku blaði):“
*
„Kvenhattarnir og kvikmynda-
húsin. Fyrir nokkrum áratugum
báru konur svo stóra hatta, að
þær voru skyldaðar til að geyma
þá í fatageymslum kvikmynda- og
leikhúsa, meðan á sýningum stóð.
Síðan kom ný tízka, litlir hattar,
sem ekki voru til ama, og þessar
skyldur gleymdust. En á síðustu
-tímum stækkuðu kvenhattarnir á
ný, og amerísku kvikmyndahús-
eigendurnir skipuðu á ný að taka
þá ofan, en þeir komust að raun
um að konur vildu eigi láta af
þeim rétti, sem þær náðu í tíð
litlu hattanna. Eftir ýmsar árang-
urslausar tilraunir ákváðu þeir að
nota hið eina áreiðanlega óbrigð-
ula ráð. Þeir hengdu í anddyri
kvikmyndahúsanna stóra auglýs-
ingu með orðunum: „Aðeins
rosknum kofium er leyfilegt að
hafa hattana á höfðinu meðan á
sýningu stendur.“ Vandamálið er
nú leyst til fullnustu og hattklædd
höfuð eru ekki lengur til ama á
amerískum kvikmyndahúsum.“
Getum við ekki útrýmt þeim á
sama hátt?“
*
Ég veit ekki hvernig þetta
myndi gefast, en það er að minsta
kosti reynandi fyrir þá Petersen
og Bjarna að setja svona auglýs-
ingu upp í anddyrinu og sjá hvaða'
áhrif það hefði.
*
„Vestfirzkur prestur'1 skrifar
mér á þessa leið: „Ég er ekki sam-
mála þér um það, að fréttirnar
utan af landi í útvarpinu séu leið-
inlegar, t. d. dánarfréttir og jarð-
arfara. Hins vegar má sleppa að
nefna, hvaða prestur jarðsyngi,
enda gera flestir fréttaritarar það.
Virðist útvarpið ekki fylgja neinni
reglu um þetta og svo er víðar.
Er mér t. d. kunnugt um, að það
vildi ekki birta jarðarfarafréttir
úr minni sókn, svo að fréttaritar-
inn hætti að senda þær. En svo eru
birtar slíkar fréttir annars staðar
frá. — Frá fornu fari eru einmitt
dánardægur mestu fréttirnar.
Gestur og gangandi þóttist „hepp-
inn“ fréttaspurður, gæti hann
sagt mannalát. Auk þess — í þessu
landi, þar sem allir þekkjast —
kannast Reykvíkingurinn við
fjölda mannslát úti á landi og svo
er um okkur úti hér um þau í
Rvík. Þessu valda hinir miklu
mannflutningar milli bygða síð-
ustu áratugi."
*
Ég er ekki á sömu skoðun og
presturinn. Allar þessar dánar-
fréttir og ómerkilegu afmælis-
fréttir í útvarpinu eru óþolandi.
Þar er að líkindum flestra manns-
láta í Vestmannaeyjum getið og
virðist fátt annað gerast þar en
mannslát eftir útvarpinu að
dæma. Annars er svo margt at-
hugavert við fréttastofu útvarps-
ins, að það er óþarfi að taka þetta
eitt út úr.
*
Þá skrifar presturinn mér um
Sigurð Skagfield og þykir hann
vera dásamlegur söngvari. Já, ég
hefi ekki mikið vit á söng og skal
því ekki dæma um það, en þeir
eru víst flestir íslenzku listamenn-
irnir. sem eru að nöldra um það
að þeir séu ofsóttir af hinum eða
þessum — og það er hvimleiður
hugsunarháttur. Ætli það standi
ekki í þessu sem öðru, sem á ann-
að borð getur staðið eitt og óstutt?
Hannes á borninu.
Confectkassar
í miklu úrvali frá 1,35 kassinn.
BHEKKA
Ásvallagötu 1, sími 1678, Berg-
staðastræti 33, sími 2148, og
Njálsgötu 40.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
ANN 20. dez. síðast li&inn
átti Þorleifur Jóhannesson
\erkaniaCur í Stykkishólum siex-
tugsafmæli. Þorleifur er Breið-
firðingur aið ætt og uppruna og
hefir dvfllið í Stykkishólmi og
gnend alla siína æfi.
Á yngri á'rum stundaðá hann
sjóróðra viö Breiðaijörð, land-
vinnu í Stykkishólmi og hama-
kenslu í HeJgafellsisveit. Árið
1905 gerðist hann verkstjóri hjá
Sæmundi Halildórssyni og h'afði
þáð starf á hendi í 25 ár. Síðan
1930 hefir hann söundað ýmsa
vinuu en aöallega unniiö við bygg
ingu og starfrækslu spítaianis í
Stykkishólmi.
Þorleifur er kvæntur önnu
Guðmundsdóttur frá Búðum og
hara þau eignast sex böm. Tvær
systur dóu á ungra aldri, ön
fjögur eru á lífi: Krístín, Ólöf,
Óláfur og Guðveig, sem öll eru
mannvænleg.
Auk þess ©rit þau hjón nú að
flla upp dótturson sinn, eM]eg-
an snáða.
Þettar eru i aðalatriðum hinir
ytri viöburð'ir í því sem alf er
sögu Þorleifs Jóhannes'sonar.
En hainn hefir komið víðia við
isögu í féliaigs og mienningiamnál-
um síns umhverfis og lagt á
margt gjörwi hönd, sem til heilla
mátti verðia-
Um aldamótin síðustu urðu
nokkrir Ungix menn til þess að
stofnfl) íþróttafélag, „Glíimufélag-
ið Þór" og fremstur í flokki vflr
Þ. J. Þetta félag, sem er eitt af
fyrstu íþróttafélögum landsins
hélt Upþi merki íþróttanna' í ,sinu
bygðarlagi um langt sikeið O'g
lagði einkum rækt Við þá þjóð-
Iegu íþrótt, glimiuniai. Enda hefir
þ'að borið gæfu til að senda frá
sér ágæía glímumenn og má þax
til nefna t. d. Ólaf son Þorleifs
Jóh.
Stykkishólmur ér gamall sel-
stöðuverzlunarstaður. Þair hefir
brennivfn yerið selt eins og víða
annarstaðar í smáskömtum, flösk-
um, kútum og tunnum og dnukk-
ið fast áður fyr. Þorl. Jóh. gerði
það eitt af sínum höfuðviðfangs-
efnum að útrýma drykkjuskap.
Hefir hann löngum haldið uppi
' ÞORLEIFUR JÓHANNESSON
stúku i Stykkishólmi og þetsls á
milli hflrizt á móti áfengi mieð
oddi og egg,
Starf Þ. J. og ýmissa annflra
ágætra bindindismainna svo sem
Sleláns Jómsisonar skólastjóira, Ól-
afs Ólafsisonar héraðislækmis o. fl.
hefir orðið til þess, að nú er
drykkjuskapur að heita má úr
sögumni í Stykkishólmi.
Þorleifur hiefir látið sig þjóð-
tnál miklu skiptia. Hann er aö
eðlisfari frjáislyndur, viðsýnn og
gflgnrýninin og læiur ekkert mann
legt vera sér óviðkomandi. Þess
vegnfl hefir hamm tekið þótt í
opinberum málum. Þess vegnfl
er hann engu háður nema sinmi
eigim sanmfæriingu. Frá þvl jafn-
aðflrstefnam hóf göngu siíma hér
á lamdi hiefir hún átt öruggam
talsmann þar sem Þorlieifuir er.
Svo öruggam, að jafmvel við,
sem éium f’.okkshumdnir, 'ókveðn--
ir andstæðingar hams, og þykj-
umst geta fundið Alþýðufliokkm-
U.m og jafmaðarstefmmmi rniargt
til foráttu mieð öllum rétti, get-
um ekki anmað' ep viðurikient
hjartamlega mörg him alvöru-
þrungnu, hámákvæmu rök þessa
hógværa, einbeitta alþýðumiamms.
I samræmi við þjóðmálfl'sikioðam-
ir hans hafa veriö afsikifti hams af
venkalý5smiálum. Þar háfa eng-
ar ytri kringumstæður megmað að
ieisa römd við því samræmi, sem
er á mifii skoðana og aðgerða
Þorleifs Jóh.
Hanin stundaði atvinmu sfna hjá
pólitísikum og hagsmunalegum
andstæ'ðámgum símum og hélt jafn
an sínum hlut óskertum' og á-
liti sínu veglegu siem fjölhæfur
verkamaður. öll þau ár, sem
hanm var verkstjóri, srneið ham,n
hvert segl og sá um hvert hand-
ták sem þurfti til viðhalds á
fLota fyrirtækisins og vamm mörg
af þeim sjálfur, þótt vandasöm1
værm, nueð bimum miesta haglieik.
Hanm sá um allam fisk, sem á
þá báta kom frá því hamm var
dregimm á lamd og þarngað til
hann var sendur út sem full-
venkuð vara og gerði það með
jafnmikilli árvekni og traustur
bómdi aflar heyja. En jafinfralmt
gætti hanm málefna verkafólks-
ins með óbilandi trúmanisku við
málstáð þess.
Ekki hiefir Þ. J. notiö skóla-
men(Uir.ar nema nokkurrar bama-
fræð&lu. Sarnt les hamn o_g skrif-
ar Norðurlamidamálim, ensku og
nokkuð í þýzku, bar gott skyn
á mannkynssöigu, landafræ'ði og
ýmear tegundir náttúrufræ&i. En
á einiu sviði er hann fræðimamns
ígildi, Það er í þjóðlegum ís-
lenzkum fræðum', sögu Iflndsins,
bókmentumi, tungu og þjóðhátt-
um.Ég hefi hlustað á fræði hinna
færustu málfræðimga um form-
bókmentir Isl. og þó að' ég vilji
allra sizt gera lítið úr þeim firnst
mér lítið bera á milli skýrimga
þeirra og athugana Þorl. Jóh.
Þegár prófessorar og annað
stórmenni hófu að gefa út vís-
indalega útgáfu íslenzkra fom-
ritai snéru þeir sér hvað eftir
arnnað til þessa snæfellska vierka-
mars.s og létu sér enga lægingu
þykja. í þeim ranmisóknum hefir
hflrim eins rog víðar fylgt þeirri
’góðu; gömlu reglu fyrirenmara
síms, eims himiS' fyrsta smæfeilska
fræðimamins, .„að hafa .það er
sanmara reynist”.
í mörg ár hefir hömin urrnið að
söfnum fomminja fyrir Þjóð-
minjasafmið og fraimkvæmt ranm-
sókmir söguistaða ásamt fom-
minjaverði.
Þ. J. hefir safnað á ammað
humdrað rúmum. Margt af því
hefir hanm skrifað sjálfur upp
eftir fágætum hflndritum1.
Alt þeíta starf hefir hann Umn-
ið með það fyrir (augum að
bjarga gömlum menmimtgairverð"
mæ;um frá glötun á þeim breyt-
ingfltínmm, sem hanm hefir lif-
að. Enginm maðiur lastar siður
tæknina en Þ. J. em hamm skiiur
það, að svo fráieitt, sem það
er að haiida í nokkuið ©inungis af
því að þaö. er garnalt þá er hitt
þ.ó háifu vierra að kasta nokkru
á. g’æ aðieins af því að það ©r
gflmait.
Þá h.efir henm safnaið ömefiium
í heilum sveituim' svo rækilega
að hverjiuim bletti er nákvæm-
liegfl lýst, sem ber isénstaikt nafn.
Þettfl er hið þarfaista verk fyrir
síðari tíma og væri þesis full
hörf flð slíkri starfsemi væri
n ebi gfluimur gerinn en verið hef-
ir og tflkmarkið ætti áð vera
r.3 cnginn b’.ettur á I&landi færi
á mis' við 'sömu hlunnimidi og
Þ. J. hefir veitt byggðarlagi sinu.
Dagbækur hefir Þorieáfur hald-
ið svo að áraíugum skiftir. Þar
e: á ek fln e a \ar.1ani0minmm1eiri
og ábyggijegri fróðíeikur heldtír
en ætla mætti í fljótu bragði.
Ég sé það að rúmið þrýtur,
ef skrifa' skyldi alt, æm segja
þarf til þesis að gefa yfirdit um
bin ým;su störf o^g viðfangsefni
þessa mierka alþýðumammis. Þó er
eftir a& miklu leyli perisómulýsimg
hans. Ég skal þó ekki fara mik-
fð út í þá sáima hér, m. a. vegna
þess, að isvo f jölda margir þiekkja
hflnm og hafa kymst kostum hflnö
af eigin reynd, og þiurfa emga
blaðagneim. I öðru lagi af því
að það er vemja að hlaða miemm
l’.ofi í afimælisgreimuim'. Það er því
(Frh. á 4, síðu.)
H. R. Haggard:
104.
Leonard hafði hrokkið saimam áður, em nú fór bein-
iínis uim hann. hnollur, þegar hiann gerði sér til fulLs*
gpeiu 'fyrfr þeirrf þýðiingu, sem lá í þessári hræði-
légu tillögu. Hanin leit á Franeisoo, sem stóð hjá
þaim, og vissi ekkert, hvað um var að vera, þýí aö
presturimm skildi ekki mállýzkuna.
— Segðu honum það, sagði hún.
— Bíiddu ofurlítið' við, svaraði harfn með rámrf
rödd. Setjurn svo, að þessu yr&i framgengt, hvað
muinidi þá verð'a um Hjarðkonuma?
— Hún mumdíi verða falin í dýflissum mu'sterisimsi
í hans fötum og með hans mafni, og hún benti aftum
á Francisco, þamgað til tími kamm að kom;a af hemid-
ilngui tH þess að láta bana sleppa eða taka aftur við
stjórm þessarar þjóðar með ftollrf virðingu og án
þess að mokktor dragi í efa rétt hienmar til þfesp.
Fað'ir minn einin veit tom þessa fyrfrætíun, og vegma
þeirrar ástar, sam hianm hefir á mér, 'iofar hanm mér'
að reyna þetta, þó að þáð sýmist frálieitt. Svo ég segi
þér allarn samin,leikanm, þ áer hanm sjálfur í hættu;,
og þhanm heldur, að bamrn. kumini að geta fnelsiað lif
rf'tt mieð hjáilp Hjarðkionuinmar, þejgar hamn á sjálfur
a!ð fara að s'tanida fyrfr sím|u máili, því áð þegaif
hún kemiu/r aftur fram, beidur fólkið, að hún hafi lifað
blótið af og sé ódauðleg.
— Og helidurðu, sagði Leonard, — að ég miumi trúa
þér eimni fyrir henmi, jafn ill og svik:u,l og þú ©rtlj
og míluni ieiga forlög henmiar lumdir föður þíntom', ekki
mieiira góðmmeni en hamn er? Nei; það er be'tra að.
húm deyi og ilosmi við ótta sinm og hörmiangar.
— Ég bað þig ekki að gera það, Bjargari, svaraðii
Sóa stilUlega. — Þú verðtor látirm vera hjá henmi, og
®f hún hel'dur iífi þá dvelur þú hjá henmi. Er það1
ekki nóg?, Þessir menm koma til þesis að flytja þig
og Skália í dýflisstona; þeir fara með þig oig Hjarð-
kontona, því að þeir þ&kkja þau ekki sundtor; annað eri
þáð ekki, sem ég hefi að segja. Segðiu honum það nú;
það igeítor verfð, áð hann vilji ekki ganga að þessu.
— Francisoo, komið þér hingað, s'agði Leo-nard lágt
á porltogölsku, og svo sag&i hann honium alt, en Sóa
horfði á þá með glampanili augum.
Presttoiinn varð öskugrár í frairtoam, þegar Leonatd
vár kominn nokktoð fram í ræðu sín'a, og skalf ák.af-
!ega, en áður en Leoniari hafði Lokið máli símu hætti
hanm að skjálfa,.og þ'egar Leona'rd leit framan í hanm,
sýndist honum eims og dýnðarljómi yfir amdliitinu á
hontom.
— Ég geng að' þessu, sagði hánn með skýrri rödd.
— Ég þakka guöi fyrir, að hann hefir sýnt mér, alls-
endis óvei’SiugUm þá miskumm, að mega dieyja í stað
þieirrar ixrnu, sem ég amn hugástum', og afpláma þá
synd mína að> e’.ska hama. LofiÖ þið mér að búa mig
þiegar tondir það.
— Framcicoo, ságði Leomard í hálfium hljóðum', því
aö 'hiamn vár í of mikilli geðshrærimgu til að geta tal-
að upphátt; — þér erU'ð heiiagur m'aður og hetja. Ég
get aðeins sagt þetta, að óg vildi, aö ég gæti gert1
þetta í yciar staÖ. því aÖ ég væri mjög fús á það, em
mér er ekki unt að gera það.
— Það virðist þá svo, siern hér séu tveir betlgir
mienn og tvær hetjur, sagði pnesturimm góðlátlega.
— En hvers vegna erum við að tala svona? Það er
sjálfsögð skylda annars hvors okkar eða beggja, að
deyjfl fyri'r hana, en það er miklu betra að ég deyi.
svo að þér getið lifáð til þess að elska hana og vera'i
henni til árnægju.
Leonajid hiugsaði sig um eitt áugnablik. — Ég býst:
við, að það verði svona að vera, sagði h'amm, — em
gúð vneit, áð þetta er hræðiiiegt. Hvemig get ég tr&yst
þiessari Sóu? Og þó er það svona, að ef ég itreýstii
hemmi ekki, þá verður Júama tafarlaust líflátin.
— Þér verðið að hætta'á það, svaraði Framcisoo.
— Þegar alt kemur til alls, þykir henni vænt urn hús-
ffióöúr sína, og það var fyrir afbrýði sakir að hún filúði
til Nams og sveik okkur.
—■ Svo er ainmað, sagði Leonard; — hvem:ig eigMm
við að losma við Júönu? Ef hana grumar hið minsta)
Um þetta ráðabrugg, þá er því þar með tokið. Sóa,,
komdu hingaö.
Hún toom til þeirra, og hanm lagði þiessa sptormimigu'
fyrir hama og sagði henrni jiafnfriamt, lað Friánicisoo
félli'st á ráð henmar, og áð Júana svæfi fyrir iniraami
dyiatja’.dið og gæt ivaknáð á hverjiu auignabliki, sern.
vera skyldi.
— Ég get ráðið fram úr þeim örðiuigleikum, Bjargarf,
svaraði Sóa, — því áð ég er við þeirn búin. Skoðaöu.
til, — og hún dró ofurlítið ker fram úr klæðtoito' sin-
ttm; — þetta er sama vatnið, sem Saga gaf svairtaj
btondspottinu að d ekka, þegar ég slapp frá ykkur.
B’andaðu nú samani við það dálitíu af vínanda, faröu
með þáð til Hjarðkomiutotoar, viektu hana og biddu
hana taö drekka þáð, svo henni verði hiughægna. Hún
muin fara aö ráðum' þínum, og þ á‘mum hún tafar-
laust sofna fast laftuir og ekki vakna fyrr en eftir sex
kllufckustumdir.
— Þflð er ©kki eittor? sagði Leotoard tortiryggmis-
legfl.
— Nei'; þflð er ekki eittor. Hvað,a þörf er á aÖ gefa
þeim eiítor, siem á aö deyja meÖ birtimigu?
Leomard garði svo eims og hontom var boöið. Ha,nm'
tók pjátuirkrús, eitt ar því fáa, sem þau áttu tííí*
hélti í hflna öllui svefnlyfinu, og bætti þar við nógu
af brenmivíni, sem búið var til þar í landiinu, til þessi
að setja tit á drykkimm. Þar mæst fór hiamm iinm íi
Þherbergi Júöniu, og svaf hún fast í stória rúmimu.
Hanm gekk að hsnni, kom mjúkliega við öxlinia á
hemini og sflgði: — Vakmaðu, elskam mím. — Húm r©Ls'
Upp og opnað iaugun.
— Ert það þú, Laonard? sagði hún. — Mig var að
drieymá, að ég væai aftur or&im umglinjgsstúlka og værf
í skóla í Durban, og aÖ þaö, væri tími fyrir mig tíl