Alþýðublaðið - 09.06.1939, Blaðsíða 3

FÖSHJKAGINN 9. JINÍ 19S9
ALÞVMIBLAðie
*-------------------------
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RIT&TJÓRI:
F. R. VAUDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIBSLA:
AL>ÝÐUHÚSINÐ
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
fO0: Afgreiðsla, auglýsingar.
01: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
"196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Aígreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦-------------------------♦
Þparatkvæði.
Þjöðaratkvæðagreiðsl-
AN í Danmörku, sem fram
iór 23. maí s. 1. um breytingar á
stjórnarskrá Dana, hefir vakiÖ
mikia athygli víða um lönd.
Menn hafa yfirleitt álitið þjóð-
aratkvæðagreiðslu, eða réttara
ságt réttinn til að beita henni
eitt helzta merki lýðræðis og
frjálslyndis.
Reynslan sýnir þó, að mjög
erfitt er að fá fólk til þátttöku í
þjóðavatkvæðagreiðslu, og að
þau ákvæði, sem í öndverðu eru
sett til þess að varðveita rétt-
lætið, geta beinlínis verkað
hlægilega og orðið hin mesta
stoð afturhalds og ranglætis,
þegar til þeirra þarf að taka.
Svo er fyrirmælt í stjórnarskrá
Danmerkur, að til þess að hægt
sé að breyta henni, þurfi breyt-
ingin að leggjast undir þjóðarat-
kvæði eftir að þingdeildir báðar
hafa samþykt hana, og nái hún
þá ekki samþykki 45»/o þeirra,
sem á kjörskrá standa í öllu
landinu, teljist hún fallin.
Atkvreðagreiðslan í Danmörku
fór þannig, av, 166 þúsundir
sögðu já, en að eins 83 þúsundir
sögðu nei við hinni nýju stjórn-
arskrá. Þeir ,sem úrslitunum réðu
voru hinir áhugalausu og aftur-
haldssömu, „legubekks-kjósend-
urnir“, eins og þeir voru kallaðir
í Danmörku fyrir atkvæðagreiðsl-
una. Sjá allir í hverja hættu
stefnt er, ef hverfandi minnihluíi
á til lengdar að geta haldið sjálf-
sögðustu réttarbótum fyrir yfir-
gnæfandi meirihluta í skjóli
þeirra áhugalausu, sem heima
sitja.
í hinni nýju stjórnarskrá Dana
var um margvíslegar réttarbætur
að ræða, þar með lækkun kosn-
ingaréttaraldursins niður í 23 ár
og raunverulegt afnám lands-
þingsins (efri deildar), sem kosið
er íil eftir alt öðrum reglum og
„verzlað“ með þingsætin á eftir
milli flokkanna.
Þetta 45 »/o ákvæði dönsku
stjórnarskrárinnar varð þess
valdandi, að 83 þúsund kjósend-
ur báru ofurliði 966 þúsund kjós-
endur með hjálp „legubekkskjós-
endanna", þ. e. alls þess fjölda
er heirna sat.
*
Ef litið er á slíkar atkvæða-
greiðslur, sem fram hafa farið
hér á landi, verður svipað uppi
á teningnum og í Danmörku, eða
það, að þátttaka verður aldrei al-
,menn í þeim.
Þrisvar hefir farið fram hér á
landi þjóðaratkvæðagreiðsla síð-
an 1908. í fyrsta sinn 1916 — og
þá samhliða alþingiskosningum
— um þegnskylduvinnuna. Af
28 500 kjósendum, sem voru á
kjörskrá, greiddu einir 14 105 at-
kvæði urn það mál eða tæp 50°/o
kjósendanna.
Um sambandslögin fór fram at-
kvæðagreiðsla 1918, og af 31143
kjósendum greiddu að eins 13 653
Menningar- og fræðslnsamband alþýðu
eykur að nun Atgðfustarfsemi sína.
-----» —
Það gefur út í ár 5 bækur fyrir íiu krónur.
Viðtal við formann M. F. A. Ármann
Halldórsson.
«»
TUT ENNXNGAR- OG FRÆÐSLUSAMBAND ALÞÝÐU
hefir ákveðið að auka að mun útgáfustarfsemi sína á
þessu ári. Sambandið hóf starfsemi sína, eins og kunnugt er,
í fyrra með útgáfu fjögurra bóka, og var þeim tekið svo vel,
að þær seldust upp á skömmum tíma.
Formaður sambandsins, Ár-
mann Halldórsson magíster, hefir
skýrt Alþýðublaðinu þannig frá
fyrirætlunum sambandsins á
þessu ári:
„Fyrsta bók sambandsins er
þegar komin út, það er bókin „!
sjávarháska“, sem kom út á sjó-
mannadaginn. Höfundur bókar-
innar er enskur loftskeytamaður,
Karl Baarslag, en þýðinguna
hefir annast Friðrik Halldórsson
loftskeytamaður og formálann
ritað Friðrik Ólafsson skólastjóri.
í formálanum segir meðal ann-
ars: „Efni bókarinnar er að öðru
leyti spennandi frásaga um bar-
eða 43°/o atkvæði um þetta merki-
lega mál.
Þriðja þjóðaratkvæðagreiðslan
fór fram 1933 um afnám aðflutn-
ingsbannsins. Kjósendur voru þá
52 465, en þátt tóku ekki í at-
kvæðagreiðslunni un>' bannið
nema 28163 eða 45,3»/o af kjós-
endunum.
Allar sýna þessar atkvæða-
greiðslur hið sama: Lítinn áhuga
ahnennings fyrir þeim málum,
sem fyrir hann eru lögð.
Er því rétt fyrir oss Islendinga
að hafa hugfast, hve tvíeggjað
vopn þjóðaratkvæðagreiðsla get-
ur verið í mikilsverðustu málum,
og ekki sízt fyrir þá sök, að
innan fárra ára á að fara fram
hér á landi þýðingarmesta at-
kvæðagreiðslan, sem líklegt er að
þjóð vor efni til næsta áratuginn
— atkvæðagreiðslan um samband
Islands og Danmerkur.
áttu sjómannsins við myrkur, of-
viðri, ís og eldsvoða, baráttu um
líf og dauða, ekki einungis hans
sjálfs, heldur oft fyrst og fremst
þeirra, sem honum hefir verið
trúað fyrir, og sem klukkustund-
um, jafnvel dægrum saman,
standa á sökkvandi eða brenn-
andi skipsflaki og bíða milli von-
ar og ótta eftir leikslokum. . ..“
Enn fremur segir í formálanum:
„Hér kemur í ljós staðgóð sjó-
mannsþekking hjá höfundi og
hæfileiki til að dæma um það,
sem fram fer, einnig utan hans
verkahrings, svo að þeir, sem
vinna verk sín á sjónum, lesa
bókina með jafnmikilli ánægju
og hinir, sem ef til vill þekkja
hafið aðeins í sjón eða af af-
spurn“.
Verður efni bókarinnar varla
betur lýst, í fáum orðum, en
hér er gert.
Bókin virðist, eins og ráð mátti
fyrir gera, ætla að ná mikilli út-
breiðslu og vinsældum, hafa t. d.
heilar skipshafnir á togurum
gerst áskrifendur að henni, auk
fjölda manna, sem keyptu hana
á sjómannadaginn. Er alt útlit á
því, að bókin verði bráðlega að
koma út í annari útgáfu. Vegna
fjölda fyrirspurna skal það tek-
ið fram, að MFA skoðar skráða
kaupendur að bókunum í fyrra á-
skrifendur að bókunum í ár,
nema þeir tilkynni annað, og
biður sambandið áskrifendur að
vitja fyrstu bókarinnar á skrif-
stofu sambandsins eftir næstu
helgi. Eins geta nýir áskrifendur
ÁRMANN HALLDÓRSSON
að bókum ársins vitjað þessarar
bókar þar“.
Tvær heimsfrægar bæknr
Og hvað er um aðra útgáfu-
starfsemi sambandsins?
„Alls hefir MFA ákveöið að
gefa út á þessu ári 5 bækur fyrir
10 krónur. Hefir auk þeirrar. bók-
ar, sem þegar er komin út, verið
ákveðið um tvær aðrar. Þessar
bækur eru báðar enskar og hafa
fáar bækur, sem komið hafa út
á síðari árum, vakið meiri at-
hygli en þær. önnur þessara
bóka er skáldsaga, en hin fjallar
um þá atburði, sem efst hafa ver-
jið á baugi í alþjóðamálum allra
síðustu tíma.
Þessi bók er „Insanity Fair“,
eftir Douglas Reed; á íslenzku
mætti nefna hana .Vitfirrt veröld‘
Á Englandi hafa komið út af
þessari bók 40 útgáfur á einu
ári, og fær lesandinn þar margt
að vita, sem hann hefir ekki vit-
að áður, jafnvel þó að hann hafi
fylgst vel með skeytum um
heimsviðbui'ðina frá degi til dags.
Höfundurinn, Douglas Reed, var
fréttaritari Times í Berlín og Vín
frá 1927—1938- Hann hafÖi því
aðstöðu til að vita um alt, sem
gerðist í stjórnmálum Mið- og
Austur-Evrópu á þessum árum,
— einnig á bak við tjöldin —, og
hann segir frá því öllu afdráttar-
laust. Hann var mjög handgeng-
inn Anthony Eden, fór með hon-
um til Moskva og flaug í sömu
flugvél og hann heimleiðis. Þeg-
ar Eden talaði við Stalin, átti
engfnn blaðamaður að fá að vita,
hvað þeim fór á milli, en Reed
gat sagt Eden það orðrétt!
Ensku. blöðin hafa farið mjög
lofsamlegum orðum um þessa
bók.
F. A. Voigt ritar í Manchester
Guardian á þessa leið:
„Stíll hans er svo fjörmikill,
að persónurnar ganga að nýju
ljóslifandi fram á sjónarsviðið og
leika hlutverk sín magnaðri en
í sjálfum veruleikanum. Það er
ægileg saga, sem hann hefir að
segja, en hún er sönn.“
Times segir: „Lýsingar Reeds
á Þýzkalandi bera af og sumar
þeirra eru snildarlegar."
New Statesman segir: „Insanity
Fair er sjálfsæfisaga venjulegs
Englendings, sem er öldungis ó-
venjulega ljóst hvað er að gerast.
Reed hefir þótt lífið þess vert að
lifa því. Hann byrjaði sem skrif-
stofudrengur 14 ára gamall. Hann
ífór í stríðið til að létta sér upp.
Eftir stríðið stóð hann uppi af-
blekktur og á hrakningi; þá vann
hann sig upp frá lægstu stöðu á
blaðaskrifstofu, unz hann varð
erlendur fréttaritari i Berlín og
sá, sem allra snjallast skrifaði
um þinghússbrunamáliö. Starf
hans hefir verið að segja fréttir.
Hann heyrir sannarlega til hinum
einu sannmentuðu lýðræðissinn-
um, blaðamönnunum, sem ná í
fréttirnar áður en ritstjórarnir
falsa þær.“
Vernon Bartiett segir í WorW
Review: „Insanity Fair er ein hin
aðdáanlegasta sjálfsæfisaga, sem
ég hefi lesið. Höfundur hennar er
svo einlægur hugsjónamaður, að
það væri óskandi að hún seldist
í hundruðum þúsunda eintaka."
Hin bókin er skáldsaga eftir
frægasta núlifandi skáldsagna-
höfund Englendinga, A.J.Cronin.
Það er Kastalinn (The Citadel, á
dönsku Borgen). Munu margir
hér á landi hafa heyrt getið þess-
arar frægu bókar. Þegar hún kom
út í Englandi fyrir 1—2 árum,
varð um hana mikill styr. Hún
var tafarlaust þýdd á fjölda
tungumála, og varð höfundurinn
heimsfrægur í einu vetfangi.
Hvarvetna hefir hún selst í risa-
upplögum, vakið hið mesta um-
tal og deilur, en jafnframt hina
mestu aðdáun. Er í bókinni mjög
komið við kaun læknastéttarinnar
— að vísu aðallega í Englandi,
þar sem höfundurinn hefir verið
starfandi læknir — en það er
gert á óvenju snjallan og listræn-
an hátt í formi heillandi skáld-
sögu. Sagan verður hverjUm,
sem les hana, ógleymanleg, ara-
grúi af persónum stendur manni
ljóslifandi fyrir hugskotssjónum,
menn sjá fyrir sér, eins og í
beztu kvikmynd lífið í enskum
smáþorpum og í heimsboiginni
London, og síðast en ekki sízt
vekur bókin lesandann til alvar-
legrar umhugsunar um þaÖ, hve
geysimikill þáttur starf læknanna
og skipun heilbrigðismálanna er í
lífi hvers manns og þjóðfélag-
anna yfirleitt.
TVIagnús Ásgeirsson hefir tekið
að sér að þýða þessa bók fyrir
MFA.“
— Og aðrar bækur MFA?
„Um þær er enn ekki fyllilega
ákveðið.“
Abranes — Borgarnes.
Áætlunarferðir alla þriðjudaga og föstudaga strax eftir
komu Ms. Fagraness. Frá Borgarnesi kl. 1 e. h. Fagra-
nesið fer til Reykjavíkur á þriðjudögum kl. 9 siðdegis.
Magmis OnnBlaupson, bifreiðarstjéri.
Landlð seiai Þjóðverj*
ar geta ekki gleymt.
NI.
Að öllu samanlögðu lítur út-
flytjendavandamálið alt öðruvísi
út þegar maður er hér suöur í
Afríku og getur með eigin aug-
um og af eigin reynslu kynt sér
hin ýmsu héröð og lönd sem til
umræðu eru, — heldur en þegar
menn eru að velta því fyrir sér
heima í Evrópu. Þó maður að
sjálfsögðu geri ráð fyrir því að
hinar ýmsu opinberu nefndir, sem
um þessi mál fjalla, hér og þar
í heiminum, t. d. í sambandi við
flóttamannavandræðin, — séu
samansettar af sérfræðingum, þá
lííur þó alt of oft út fyrir að
það sé nær eingöngu landfræði-
legt yfirlit sem lagt er til grund-
vallar starfi þeirra. Að í augum
þeirra sé það lausn á þessum
málum, þegar hægt er að benda
á nógu stór óbygð eða mannfá
landsvæði. — En sannleikurinn
er sá aðsþað er alls ekki land-
rými sem vantar. Víðsvegar á
jörðinni eru óhemjulega stór land
flæmi, þar sem nægilegt rúm er
fyrir milljónir og aftur milljónir
manna. Hitt er aftur annað mál
hvort fólkið sjálft vill eða getur
lifað á þessum stöðum. Að flytja
t. d. Gyðinga-flóttamenn úr stór-
borgum Mið-Evrópu, þar sem
þeir eru fæddir og uppaldir og
ekki þekkja annað en stórborg-
arlíf, til þvílíkra fjarlægra og
afskektra óbygða og ætlast til að
þeir haldi áfram að lifa þar sem
merkisberar menningarinnar er
blátt áfram óraunveruleg draum-
sýn. Hinn sálarlegi þroski þeirra,
er ekki mótaður fyrir þvílikt líf,
í einangrun, sem krefst óendan-
legs þolgæðis, og sem hlýtur að
verða hlutskifti landnemans. —
Til þess að geta lifað því þarf alt
aðra og frumstæðari skapgerð.
En, svo við víkium aftur að
Suðvestur-Afríku, þá er það þó
þetta land, með allri sinni vönt-
un, og í öllum sínum ömurleik,
sem orðið er upphafið og endir-
inn í hinum þýzka nýlendu-á-
róðri, alveg eins og móðirin sem
oft berst af mestri ást fyrir mesta
vandræðabarninu sínu. Og dag
fr á degi er þessi áróðursstarfsemi
rekin með meiri ákafa í nýlend-.
unni sjálfri. Réttarstaða nýlend-
unnar er sem stendur sú að hún
heyrir undir Suður-Afríku sam-
bandið sem kjörríki, en undir
aðal-umsjón Þjóðabandalagsins.
Samkvæmt 4. grein Þjóðabanda-
lagssáttmálans um slik ríki, er
þeirn ekki leyfilegt að hafa neinn
her. Þ.ar af leiðir að þýzku naz-
istunum sem eru um Vs hluti
hvítu íbúanna, veitist auðvelt að
reka áróðursstarfsemi sína af of-
urkappi og opinberlega, án þess
að nokkuð fáist aðgert. Allur
þýzkur félagskapur þróast og
þrífst ágætlega og óhindraÖ, jafn
vel þó félögin stofni til ýmis-
konar æfinga, sem engum dylst að
eru hreinar og beinar heræfing-
ar, þó þær séu nefndar fim-
leikaæfingar, líkamsæfingar o .s.
frv. Á fundum þessara félaga er
einnig talað meira og rneira op-
inskátt með hverjum deginum
sem liður um að komast sem
fyrst aftur heim til „das grosse
Vaterland" (hins mikla föður-
lands). Og á meðan á þessu
gengur, gefur yfir-erindreki Suð-
ur-Afríkusambandsins í London,
Þjóðabandalaginu skýrslu um að
„ástandið í Suður-Afríku batnar
og öryggið styrkist stórkostlega
með hverju ári“I!
Meðal hinna þarlendu er hin
þýzka ái óöursstarfsemi einnig rek
in af miklu kappi. Og þó furðu-
legt megi virðast er ekki ósenni-
legt að svertingjarnir þar mundu
greiða atkvæði með þýzkum yf-
irráðum ef til þess kæmi og þeir
hefðu atkvæðisrétt. En það hafa
þeir ekki enn.
Því þeir virðast algerlega hafa
gleymt liinu gamla hatri sínu til
Þjóðverja og orsökinni til þess
— gleymt allri harðýðginni og
grimdarverkunum í Herero-styrj-
öldinni. Aftur á móti man hann
það að ef hann eða einhver kyn-
bræðra hans framdi minniháttar
afbrot, svo sem þjófnað á dög-
um þýzkra yfirráða, þá varhegn-
ingin sem hann fékk nokkur ó-
svikin svipubögg- Þessi refsing
var náttúrlega langt frá .bví að
vera notaleg, en hann gat skilið
hana. Bretarnir aftur á móti,
dæma hann til að vera lokaðan
inni í dimmu fangelsi í lengri
eða skemmri tíma, — það er ekki
heldur þægilegt, og jafnframt er
honum ómögulegt að skilja þá
refsingu.
Áróðursstarfsemin meðal þar-
lendra manna er rekin með ný-
tízku aðferöum. Ótölulegum
fjölda af útvarpstækjum er úthlut
að meðal svertingjanna. Og þess-
ir ólæsu og óskrifandi villimenn
geta nú kvöld eftir kvöld hlust-
að á þýzkar æsingaræður, flutt-
ar á þeirra eigin máli. í hinum
hvolfmynduðu leirkofum sinum,
sem þeir skríða út og inn um,
er útvarpstækið oftast nær hið
eina sem tilheyrir evrópískri
menningu.
En, hvað um það, tímarnir
breytast og þó okkur Evrópu-
búum virðist þessir biksvörtu ná-
ungar standa algerlega á frum-
stigi menningarinnar, eru þeir þó,
þrátt fyrir alt, komnir óralangt
frá þeim tímum þegar algert
myrkur aldanna grúfði yfir frum-
skógum Afríku, — þeim tímum
þegar Stanley fór hinar abdáun-
arverðu landkönnunarferðir sínar
og fann týnda trúboðann Liv-
ingstone óravegu inn í dimmasta
myrkviðnum.
Frásagnirnar um þraelasalana,
hinar hryllilegu aðfarir þeirra og
grimd, þegar þeir ráku hinar ó-
hamingjusömu fangalestir sínar á-
Ieiðis til strandarinnar í hjekkjum
eru nú orðnar að hálfgleymdunt
þjóðsögum. Og maður hlustar á
sögurnar Um mannát eins og æfa-
forn æfintýri.
Ég ætla að lokum að segja
eina slíka sögu án þess þó að
taka ábyrgð á sannleiksgildi
hennar.
Svertingi nokkur kom einn góð
an veðurdag með írafári miklu
til herbúða Englendinga og
skýrði frá því með miklu handa-
nati, að hann á stað nokkrum
inn í frumskóginum, sem hann
tiltók, hefði rekist á óþektan
mannflokk sem hefði löftg skott.
— Þessi tíðindi vöktu skiljan-
lega mikla athygli. Menn vildu
heyra nánar um þetta liffæra*
fræðilega fyrirbrigði og tóku
svertingjann til ýtarlegrar yfir-
heyrslu. Þá komst hann i vand-
ræði og varð að lokum að játa
að hann hefði ýkt frásögu sína
allmikið, — en einn þeirra hefði
þó að minsta kosti haft langan
Frh. á 4. síðu.
1 J