Alþýðublaðið - 29.04.1939, Side 3

LAUGARDAGINN 29. april 1936.
ALÞVÐUBLAÐIÐ
Þetta eru þau mál, sem flesta
landsmenn varöa að einhverju
leyti og hvernig þeim er skipað
og hvemig þau eru framkveemd
getur haft úrslitaþýðingu fyrir af-
komu almennings og fjárhag
bæjaiv og sveitarfélaganna.
Alveg fram á síðustu ár, eða
par til Alþýðuflokkurinn fór að
hafa sin áhrif á löggjöf og stjóm
hafði þessum málum verið mjög
lítill sómi sýndur, og langt er
frá því, að enn sé viðunandi á-
stand orðið í þessum greinum,
þó ýmislegt hafi áunnist.
Má þar t Jd. benda á, að þegar
framfærslulögin nýu voru sett og
sveitfestitíminn afnuminn, var þvi
beinlinis lofáð, að tekjur bæjarfé-
laganna skyldu auknar, en það
vissu allir, að á þeim mundi
þyngja, er þau lög gengu i gildi.
En það loforð hefir ekki verið
efnt nema að litlu leyti.
Annað mikilsvert atriði félags-:
málanna er útsvarsálagningin.
Eins og hún er nú framkvæmd
hér á landi er ekkert samræmi i
henni milli hinna einstöku sveitar
og bæjarfélaga og sínar reglurn-
ar gilda i hverjum stað. Inn-
heimta útsvaranna er líka mjög
þýðingarmikið mál. Nú eru menn
krafðir einu sinni eða tvisvar á
ári um útsvarið, i stað þess að
skifta því niður á a. m. k. 10
mánuði ársins. Mundi þá mörg-
um ganga betur að standa í skil-
um og bæjarsjóðirnir fá jafnari
tekjur mánaðarlega en þeir nú fá.
Þó er hér ótalið það atriði
þessara mála, sera er hvað þýð-
ingarmest, en það er framkvæmd
framfærslumálanna. Hið versta
skemdarverk, sem unnið var, er
nýju framfærslulögin voru sett,
var það, að fella úr lögunum
yfirstjórn þeirra mála, sem full-
komin nauðsyn var að tekin væri
upp um leið og breytingin fór
fram.
" Eins og nú er, fér ráðuneytið
með þá yfirstjórn, en að svo sé
hefir ýmsa mjög mikla ókosti,
og þann fyrstan, að ekki eru tök
á að fá samræmi i þessi mál.
Það hefir og aukið á glundroð-
ann í þessum efnum, að flokkar,
sem hafa verið i andstöðu, hafa
„spekulerað" i kjósendafylgi
þurfamannannp og á Jbann hátt
hafa sum bæjar- og sveitar-fé-
Iög verið eyðilögð fjárhagslega.
Leikbúsið:
„Tengdapabbi44.
Leikrft I 4 þáttum eftlr Gustaf af Gejerstam.
ALFRED ANDRÉSSON
sem rukkarinn.
1ð ÞESSU SINNI hefir Leik-
félag Reykjavíkur vakið upp
gamlan kunningja til sýningar í
íeikhúsinu, því að leikritið, sem
frumsýnt var i fyrrakvöld,
„Tengdapabbi", hefir verið sýnt
(Itér í Reykjavik tvisvar áður með
beztu og þektustu leikurum
þeirra tíma i aðalhlutverkunum.
Leikritið mun ekki vera talið með
beztu verkum höfundarins, Gust-
afs af Geierstam, eins af fræg-
ustu skáldum og rithöfundum
Svía, en þó er bygging leiksins
Því ber að fagna, að sú stjórn,
sem nú er tekin við, hefir með
stofnun félagsmálaráðherraemb-
ættisins lagt inn á þá braut, að
mál þessi öll yrðu tekin fastari
tökum og þeim umbótum kom-
ið þar fram, sem fullkomin þörf
er á að verði framkvæmdar. I
þessum málum eins og öðrum
verður að hætta handahófsmeð-
ferðinni og fastar reglur að skap-
ast, því alt annað veldur vand-
ræðum, sundrungu og misskiln-
ingi. Hér er mikið — og vafa-
laust að mörgu leyti óvinsælt —
verk fram undan, en þaö verður
að vinnast og vinnast sem bezt.
Barði Guðmundsson:
Rep i Bliskðgahelði.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
HrrSTJÓRI:
F. B. VALDEMABSSON.
í fjarveru hsna:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAB:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. frétör).
4902: Bitstjóri.
4903: V. S. Vilhjálm* (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
i
4------------------------♦
Félagsmálín.
tr - - ___
ALLS STAÐAR þar, sem Al-
þýðuflokkarnir hafa náð að
hafa áhrif á stjómmálin, hafa
það einkum verið kröfurnar í fé-
lagsmálum, sem einkent hafa
baráttu þeirra. Svo hefir þetta
cinnig verið hér. Flestir aðrir
flokkar líta þær umbætur, sem
gera þarf á hinum almennu fé-
lagsmálum, hornauga, bæðivegna
kostnaðar þess ,sem aukin starf-
semi í þeim efnum hefir i för
með sér, og þó ekki síður vegna
þess, að flokkar hinna efnaðri
stétta telja slíkar umbætur næsta
óþarfar, af því þær geta skapað
sér flest þau skilyrði, er þær
veita, með peningum sínum. Kom
þetta glögglega fram i Dan-
mörku, er stjórnarskifti urðu
þar eftir fyrstu stjórn Staunings.
Stjórn hans setti á fót sérstakt
félagsmálaráðunejdi, en stjórn
/ Madsen Mygdals lagði ráðuneyt-
ið niður og setti annað i þess
stað.
Með orðinu félagsmál er átt
við þau málefni, er snerta hin
almennu réttindi borgaranna í
landinu, og hvernig þau skuli
sem bezt trygð. Skipun þeirra
mála hefir stórkostlega þýðingu
fyrir allan almenning. Merkustu
málaflokkar hinna almennu fé-
lagsmála eru bæjar- og sveitar-
stjórnarmálin, fátækramálin,
tryggingar almennings og heil-
brigðismálin.
Nl.
Um það þarf ekki að ræða,
hvort Þorvarður hafi leitað full-
tijigis Hálfdánar og Rangæinga
til eftirmálsins. Það er sjálfgefið.
Og jafn víst er það, að Hálfdán
hefir viljaÖ alt til vinna, að kom-
ast hjá því, að veita tengdasyni
sínum að þessu máli, og það
gerði hann ekki fremur en Ingj-
aldur Flosa, þrátt fyrir tehgd-
irnar. Lætur að öllum líkum, að
Hálfdán hafi mælt á þessa leið:
„Við vant er eg um kominn fyrir
tengda sakir við Hrafn og Eyjólf
og annara stórra hluta er hér
íhvarfa í milli." — Svo sem kunn-
ugt er, áttu þeir Hrafn og Eyj-
ðlfur bróðurdætur Steinvarar á
Keldum. Og þeir stóru hlutir, „er
hér hvarfa í milli," eru auðfundn-
ir. Auk tengdanna var Hálfdán
bundinn tryggðum við þá Eyjólf
til varna um ríki Þórðar kakala.
Af þessum sökum er Keldna-
bóndinn Ingjaldur látinn eiga svo
ákaflega bága aðstöðu til eftir-
málsins, er Flosi vill knýja hann
til liðsinnis. Má nú einnig skýra
orð Flosa: Það ætlaði eg, þá er
eg gifti þér bróðurdóttur mína,
að þú hétir mér því, aÖ weita
mér að hverju máli". Þau hafa
hljóðað eitthvað á þessa leið:
Það ætlaði ég, er þú giftir mér
dóttur þína, að þú hétir mér þvi,
að veita mér að hverju máli.
Aðfaranótt laugardagsine 11.
Júli hefir Þorvarður gfst að Laug-
arvatni. Er haegt að færa beina
sönnun fyrir þvi, að nokkra dvöl
hefír hann átt þar i sveit á ferð
Sinni. Nokkru síðar dreymdi 16
ára gamla stúlku draum mikinn
um Þorvarð. Hún hét Jóreiður
Hermundardóttir og átti heima
í miðjum dal skamt frá Laugar-
vatnl, segir söguritarinn. Jóreiður
þóttist veraúti stödd þar á
hlaðinu i MiÖjum dal. Kom þá
að henni kona á gráum hesti;
Jóreiður þóttíst spyrja hvaðan
hún kæmi. „Norðan kom eg að
úr násheimi," segir draumkonan.
„Hvað veiztu til Þorvarðar?" seg-
ir mærin. „Það veit ég allt gerla",
segir draumkonan og kvað visur
þrjár, sem tilfærðar eru.
Sex nóttum siðar dreymdi Jó-
reiði aftur konu þessa. Sagðist
hún vera komin norðan úr sveit-
um. Spyr Jóreiður þá sömu
spurningar: „Hvað veiztu nú til
Þorvarðar?". Svaraðí draumkon-
an með visu, er hefst svo: „Nú
er Þorvarði þröngt um hjarta."
öll frásögnin um draumarugl
hinnar ungu meyjar í Miðjum
dal ber því örugt vitni, að hugur
hennar hafi verið gagntekinn af
umhugsuninni um Þorvarð Þör-
arinsson. Hún finnur undarlega
sárt til með honum. Endurminn-
ingin um hið dapurlega útlit hins
unga og ókunna höföingja hefir
skötið djúpum rótum í sál þess-
árar sextán ára stúlku. Hún ber
óvildarhug til mótstöÖumanna
hans. Það talar sinu máli, ekki
síður en orð draumkonunnar: Nú
er Þorvarði þröngt um hjarta.
Og nú skiljum vér líka hvers
vegna bóndinn á Höfðabrekku
mælti til Flosa: Oftar hefir þú
glaðari verið bóndi en nú.“ Á
austanför sinni hefir Þorvarður
verið merktur af kvíða og hug-
arstriði, jafnt á Höfðabrekku sem
i Laugardalnum, er Jóreiður litla
sá hann.
Nú víkur sögunni að öðrum
vitrunum og markverðari i bók-
mentasögunni. Sunnudaginn þann
12. júlí 1255 var 1>orleifur gamli
Þórðarson úr Görðum staddur í
Bæ hjá Böðvari bróður sínum.
Dreymdi hann þá draum þenna:
„Eg þóttist vera staddur hér í
Bæ, og þóttist ég sjá út á Borg-
arfjörð. Mér þótti skip mikið
sigla utan eftir firðinum og
leggja upp i Hvitá. Ég þóttist
spyrja mann, er stóð hj(á toér,
rökrétt hugsuð og samtölin víða
með ósvikinni sænskri komik.
Efni leiksins verður ekki rakið
hér, því að margir þeirra, sem
lekki sáu hann í fyrrakvöld, hafa
.igéð hann áður, og hinir ættu að
notá tækifærið og sjá hann núna,
og ber margt til þess. Fyrst jg
fremst það, að leikurinn hefir
bersýnilega verið þaulæfður, áð-
ur en farið var af stað og leik-
arar, sem við höfum oft séð áður
á sviði, koma manni alveg á ó-
vart í hlutverkum sínum, sýna
alveg nýja hlið á sér. Ennfrem-
ur er útbúnaður allur í bezta
lagi; svo er Lárusi Ingólfssyni
íyrir að þakka.
Leikurinn gerist á Dalaey í
Svíþjóð fyrir rúmum fimmtíu ár-
Um og er í fjórum þáttum, en
persónurnar eru tólf.
Aðalhlutverkið, tengdapabbann,
leikur Valur Gíslason. Er það
langsamlega veigamesta og erfið-
asta hlutverkið, og fékk Valur
þar tækifæri til að sýna hvað í
honum býr, en oftast áður hefir
hann aðeins haft smáhlutverk. Er
fljótt frá að segja, að leikur Vals
var hinn öruggasti, og mun óhætt
að trúa honum fyrir stærri hlut-
yerkum eftirleiðis. Þó er málróm-
ur hans ekki nógu bjartur og
hljómmikill, en við því verður
ekki gert. Látbragð hans og á-
herzlur voru eðlilegar og sann-
fgerandi og gervið gott.
Cecilíu konu hans lék Emilía
Borg. Samkvæmt þeim skilningi,
sem hún hefir lagt í hlutverkið,
var ■ leikur hennar góður, geð-
brigði hennar komu skýrt í ljós í
fasi hennar, en míður í málrómi.
ömmuna á heimilinu leikur frú
Regina Þórðardóttir. Enda þótt
gervið væri gott og málrómurinn
breyttur, hafði maður einhvern
veginn á vitundinni, að þetta
væri ung kona og hin glæsileg-
ústa, en ekki hálfheyrnarlaust
kerlingarskar. En það þarf ekki
áð vera af því, að leik hennar
hafi verið ábótavant, heldur blátt
hver skip það myndi eiga, en
hann segir að ætti Þorgils skarði.
Ég þóttist sjá að flugu gneistar
margir af skipinu, og þóttu mér
sumir fljúga og dreifast hingað í
Bæ, en sumir upp eftir Reykja-
dal og svo norður til fjalla sem
menn máttu augu reka.“ Frásögn
þessari svaraði Böðvar: „Það
mun vera frændi fyrir veðrum."
„En mér lízt ófriðlegt," anzaði
Þorleifur og hann reyndíst get-
spakari. Gneistaflugið norður á
fjöllin var fyrirboði norðurreiðar
Þorvarðar og Þorgilsar að þeim
Eyjólfi og Hrafni.
Draum þenna hefir Böðvar úr
Bæ sagt Þorvarði og Þorgilsi að
Rauðsgili daginn eftir. Þar var
við Þórður Hítnesingur, sem
færði hann í letur. Njáluhöfund-
ur hefir einnig lagt sér draum
þenna á minni, svo sem sjá má
af frásögn hans um sýn Hildi-
glúms á Reykjum: Sunnudags?
nóttina er 12 vikur voru til vetr-
ar gekk Hildigunnur út og sá
mann á gráum hesti koma að
vestan. „Hann bar skjótt yfir og
fór hann hart. Hann hafði log-
anda eldibrand í hendi. Hann
kvað vísu þessa með mikilli
raust:
Ég rið hesti, hélugbarða
uilgtoppa, ills valdanda..
Eldur er i fcndum, eiturer imiðju.
Svoerum Flosaráð sem fari kefli.
Svoerum Flose ráð semlarikdSi.
áfram af þvi, að maður hefir
altaf séð frúna á leiksviðinu í
hlutverkum yngri kvenna.
Hinn tilvonandi tengdason leik-
ur Indriði Waage. Gervi hans
var þannig, að óhugsandi var, að
nokkur stúlka gæti orðið skotin
í honum, enda þótt hún hefði
ekkert annað séð. Hefði hann
gjarnan mátt vera dálitið snotr-
tirí, til þess að sannfæra mann
um, áð hann vapf unnustinn á
heimilinu, en ekki gluggahreins-
arf eða eitthvað þvílíkt. En hann
hefir máske orðið að vera svona,
til þess að gera það sennilegt,
að Gestur Pálsson (málarinn)
gengi sigri hrósandi af hólmi í
samkeppninni um heimasætuna í
húsinu, en hana lék frú Alda
Möller létt og blátt áfram.
Yfirdómarann lék Brynjólfur
Jóhannesson með miklum ágæt-
um. Fór þar alt saman: gervi
látbragð og málrómur. Engin ein-
asta setning hans féll dauð niður,
enda er enginn leikari hér, sem
segir sínar setningar jafnvel og
Brynjólfur. Hefir BrynjÖIfur enn
„Þá þótti Hildiglúmi hann
skjóta brandinum austur til fjall-
anna fyrir sig ,og þótti honum
hlaupa upp eldur mikill í móti,
svo að hann þóttist ekki sjá til
fjallanna fyrir. — Síðan gekk
hann inn til rúms síns og fékk
langt óvit og rétti þó víð úr því.“
Svo sem gneistaflugið norður
um fjöllin átti að tákna atförina
að Eyjólfi Þorsteinssyni, er eld-
hafið austur við fjöllin fyrirboð-
inn um brennu Njáls og sona
hans. Og fyrirmyndina að óviti
Hildiglúms, eftir að hann hafði
séð undrariddarann, er ekki erfitt
að finna. Rétt áður en fylkingar
sigu saman á þveráreyrum féll
maður nokkur úr liði þeirra Þor-
varðs í óvit: „Og er hann rakn-
aði við, segir hann mönnum, að
hann þóttist séö hafa fyrir liði
þeirra Hrafns og Eyjólfs þann ó-
hreinan anda, er hann átti eigi
stað, »við að sjá, og því féll
hann niður." Svo farast Þórði
Hítnesing orð um þetta atriði.
í þessu sambandi er þó lang-
merkilegast, að Njáluhöfundur
skuli láta Hildiglúm sjá sýnina
sunnudagsnóttina, er 12 vikur
voru til vetrar. Þorleif dreymdi
einmitt draum sinn sunnudaginn
12 vikum fyrir vetur. tJetur nú
hver og einn sagt sér sjálfur,
hvort þetta muni vera tilviljun
•inber. Nú vitum vér meðóyggj-
andi vissu, hvar hugur höfundar
dvaldi, er haaia skráði frásögn
þá einu sinni komið fram á leik-
sviði í gervi, sem maður man
eftir.
■ Alfreð Andrésson gerði spaugÞ
lega fígúru úr rukkaratetri, sem
vakti að verðleikum mikinn
hlátur.
Smáhlutverk voru leikin af
Þóru Borg, Huldu Larsen, Koi-
brúnu Bjarnadóttur og önnu Eitt-
arsdóttur.
„Tengdapabbi" er með betri
leiksýningum á þessu leikári.
K. !.
Lofttundurskeyti 48
heitir njósnarakvikmynd, seia
Gamla Bíó sýnir núna. Aðalhlut-
verkin leika Otomar Karbelár,
Andrej Barag og Zita Kabátová.
Leikfélag Reykjavíkur
hafði frumsýningu á gamanr
leiknum Tengdapabbi á fimtudag
og fékk leikurinn ágætar viðtök-
ur Næsta sýning er á morgun.
Auglýsið í Alþýðttblaðixu!
sína af Hildiglúmi. Vers undrav
riddarans sýnir það einnig.
Þegar höfundur lætur riddar-
ann kveða 12 vikum fyrir vetuf
Njálsbrennuárið: „Svo er um
Flosa ráð sem fari kefli," er hann
óvenjulega óheppinn. Það var
öðru nær en ráð Flosa væri reyk-
ult eða á hverfanda hveli um
þessar mundir. Hann keptist nú
við sláttinn á Svínafelli, fast-
ákveðinn í því að taka Njálssonu
af lífi að afloknum töðugjöld-
um. — En sunnudaginn 12 vik-
úm fyrir vetur 1255 reið Þor-
varður Þórarinsson norður um
Bláskógaheiði. Um hans ráð vár
svo, sem færi kefli. Vonin um
liðsinni frá mágafólkinu á Keld-
um og öðrum Sunnlendingum
hafði brugðist. Brandur ábóti var
nú að austan kominn og stefndi
líka til móts við Þorgils skarða.
Um afstöðu föðurbróður síns t,il
stórræðanna vissi þorvarður
meira en vel. Nú var liðsveizlu
Þorgilsar skarða síður að treysta.
Undir þessum aðstæðum var ált
á huldu um framgang mála Þor-
varðs. Minningin um kvalræði 6-
vissunnar á þessum degi og híð
erfiða hlutskifti þeirra stunda
knýr fram hendinguna í huga
höfundarins: „Svo er um Flosa-
ráð, sem fari kefli."
Það er nógu athyglisvert, að
hestur undrariddarans er látinn
vera úðadrifinn eða votur. Kann-
Frh. á 4. síðú,
Brynjólfur Jóhannesson sem Pumpendahl og Valur Gíslasonsem
„Tengdapabbinn“.