Tíminn - 23.06.1917, Blaðsíða 1

TIMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. frá
upphafi til áramóta.
TÍMINN
AFGREIÐSLA
Bókbandið á Laugaveg
6 (Björn Björnsson). Par
tekið móti áskrifendum.
I.
ár.
Reybjavíb, 23. jtíní 1917.
15. blað.
Stephan 6. Stephansson.
Einn af ánægjulegu viðburðunum
i sögu íslendinga um þessar mund-
ir er heimboð og heimsókn Kletta-
fjallaskáldsins, Stephans G. Step-
hanssonar. Það sýnir svo áþreifan-
lega að þjóðin hefir ekki magann
einann fyrir sinn guð, og styður þá
gömlu, góðu kenninguna um það,
að maðurinn lift ekki af einu sam-
an brauði, en engin hætta á því,
að sú kenning verði ofdýrkuð,
ekki heldur hér á landi.
Og skáldinu var sannarlegar boð-
ið heim. Á fundinum þar sem
heimboðinu var hreyft í vetur var
hrifningin svo almenn og mikil,
að mönnum sást yfir að hér var
hægt og var í raun og veru verið
að slá tvær flugur í einu höggi.
Það var verið að treysta bróður-
böndin milli Vestur- og Austur-ís-
lendinga.
En þá var skáldið eitt í hugum
manna, þetta undarlega andlega-
lífseiga mikilmenni, sem fljfzt til
annarar heimsálfu, alfarinn af ætt-
jörð sinni innan við tvítugt, eftir
að hafa séð miðbikið eitt úr ein-
um landsfjórðungnum, og verður
þar eitt af íslenzkustu íslenzku
skáldunum um heilan mannsaldur.
Honum ferst að segja:
»Pó þú lángförull legðir
sérhvert land undir fót,
bera hugur og hjarta
samt þíns heimalands mót.«
íslenzku ætternis- og æskuáhrif-
In hafa ekki svikið hann, en hann
hefir heldur ekki svikið þau.
Hún eykst trúin á íslendinga og
íslendingseðlið, við að vita af
mönnum eins og Stephani.
Og þess vegna er hann nú heið-
ursgestur íslenzku þjóðarinnar, og
hjartanlega velkominn.
Stephan G. Stephansson er fædd-
ur á Kirkjuhóli í Seiluhreppi i
Skagaflrði 3. október 1853. Foreldr-
ar hans voru Guðm. Stefánsson
og Guðbjörg Hannesdóttir. Er föð-
urættin eyfirzk en móðurættin úr
Skagafirði.
Fyrstu 16 ár æfinnar var Stephan
hjá foreldrum sínum á þessum
þremur bæjum í Skagafirði, Kirkju-
hóli, Syðri-Mælifellsá og Víðimýr-
arseli, en fluttist þá að Mjóadal f
Bárðardal í Suður-Þingeyjarsýslu
og dvaldi þar í þrjú ár áður en
liann fór til Vesturheims, 19 ára
að aldri, árið 1873.
Steig Stephan á skip á Akureyri,
■var það hrossaflutningsskip og hét
»Queen«. Fór þarna fyrsti útflytj-
endahópurinn til Ameríku sem
nokkuð kvað að, eitthvað á annað
hundrað mans; var Baldvin Bald-
vinsson ritstjóri einn í hópnum.
Þegar skipið lét úr höfn, skall
á þoka svo að hvergi sást til lands,
vakti Stephan einn allra tarþegja
næturlangt og fram undir kvöld
næsta dag í þeirri von að sjá til
lands, en þokan var söm við sig.
Á þriðja degi létti loks þokunni,
var það seint um kvöld í tnngls-
skini og sá þá að eins á ísland
eins og þrjár smáþúfur. Fór Step-
han eigi undir þiljur fyr en þær
voru horfnar. Sást ein þeirra lengst,
og mun það hafa verið Öræfa-
jökull.
Þegar vestur kom settist Stephan
fyrst að í Wisconsinfylki í Banda-
rikjunum og var þar í kaupavinnu
hjá bændum, en þjóðhátiðarárið
fluttist hann norður til Shawano
Cauntys og nam þar land, var
land þetta alt skógivaxið og sein-
unnið, en með því að leggja land
undir fót og ganga 100 mílur ensk-
ar suður á bóginn tókst honum
að fá atvinnu að sumrinu hjá
bændum þar, svo að liann átti
hægt með að hafa ofan af fyrir
sér og foreldrum sínum, er jafnan
fylgdust með honum, enda jókst
það nú smátt og smátt sem jörðin
gaf af sér. Fyrstu árin varð hann
þó að vetrinum að ganga 50 mílur
norður á bóginn til þess að leita
sér atvinnu við skógarhögg, svo
afkomunni væri borgið.
Hinn 28. ágúst 1878 gekk Step-
han að eiga Helgu Sigríði Jóns-
dóttur, er hún ættuð úr Þingeyjar-
sýslu, en þau hjón systkinabörn.
Eftir sjö ára dvöl á þessum stað,
tóku þau hjón sig upp og fluttust
til Dakota og námu þar land í
íslendingabygðinni í nánd við Garð-
ar. Þar bjuggu þau í 9 ár þar til
er þau árið 1890 fluttust vestur
undir Klettafjöll og settust að i
Albertafylki. Þar námu þau þriðja
landið, og þar hafa þau búið siðan.
Ábúðarjöð Stephans er tvö heim-
ilisréttarlönd, en liggja ekki saman
og ev annað haft lil beitar. En
stund lögð á hvorttveggja, akur-
yrkju og kvikfjárrækt.
Eiga þau hjón þrjá sonu, Bald-
ur, Guðmund og Jakob, og þrjár
dætur Stefaný, Jóný og Rósu.
Baldur, Guðmundur og Stefaný eru
gift og búa þau öll í nágrenni við
foreldrana, Baldur er bóndi en
Guðmundur kaupmaður. Stefaný
giftist kvöldið áður en Stephan
lagði af stað líingað heim.
Systur eina á Stephan, Sigur-
laugu, fluttist hún vestur með þeim
og hefir jafnan búið í nágrenni við
bróður sinn.
Snemma mun Stephan hafa byrj-
að yrkja, en tregur mun hann hafa
verið til að láta prenta eftir sig og
þó gert það fyr enn hann ætlaði
upphaflega.
Vinum hans í Dakota mun liafa
þótt það súrt í broti að fá aldrei
að heyra neitt né sjá eftir hann
þegar hann flyttist vestur undir
Klettafjöll, en þeirra vegna munu
fyrstu kvæðin komin á prent, kvæð-
in sem almenna eftirtekt vöktu á
Stephani, og ern þau þá ort vestur
undir Klettafjöllum.
Stephan kom lieim með Gull-
fossi, og leit ísland augum eftir 40
ára fjarveru morguninn 16. júní.
Það var Öræfajökull sem kvaddi
Stephan þegar hann fór, nú var
það Snæfellsjökull sem fyrstur varð
til þess að heilsa honum.
Manni hvarflar í hug að það
verði um Stephan eins og jöklana,
hann hefir náð þeirri hæð í skáld-
skap á landi íslenzkrar tungu, að
hann er orðinn þar einn af jökl-
unum, kominn upp úr öllum jök-
ulmörkum, og engin líkindi eru
til að sá jökull bráðni meðan það
land sekkur ekki í sæ, og verð-
ur hann þá einn þeirra er sézst
lengst að.
r
Agrip af ræðu laniMnis
17. júni á íþróttavellinum.
íþróttasamband Reykjavíkur hefir
beðið mig að bjóða alla velkomna
hingað út á völlinn sinn í dag, og
það er mér ljúft að gera. Verið
velkomin, Bkonur og karlar, látið
eins og þið eigið hérna heima, og
helst vildi eg óska að þið settist
hér að fyrir fult og alt; það hefi
eg gert — á þessum nýgrónu grund-
um, íþróttavöllum æskulýðsins hafa
mínar björtustu vonir um framtíð
þjóðarinnar tekið sér trausta ból-
festu. Og það er bezt eg segi nú
frá, hvernig á því stendur.
Það eru 10 ár síðan eg lagði
á stað í langferðir minar um land
alt — í embættiserindum. Og því
er nú svo háttað, að mér hefir oft
hætt til að fara einförum, enga
manna vegi, jafnan átt bezt við
mig að fara fjallasýh — eins og
þeir segja norður á Ströndum.
En þegar eg hefi komið fram á
fjallabrúnir og litið jrfir bygðir og
ból, þá hafa þessir ræktuðu smá-
deplar — túnin okkar — komið
mér fyrir sjónir eins og smástirni
á myrkum næturhimni og mér
hefir oft fundist alt flæmið í milli
þeirra eitthvað svo bjarmalaust og
blánakið — nema rétt á stöku
slað — og hvar er það? Það er
þar sem landið er enn skógi vaxið
milli fjalls og fjöru.
Enginn veit hvað átt hefir fyr
en mist hefir, og við höfum víst
aldrei fundið betur til þess en nú
hvað við höfum mist þar sem
skógarnir eru farnir. Þið vitið þó
að enn í dag köllum við alt elds-
neyti eldi-við. Af hverju? Það er af
því, að á landnámstíð og lengi
framan af var landið alt skógi
vaxið, svo að hver búandi gat afl-
að sér eldi-viðar, og enginn skort-
ur á; elztu forfeður okkar gátu
setið við Iangelda í víðum og
veglegum setskálum á kvöldin, er
þeir komu heim frá vinnu sinni
og höfðu fengið sér bað í fun-
heitri bað-stofunni — nógur var
eldi-viðurinn. Og nógur hefði hann
getað verið alt fram á þennan dag.
— En það er ekki lengur því að
heilsa. Nú eru liðin rúm 1000 ár
siðan forfeður okkar námu þetta
land, og þá var það fagurt og fritt,
skrúðgrænt og skógi vaxið milli
fjalls og Qöru. En hvað höfum við
niðjar þeirra aðhafst nú um lang-
an aldur? Jú, við niðjar þeirra
dugmiklu og dáðríku manna, sem
námu landið, við höfum látið okk-
ur sæma að afnema landið, rífa,
tæta sundur og tina tignarklæðum
landsins, dýrðlegasta og dýrmæt-
mætasta skrúðinu — skógunum.
Þegar eg kom fyrsta sinni —
fyrir 8 árum — í Hallormsstaða-
skóg — og sá í fyrsta sinni óbækl-
aðan, fullþroska og vel hirtan ís-
lenzkan birkiskóg — þá féll eg í
stafi, stóð eins og steini lostin af
fögnuði — og skömmustu. Þá sá
eg hvað við höfum gert — og sá
að það var Ijótt. Þá sá eg hvernig
landið var, þegar það var numið
— og áður en farið var að afnema
það, eg sá að þá var það iðjagrænt,
undur fagurt. Því eg hefi farið
víða um önnur lönd, gengið í
margan grænan lund og litið mörg
skrautleg skógarrjóður, en hvergi
hefi eg séð jafn fríðan skóg og
þann á Hallormsstað. Birkiskógar
eru allra skóga fegurstir.
Og mér fór að detta margt i
hug — vitið eg er gerður með
þeim ósköpum, að mér dettur svo
margt hjákátlegt í hug — mörg
»vitleysan«; því hvað sem kemur
flatt upp á fólk, það er oftast, eins
og vonlegt er, skírt skemri skírn,
og kallað vitleysa.
En það var þarna fyrir 8 árum,
þegar leið mín lá gegnum Gatna-
skóg — eitt fagurt sumarkvöld — og
íturvaxnir birkistofnarnir stóðu
fylktu liði til beggja hliða og
breiddu skrúðgræna armana eins
og verndarvængi yfir höfuð mér —
þá datt mér í hug: Þetta má ekki
lengur svo til ganga; við verðum
að manna okkur upp og nema
landið á ný; við verðum að færa
það aftur í sinn forna lauf-
skrúða, milli íjalls og íjöru; og —
þið vitið eg er landlæknir — eg
fór að hugsa um eldiviðarleysið,