Tíminn - 30.06.1917, Blaðsíða 2

62
T í M I N N
RÉTTUR,
tímarit um félagsmál og mannréft-
indi. 16 arkir á ári af Skírnisstærð.
Verð 2,50 kr. árgangurinn. Ritstjói
Pórólfur Sigurðsson. Afgreiðslu-
maður: Finnur Jónsson, Pósthús-
inu, Akureyri.
framleiðenda og neytenda. Enginn
milliliðsgróði hverfur í sjóð þeirra.
Einstaka kaupmenn byggja starf
sitt á sama grundvelli, en þeir
ei'u fáir. Þar í flokki eru þeir sem
ekki notuðu sér neyð og ótta al-
mennings sumarið 1914. Þvílíkir
kaupmenn geta um allan aldur
staðist samkeppni kaupfélaganna,
eru bræður og hjálparmenn sam-
vinnumanna við að gera verzlun-
ina heilbrigða.
En Garðari Gíslasyni og líklega
öllum þorra íslenzkra kaupmanna,
þykir þessi grundvöllur ófær. G. G.
virðist álíta að kaupmenn séu í
starfi sínu aðallega háðir iveimur
skilyrðum:
1. Að hafa verzlunarleyfi.
2. Að selja ekki með óhagstæðara
verði heldur en viðskiftamenn-
irnir ganga að.
Og að forminu til hefir G. G. hér
töluvert til síns máls. Hann fijlgir
bókstaf lagannn en misbýdur anda
þeirra. Lögin krefja verzlunarleyfis
af þeim sem fást til muna við milli-
liðsstörf. Og þau fordœma ekki milli-
liðina, þó að þeir noti sér neyð
manna — skapi sér einokunar-
aðstöðu í skjóli staðháttanna, eða
með sterkum samböndum móti
neytendum. Hækkun kaupmanna i
ágúst 1914 var gerð í skjóli lag-
anna og kom ekki í bága við bók-
staf þeirra. Sama má segja um at-
ferli Steinolíufélagsins fræga og
svo mætti lengi telja. En áreiðan-
legt er það að kaupmenn, sem
ekki hafa annan leiðarstein heldur
en borgarabréfið og neyðarboð al-
mennings geta orðið þjóðinni þung
byrði, og það eins þó að atvinnu-
rekstur þeirra sé að nafninu til
iögum samkvæmur.
Munurinn á lífsskoðunum þeim,
sem koma fram i greinum G. G.
og í orðum Sveins í Firði og Jóns
Gauta Péturssonar er sá, að ann-
arsvegar er bygt á þröngri form-
skýringu en hins vegar á mannúð-
legum siðferðisgrunduelli. Annar
málstaðurinn gerir eins lítið úr
rétti náungans eins og unt er, hin
meira en krafist er.
Bersýnilegt er það, hvort fyrir-
komulagið er betur fallið til að
efla almenningsheill. Sé þjóðin of-
urseld stétt, sem hiklaust notar sér
neyðina, hvenar sem tækifæri býðst,
þá verða þau ókjör enn tilfinnan-
legri af þvi að landshættirnir freista
til einokunnar. Aftur á móti bætir
samvinnufyrirkomulagið úr þeim
voða sem staðhættirnir baka þjóð-
inni, hvað verzlun snertir. Og gald-
urinn er ekki annar en sá, að nota
sér ekki neyðina, misbeita ekki afli
gagnvart þeim varnarlausa.
En samt er það töluverður munur.
Bygging lanðssjóðsjarða.
í 4. tölublaði Freys þ. á. skrifar
herra Páll Zóphoníasson kennari
um byggingu landssjóðsjarða. Hann
leggur þar fram uppkast af laga-
frumvarpi, og ritar um nauðsyn
þá, að mál þetta verði ítarlega rætt
fyrir þingið. P. Z. á miklar þakkir
skilið fyrir afskifti sín af þjóðjarða-
sölunni, og sömuleiðis fyrir það,
að vekja máls á frumvarpi um
byggingu hinna opinberu jarða. Og
sú er spá mín, að ekki líði á löngu
þangað til að viðurkent verði af
öllum þorra manna að þjóðjarða-
salan hafi verið vanhugsuð um-
bótaviðleitni, til skaða fyrir land-
búnaðinn og þjóðarheildina.
Ábúðarréttur á landssjóðsjörðutn
getur orðið og á að verða miklu
betri en kauprétturinn, bæði fyrir
landsdrottinn og ábúanda.
Þess eru því miður of mörg
dæmi í hinni óskráðu búnaðarsögú
þessarar þjóðar, að ungir og efni-
legir menn hafa með því að braska
í að kaupa ábúðarjarðir sínar, sett
sjálfa sig í þá kreppu að starfsþol,
áhugi og trú á jörðina og sjálfa
þá hefir dofnað og þrotið á til-
tölulega fáum árum. Alt lánstraust
verið sett fast við jarðakaupin —
því sjaldan eða aldrei hafa þær
nægt sjálfar, sem veð fyrir kaup-
verðinu — og enginn eyrir afgangs
til umbóta á jörðinni, til verkfæra-
kaupa eða til þess að aulta með
bústofninn. Slíkar ráðstafanir hafa
orðið mörgum áhugamanninum sem
ókleift bjarg, og þær hafa dregið
mjög úr trú almennings á gæðum
landsins.
Ábúð á landssjóðsjörðunum á
að bæta úr þessu hvað þær snert-
ir, og getur ef til vill auk þess
orðið einhverjum áhugasömum
jarðeiganda að fyrirmynd.
Það er því að mínu áliti óheppi-
legt, að ábúandi skuli skyldaður til,
að setja veltufé sitt eða lánstraust
fast með þvi, að kaupa öll mann-
virki jarðarinnar af landssjóði, eins
og P. Z. leggur til í uppkasti sínu.
Betra væri að hann gæti haft
þetta fé til umbóta á jörðinni, því
eins og margir hafa sýnt fram á,
gefa flestar jarðabætur mörgum
sinnum meiri arð, en komið getur
til mála að borgað verði eftir jafn
háa fjárhæð og í þeim liggur. Jarða-
bæturnar eru einna arðmestur höf-
uð stóll þjóðarinnar, og þess vegna
á ábúðarlöggjöfin að hjálpa efna-
litlum mönnum til að koma þeim
í framkvæmd.
Auk þess mun erfitt að meta verð-
mæti jarðanna mannvirkjalausra
og á mörgum jörðum eru það ein-
mitt mannvirkin, sem að mestu
skapa verðmæti þeirra.
Vafalaust kysu flestir ábúendur
langt um heldur að borga 4%
leigu eftir verð mannvirkjanna, en
að borga þau út. Enda öllum hag-
sýnum mönnum innan handar að
ávaxta fé sitt með miklu hærri
vöxtum í rekstri búsins, og sízt fá-
anlegt lán með svo góðum kjörum.
Eg geri það því að tillögu minni,
að ábúendtir landssjóðsjarðanna
sltuli ekki skyldaðir til að kaupa
nein mannvirki af landssjóði, en
hafi þó fulla heimild til að breyta
þeim og auka við þau eftir eigin
geðþótta, að eins að þau ekki
rýrni.
En hið opinbera þarf að gera
meira fyrir leiguliða sína. Það þarf
að hjálpa þeirn til að rækta landið
og bæta húsakynnin. Leiguliðarnir
þurfa beinlínis að hafa rétt til að
veðsetja jarðirnar fyrir kostnaði við
hverskonar umbœtur á jörðunum
sjálfum, sem eykur afurðirnar eða
minkar framleidslukostnað þeirra.
Mönnum virðist þetta ef til vill
nokkuð langt gengið, og hættuspil
fyrir þjóðarbúið að fara þannig
með eignir sínar. En eg sé hér
ekki neina hættu á ferðum. Hugsa
mér að veðheimildin sé ekki gefin,
fyr en umbæturnar eru fram-
kvæmdar og virtar. Enda vanda-
laust fyrir hvern dugandi mann að
koma fyrirtækjunum í verk með
víxillánum þegar liann hefir vissu
fyrir veðláni seinna. Virðingin sem
framkvæmd verður af þar til hæf-
um mönnum, sé miðuð við not
jarðarinnar af umbótunum, en ekki
við það hvað umbótin liefir kost-
að. Þrátt fyrir það þó ábúandinn
tæri frá jörðinni eftir nokkur ár,
og gæti þá ekki goldið veðskuldina,
væri það landssjóði hættulaust
jafn vel þótt lánið væri til 30 eða
40 ára. Jörðin væri engu óbyggi-
legri fyrir það, þótt á henni hefði
t. d. verið gerð áveita fyrir 2000
krónur, sem borga þyrfti eftir 140
króna árgjald ef áveitan gæfi
300—500 krónur í hreinan ágóða
á ári. Eða hver sem umbótin væri
ef hún annars væri haganlega gerð,
og ekki virt hærra en sem svaraði
notagildi hennar fyrir jörðina.
Eg býst við að margir muni
álíta það of langt farið að lands-
sjóður láni þannig jarðirnar lil
veðsetningar án þess, að hafa bein-
an hag af því sjálfur, þótt það frá
mínu sjónarmiði sé ekki svo mikil
áhætta, að þess þurfi með.
En á hinn bóginn er þetta svo
mikils virði fyrir ábúendurna að
þeir mundu ánægðir láta jörðina
njóta hagnaðar i staðinn. Eg get
því vel fallist á að jörðin eignaðist
helming af því verði umbótanna
sem afborgað er með ákveðnum
árgjöldum (geng út frá veðdeildar-
láni). En sé stærri afborgun borg-
uð í einu t. d. eftirstöðvar við á-
búenda skifti, verði sá hluti um-
bótanna eign þess sem borgar.
Það er stór hagnaður að fá fé
með 6,5%—7% árgjaldi til fyrir-
tækja sem gefa 15%—50% í ár-
legan ágóða, þó ekki fylgi fullur
eignarréttur á því sem borgast af
lánunum.
Með þessu fyrirkomulagi myndu
landsgjóðsjarðirnar verða mjög eflir-
sóttar og þá líka hægara að velja
þá leiguliða, sem líklegastir væru
til að nota þennan rétt sinn til
þess, að breyta mýrum og móum í
ræktað land, sem gefur þeim og
eftirkomendum þeirra margfaldan
ávöxt. Þarna gætu starfskraftarnir
notið sín óhindraðir að hálfu
skuldabandanna; framkvæmdirnar
og ávextirnir myndu auka fram-
sóknina og áhugann, svo að marg-
ar af landssjóðsjörðunum mundu
verða að sönnum fyrirmyndarbúum.
Sennilega myndi þetta útheimta
betra eftirlit með jörðunum, enda
ólieppilegt að það sé framkvæmt
af sýslumönnum, sem fjarlægðar-
innar vegna eiga víða mjög erfitt
með að framkvæma það. Virðist
því réttast að haga umsjón og inn-
heimtu líkt og með kirkjujarðirnar
nú, þó með þeirri breytingu, að
hreppsstjórar sendi afgjaldið beint
í stjórnarráðið.
Að endingu vil eg taka í sama
strenginn og P. Z., að biðja menn,
— einkum þigmennina — að hugsa
ræða og rita um mál þetta sem
mest og bezt áður en þingið tekur
málið til meðferðar í sumar.
Jón A. Guðmundsson.
Langsumblöðin hafa lagt alt
kapp á það síðustu mánuðina, að
færa gerðir stjórnarinnar á verri
veg og jafnframt hafa þau heimtað
að öll stjórnin færi frá völdum.
Einkum hefir þó blekkingunum og
nndirróðrinum verið beint gegn
Sigurði Jónssyni. Lítið mark hefir
verið á þessu tekið og af þingmála-
fundinum í Reykjavik ók langsum
brotnum vagni heim. Var bersýni-
lega alveg fylgislaust. En í síðustu
Lögréttu birtist grein, þar sem siglt
er í kjölfar langsum-manna. Byrj-
ar greinin á því, að verja stjórnina
i heild sinni fyrir starf sitt hingað
til, og sýnir fram á að helztu á-
sakanirnar hafi verið bygðar á
sandi.
Af þessu skyldi maður ætla, að
blaðið vildi hafa þá stjórn áfram
sem reynd er að dugnaði á sérstök-
um vandrœðatimum. En í þess stað
endar greinin á því, að þingið eigi
að fella Sigurð Jónsson, og setja
einhvern duglegan kaupmann i hans
sess í ráðaneylinu.
Og þetta er rökstutt með því, að
með þessu muni batna samvinnan
milli kaupmanna og landstjórnar
í dýrtíðarmálunum. Er svo að sjá
sem Sigurður Jónsson sé þyrnir í
auguin kaupmanna. Þess vegna á
að fórna honum.
Skal nú í stuttu máli bent á
ýmsa agnúa, sem eru á þessu Lög-
réttu-máli.
Fyrst er nú það, að allir ráð-
herrarnir lxafa jafnan rétt og vald
til þess að hlutast til um dýrtíðar-
málin. S. J. hefir því ekki hóti
meira vald yfir landsverzluninni
heldur en J. M. eða B. Kr.
Sé þar eitthvað að þakka eða
víta kemur það á bak allrar stjórn-
arinnar.
í Lögréttu er þess vegna um víta-
verða blekkingu að ræða í þessu
máli.
Og árásarvopnið snýst á móti