Tíminn - 07.04.1917, Page 3

TÍMINN
15
góðu lagi, er eitthvert mesta vel-
ferðamálið eins og nú standa sakir.
Henni þarf að stjórna sterkur og
víðsýnn maður, sem þjóðin ber
fult traust til. Mjög margt sem
verzluninni við kemur, þarf enn
umbóta við. Skiftingin er að vísu
komin í sæmilegt horf, e/ sýslu-
menn hlýða fyrirmælum stjórnar-
innar. En innkaupunum er mjög
ábótavant. Verður áður en langt
um líður vikið að þvi hér í blaðinu.
Síldartollurinn á auka^ingmu.
Áður hafa verið leidd rök að því
hér í blaðinu, að slldveiðin liafi
komið miklum ruglingi á alt verð-
gildi peninga og hluta hér á landi.
Hennar vegna hafi peningar fallið
í verði svo mjög, að landssjóður
einn verður áður en langt iíður að
bæta þá lækkun með stórmiklufé,
svo að skijlir hundruðum þús-
unda árlega. Enn fremur hallar á
landbúnaðinn, svo að til vandræða
horfir, því að sá atvinnuvegur má
ekki, vegna þjóðarinnar sjáljrar,
falla í vanrækt og niðurlægingu.
Pað verður að jafna baggamun-
inn. Og löggjafarvaldinu ber til
þess bæði réttur og skylda.
Þar við bætist svo það, að hlut
síldarmanna hefir bersýnilega verið
mest haldið jram við brezku
samningana í vetur. Leiðir það af
því, að sú atvinnugrein verður að
bera ríflegan hluta af útgjöldum
landsins á yfirstandandi ári. En til
þess að svo verði, þarf þingið í
sumar að leggja allhátt gjald á
alla úlfiutta síld, og vera svo
liðugt í snúningum, að hvorki inn-
lendir menn né útlendir lcoini síld-
inni úr landi, áður en þau lög
ganga í gildi.
Vaf'asamt er að þetta takist.
Ekld af því, að þetta sé rangt eða
óheilbrigt mál, heldur af því að
síldarlávarðarnir hafa ótrúlega
mikið af tryggu varnarliði í þing-
inu. Sást það bezt nú á aukaþing-
inu í vetur. Matth. Ólafsson vildi
koma á tvenns konar lagarétti hér
á landi í síldarmálum. Hafa vild-
arkjör fyi ir, innlenda síldveiðimenn,
en beila útlendinga misrétti. Skyldi
leggja 3 kr. gjald á hverja úlflutta
síldartunnu, en endurborga inn-
lendum úiftgtjendum (þ. e. síldar-
kaupmönnunum) milcinn lilllta
gjaldsins. í’ella náði þó ekki fram
að ganga. Þorsteinn M. Jónsson,
2. þm. Norðmýlinga, beitti sér mjög
gegn endurgreiðslunni. Sýndi hann
fram á, að þelta misrétti mundi
verða til-þess að skapa óvild með
erlendum þjóðum, einkum Svíum
og Norðmönnum, í garð íslendinga.
Og við mættum illa við því, að
tefla svo ógætilega, sizl á þessum
hættutímum. Lítill vaíi gæti á því
leikið, að Norðmenn mundu koma
fram hefndum t. d. að leggja há-
an innfiutningstoll á íslenzkt
saltkjöt. Hefði þá síldveiðin unnið
landbúnaðinum tvöfalt ógagu:
Dregið til sín vinnuaflið úr
sveitinni, og lækkað helztu út-
flutningsvöru sveitabæuda á er-
lenda markaðinum. Bar Þ. M.
Jónsson fram tvær rökstuddar
dagskrár, svipaðar að efni, móti
verðlaunafrumvarpinu. Hin fyrri
var feld, en hin síðari samþykt.
Héldu kunnugir menn, að Jón
Magnússon hefði komið vitinu
fyrir nokkra af fylgismönnum sin-
um, því að þeir björguðu síðari
dagskránni. En þegar hér var
komið sögunni, jeldi síldarliðið
sjáljl tollfrumvarpið. Áhuginn var
ekki svo mikill um að koma tolli
á úllendingana, að sildarmenn
‘vildu sjálfir bera byrðina líka.
Lauk því máli svo, að hvorki tollur
eða verðlaun náðu fram að ganga.
Böðvar Jónsson lögmaður, sem
þjóðkunnur er orðinn m. a. fyrir
grein sina »Nýir vegir«, áltíur, að
eins og nú stendur á, ætli þingið
að koma á hreyfanlegum síldar-
tolli. Skyldi hann vera eins konar
verðhækkunartollur á síldinni.
Mjög sennilegt er, að liorfið verði
að því ráði og leggur þingið í
sumar væntanlega grundvöllinn.
En um eitt atriði ættu menn, sem
allra fyrst, að verða sammála, það,
að regna ekki að níðast á úilend-
ingum. Það væri fyrst og fremst
siðferðislega rangt, og i öðru lagi
frámunalega heimskulegt, af því að
hefndin mundi von bráðar koma
niður á okkur sjálfum með rnarg-
földu aili. Síldartollurinn verður
að ganga jafnt yflr alla, innlenda
Og útlenda. í öðru lagi verður
hann að vera svo hár, að um
muni fyrir landssjóðinn.
Og af öllum vitleysum í þessu
máli, er sú fjarstæðust, að lands-
sjóður veiti mestu gróðamönnum
landsins, síldarkaupmönnunum,
eins konar dýrtíðai’uppbót, eins og
Matth. Ólafsson fór fram á.
frá útiðnðum.
Frá því hefir áður verið skýrt,
að stjórnarbylting væri orðin í
Rússlandi, Nikulási keisara steypt
úr völdum en bróðir hans, Michael,
tekin við. Nú er sagt frá því í síð-
ustu skeytum til dagblaðanna, að
þar í landi sé nokkur áhugi á því,
að liverfa með öllu frá kéisara-
sljórn, en koma á þjóðveldi, og sé
það aðallega jafnaðarmenn, er fyrir
þeirri breyling berjasl. Mun nú
lagt undir úrskurð þjóðarinnar
hvort stjórnarfyrirkomulagið skuli
upp tekið. En hver sem úrslitin
kunna að verða, mun lítill efi leika
á því, að gagnger breylin verði á
stjórnarháttum landsins, enda nnui
þessi ófriður mjög verða til þess
að vekja þjóðina og hrinda henni
áfram á menningarbrautina, hvort
sein Bússar vinna á óvinum sín-
um að lokum, eða fara halloka, í
vopnaviðskiftunum.
Jafnaðarmenn í Rússlandi hafa
sent alþýðu manna um allan lieim
áskoranir um að stuðla að því, að
hinar ógurlegu blóðsúthellíngar ó-
friðarins megi sem fyrst enda.
Samt sem áður er alls ekkert hyk
á þjóðinni að halda slyrjöldinni
áfram, og stjórnarbyltingin mun
sízt verða til þess að draga úr
hernaðarathöfnum hennar.
Finnlendingar hafa þegar fengið
sjálfstjórn og myndað nýtt ráðu-
neyti, sem i eru 6 jafnaðarmenn
og 6 annara flokka menn.
Pólland ælla Rússar að sameina
þegar að ófriðnum loknum og gera
að frjálsu ríki, í hermálasambandi
við þá.
Enn hafa Rússar látið til sín
heyra í Þýskalandi, þar sém þeir
skora á gervalla Þjóðverja að hefj-
ast nú handa og reka Vilhjálm
keisara frá völdum. Benda öll þessi
tíðindi á mikinn frelsisanda með-
al Rússanna, og þar sé stór breyt-
ing til batnaðar orðin.
Á vestri vígstöðvunum halda
Frakkar og Bretar áfram sókn sinni
á hendur Þjóðverjum og hefir orð-
ið talsvert ágengt. Hafa þeir tekið
allmargt þorpa þar í Norður-Frakk-
landi, svo sem Ham og Canny,
austur frá Sommefljóli.
Þótt hér sé ekki um ýkjamikinn
landvinning að ræð, þá benda þessi
vopnaviðskifti til þess, að frekar
megi nú stórtíðinda vænta af vestri
vígstöðvunum en áður, þegar altaf
var hjakkað í sömu förin, og stöð-
ugt barist í skotgröfum, en leikur-
inn nú borist út á bersvæði.
Stjórnarskifti eru orðin i Frakk-
landi. Heíir M. Briant farið frá
völdum en við tekið M. Ribot, sem
talsvert hefir áður kornið við stjórn-
mál í föðurlandi sínu. Hann er 74
ára gamall. Sat fyrst á þingi 1878.
Ilefir þrisvar verið ylirráðlierra,
þar á meðal 1914, en sat eigi nema
hálfan annan sólarhring að völd-
um í þáð skiftið. Er mikill mælsku-
maður og hefir á sér blæ stjórn-
málamanns.
Við Suez hafa Bretar unnið tals-
verðan sigur á Tyrkjum og tekið
1000 manns til fanga.
Kafbátahernaðurinn heldur á-
fram líkt og verið hefir síðan 1.
febrúar. Fá Þjóðverjar þar nokkru
áorkað, og hefir enn tekist að aftra
hlutlausum þjóðum frá siglingum
til óvinalanda þeirra, að heila má.
Samt sem áður komu til Bretlands-
eyja 2314 skip síðastliðna viku, og
2433 sigldu þaðan á sama tíma.
Þá viku segja Bretar 18 enskum
stórskipum sökt og 7 er minni
vóru en 1600 smálestir.
Misklíðin milli Þjóðverja og
Bandaríkja N. A. fer sízt þverrandi,
og helzt svo að sjá á síðustu skeyt-
um, að til fulls fjandskapar dragi
og eigi sé langt að biða algerðra
friðslita.
Lögrétta auglýsir í siðasta blaði
að liún færi verð árgangsins upp
í kr. 7.50. Kostáði áður 5. Mun
það sízt of hátt, miðað við allan
tilkostnað við blaðútgáfu eins og
nú er.
Breyttar kröfur.
Hingað til hafa kanpmenn og
útgerðarmenn setið sólarmegin hjá
bönkunum okkar báðum. Sam-
vinnufélögin og landbúnaðurinn
setið á hakanum. Væri fróðlegt að
sjá, hvort meira en 5°/o af veltu-
fé bankanna hefir verið varið til
eflingar landbúnaðinum á siðustu
árum. Kuldinn í garð samvinnu-
félaganna hefir komið svo greini-
lega fram, að sambandið hefir fengið
mun betri kjör í eríendum láns-
stofnunum.
Nú er svo komið, að þeir menn
sem skilja, hvílíka þýðingu aukin
ræklun og öflugur samvinnufélags-
skapur hefir fyrir þjóðina, geta
ekki unað við ástandið. Þeir heimta
þá breytingu á sljórn og fyrirkomu-
lagi bankanna, að landbúnaður og
samvinnufélög séu eigi sett lægra
en útvegur og kaupmannaverzlun.
Þetta er heilbrigð og eðlileg krafa.
En það eru öfl starfandi í þjóð- .
félaginu í alveg gagnsiœða átt.
Það eru menn til, sumir í háum
söðlum, sem berjast eins og þeir
eigi lífið að lejrsa móti þessum
endurbótum. En aðstaða þeirra er
þekt og skilin. Og þetta blað mun
skoða það sem skyldu sína, að
flelta ofan af launráðum þeirra og
sýna hvað á bak við liggur, jafn-
skjótt og bólar á framkvæmdum
frá þeirra liálfu.
Um lmsabyggingar.
Um það búið er að byggja upp
alla sveitabæi og peningshús úr
steinsteypu, verður þjóðin senni-
lega búin að verja til þess 30—50
miljónum króna. Miklu skiftir að
vel sé til þess vandað og að gætt
sé hagsýni i hvívetna, með því
sparar þjóðin mikið fé og fær betri
og hollari húsakynni.
Næst því að finna sem bezt og
ódýrust byggingarefni, ríður þjóð-
inni mest á því að fá sem hentug-
astar fyrirmyndir um alt sem að
byggingum lýtur. Er hér átt við
það, að landið horfi ekki í það að
hafa í þjónustu sinni vel færan
mann, og sé siðan að hans ráði
gefnar út bækur og leiðbeiningar
um liúsagerð. Framfarinar erlendis
eru í þessu efni svo stórstigar en
vankunnátta okkar íslendinga hins-
vegar eðlilega mikil, þar sem sár-
litlu liefir verið til þessara hluta
kostað hingað til. Hér er því um
þjóðarnauðsyn að ræða.
Við höldum auðvitað áfram að
byggja hús, og það jafnvel úr. hald-
góðu efni, þótt engin forsjá sé við-
höfð af þjóðfélagsins hálfu. En hætt
er þá við að þau geti orðið óþarf-
lega dýr, og heldur ekki eins holl
eða fögur og orðið gæli.
Um þessa hluti borgar sig illa
að spara eyririnn en kasta krón-
unni. Þarf hér að gera mikið, og
um húsagerð landsins yfirleitt,
miklu meir en hingaðtil.