Tíminn - 10.11.1917, Blaðsíða 3

T J MI N N
143
raun gefur vitni. Allir aðrir gátu
kvartað. Þeir áttu að þegja. Og ef
þeir vildu endilega tala, þá áttu
þeir allra síst að tala um sykur-
verðið.
Agnið og niarkið.
Hvernig stendur á þessari fram-
komu kaupmanna? Hvernig stend-
ur á því að þeir fara nú að kvarta
undan of háu vöruverði og heimta
það lækkað og skora hverir á aðra
að selja sykur við lægra verði en
Jandsverzlunin?
Sú gáta er ekki torráðin.
Kaupmenn eru að reyna með
þessu að fá syndakvittun hjá fólk-
inu. Þeir taka það upp hjá sjálf-
um sér, að gerast oddvitar um
verðlækkun á sykri, til þess að
stinga alþjóð svefnþorn, og fá hana
til að gleyma ölium liðnu tímun-
um. Þeir vilja fá alþjóð í lið með
sér.
Og agnið, sem látið er á öngul-
inn, og á að laða almenning undir
forystu hinna undii hyggjulausu og
einlægu oddvita verðlækkunar á
vörum, það er þelta: að kaup-
menn skora hverir á aðra að selja
sykur lægra verði en landsverzl-
unin. Kaupmenn hafa látið blöð
sín, ísafold og Morgunblaðið, flytja
tilboðið í fregnmiðum, og með
gleiðum og feitum stöfum í blöð-
unum. Það er á orði haft að þeir
hói saman borgarafundi um málið.
Það á að fylgja fast á eftir að al-
þjóð gleypi agnið — og sitji svo
föst á önglinum. Sykur er sælgæti.
Sælgæti er selt á öngulinn.
Það heíir komið fyrir áður,
sællar minningar, að kaupsýlsu-
menn tóku það upp lijá sér að
lækka vöruverð. Það var þegar
Fiskifélagið flutti steinolíu til þess
að sprengja einokunarhring stein-
olíufélagsins. Steinolíufélagið setti
þá niður verðið á olíunni, til þess
að drepa keppinautinn.
Það býr nokkuð líkt undir agn-
inu sem kaupmenn ota nú að al-
menningi. Markið sem þeir stefna
að með þessu atferli er það að
eyðileggja landsverzlunina. Þeir
hafa gert margar tilraunir til þess.
Þær hafa ekki komið öðru til leið-
ar en því að vekja tortryggni og
ilt umtal. Nú er lagt til höfuðor-
ustu. Nú á að sýna það svart á
hvítu að það séu kaupmenn, sem
séu hinir góðu fulltrúar þjóðarinn-
ar á þessum tímum, en landsverzl-
unin er nefnd landplágan.
Hvers vegna vilja kaupmenn ríða
landsverzlunina niður? Af því að
það er hún sem heldur i bemil-
inn á þeim og hindrar þá i að
setja það verð á vörurnar sem
þeir vilja og tækifærin byðust til
að öðrum kosti.
En þeir eru ekki einfærir um
það sjálfir að riða landszerzlunina
niður. Þess vegna lcoma þeir með
agnið og tilboðið um forystu um
vöruverðslælckun. Þeir ætla að fá
alþjóð í lið með sér um að ríða
niður landsverzlunina og taka svo
við verzluninni sjálfir. Þeir ætla að
láta alþýðuna hjálpa sér til að
verða einvaldir um verzlunina og
bjóðast til að selja eina vörutegund
lægra verði í bili. Þeir ætlast til
að þjóðin trúi því að svo verði
áfram.
»Stingið mér í, kvað reka, hún
stóð einsaman«. Á herðum íslenzkr-
ar alþj'ðu ætlar kaupmannastéttin
reykvíska — undantekningar eru
til — að láta lyfta sér i einveldis-
slól um verzlunarmálin á þessum
alvörutímum. Hún dirfist að fara
fram á það, undir rós að vísu
enn, eftir alt sem á undan er geng-
ið, að la.ndsverzlunin hæfti og þeir
fari með alla verzlunina. Hún dirf-
ist áð fara fjálglegum orðum um
megna óánægju sina yfir hækkun
á sykurverði og býður nú upp á
lægra verð á smáslöttunum, sem
eftir eru af sykri — sömu slöttun-
um og mest löngunin var eftir að
hækka. Nú er breytt til um bardaga-
aðferð. Nú á að nota slattana sem
agn og vinna sigur í höfuðorustu
um að drepa landsverzlunina.
Þjóðin mun ekki gleypa agnið.
Hún er of minnug til þess. Hún
sér flagðið undir hinu fagra skinni.
6ar9ar og syknrverlil.
Hr. stórkaupmaður Garðar Gisla-
son er formaður Verzlunarráðs ís-
lands. Stjórnarráðið hefir sýnt
verzlunarráðinu það traust og
þann sóma að lána þvi öll leyni-
gögn sem snerta verzlunina svo
sem öll skeyti frá fulltrúunum í
Vesturheimi, öll bréf frá þeim og
allar skýrslur.
Þegar stjórnin hækkar sykur-
verðið þá á sjálfur formaður verzl-
unarráðsins þátt í æsingafundi með
öðrum kaupmönnum út af þessu,
en varast það hinsvegar að beita
nokkrum áhrifum við stjórnina
sjálfa um þetta mál.
Ekki virtist það ósennilegt að
Verzlunarráð íslands þyrfti að
koma sér upp öðrum formanni,
formanni sem öðruvísi færi að, ef
það ætlar sér að njóta sama trausts
og sömu hlunninda hjá lands-
stjórninni eftirleiðis.
jffgrip af rslu
Sig. Eggerz á Alþýðuflokksfundinum.
Eg býst ekki við að landsstjórn-
in sé kærkominn [ gestur hér i
kvöld. Eftir allar þær æsingar, sem
fram hafa farið hér undanfarna
daga, fljúga mér í hug orð Gott-
skálks grimma — og býst eg helzt
við að stjórninni sé nú likt við
hann, af þeim sem æsingarnar hafa
hafið — »VeI er sungið sonur, en
betur má ef duga skal«. Menn
muna eftir æíintýrinu. Galdra-Loft-
ur stendur úti 'í kirkjunni, og þil-
ur allar mögulegar bænir til þess
að rejma að ná Rauðskinnu af
Gotskálki grimma. Hann veit ef
hann nær í Rauðskinnu, þá er
hann búinn að ná valdi yfir mönn-
unum, meira valdi en nokkur ann-
ar maður hefir haft. Kirkjugólfið
opnast, prestar og prelátar stíga
fram, síðastur fer Gottskálk með
Rauðskinnu undir hendinni, og
mælir þá hin “tilvitnuðu orð.
En þá æsist Galdra-Loftur og snýr
faðirvorinu við og les það öfugt.
Færist þá Gottskálk óðum nær, en
aðstoðarmanni Galdra-Lolts, sem
átti að hringja þegar Loftur gaf
honum merki, varð svo bilt við
að hann hringdi of snemma, svo
Loftur misti bókarinnar. í því sem
hér er að gerast, virðast mjer kaup-
mennirnir vera Galdra-Loftur. Þeir
vilja ná í þá rauðskinnu, sem þá
lengi liefir þyrst í: landsverzlunina.
Og nú eru þeir margir að vikja
við öllum sínum fyrri bænum; nú
hrópa þeir á verðlækkun. Og sjálf-
sagt færist Rauðskinna nú nokkru
nær þeim. En hedbrigð skynsemi
þjóðarinnar hlýtur að hringja
klukkunum nógu snemma til þess
að þeir missi hennar.
Ár 1914 liafði eg fyrst afskifti
af landssjóðsverzluninni. Þá var
eg ráðherra, og var þá fyrsti farm-
urinn fenginn frá Ameríku með
Hermóði. Eg segi það á engan hátt
lil að hrósa mér, en hitl er vist
að þau vörukaup þóltu góð. En
undir eins og sú ferð var fyrir-
huguð, byrjuðu sögurnar hér um
það að landsstjórnin sóaði fé í
erindrekana, sem fóru vestur —
mörgum þúsundum króna o. s.
frv. En sannleikurinn er sá að
annar þeirra, hr. stórkaupmaður
Ólafur Johnson, tók ekkert fyrir
ferðina, hinn, yfirdómslögmaður
Sveinn Björnsson, sáralílið. Eg
sltipaði þá svo fyrir að vörurn-
ar skyldu fara beint til almenn-
ings. Þótti, þar sem kaupmennirnir
ekki gátu þá útvegað vörur, ekki
ástæða til þess að þeir tæki gróða
af farminum. En eg man ekki
betur en verndarenglar verzlunar-
innar, kaupmennirnir, gæfu mér
vantraustsyfirlýsingu fvrir afskifti
mín af verzluninni. Næst var það
1915, á þinginu þá, að eg sem
þingmaður ásamt fleirum vildi
hafa áhrif á landssjóðsverzlunina.
Eg vildi láta kaupa inn, bæði
kornforða handa landinu, kol o.
fl. — en þetta sætti þá afarmikl-
um andmælum. Þetta náði ekki
fram að ganga. Af hverju? Eg hefi
ekki skilið það enn. En grunur
minn er að einhverjir undarlegir
svipir hafi þá verið á reiki í kring-
um þingið og landsverzlunina.
Einhverjir reimleikar hafi þá verið
á ferðinni. Það hefir nefnilega
alt af verið eitthvað óhreint í
kringum þessa verzlun þjóðarinnar.
Nú er eg þá enn sem ráðherra
orðinn riðinn við landsve'zlunina.
— Og enn held eg svipirnir reiki
í kringum hana. En nú eru þau
fyrirbrigði að ske að svipirnir eru
að verða sýnilegir það eru kaup-
mennirnir. Nú stíga þeir fram og
ætla sér að verða leiðtogar lýðs-
ins. Ætla sér að verða eldstólparn-
ir, sem leiða lýðinn út úr eyði-
mörku dýrtíðarinnar í Eden ódýr-
leikans.
Er samviska kaupmannanna
vöknuð?
Er skildingurinn, sem þeir hafa
safnað saman þegar flestir aðrir
áltu erfitt, er hann búinn að slá
sér á samvizku þeirra. Ætla þeir
nú að lækka seglin? Ætla þeir nú
í alvöru að lijálpa fólkinu. Ef svo
er þá skal þessi stjórn — þá skul-
uui vér allir leggja blessun yfir
kaupmennina.
En ef hér er að eins um nýtt
gróðabragð að ræða Ef tilgapgur-
urinn er að dauðrota landsverzl-
unina í áliti þjóðarinnar. Ef tif-
gangurinn er að standa án keppi-
nauts á eftir og græða enn meira
— þá verður þjóðin að leita sér
að nýjum eldstólpum.
Eg bið menn vel að athuga hvað
er aðal mark landssjóðsverzlunar-
innar. Aðal markið er að vinna að
því að vöruskortur verði ekki hér
í landi. Að sjá um að þessi þjóð,
þetta land þurfi ekki að beygja kné
fyrir því ægilegasta, hungrinu. Til
þess að ná þessu marki hefir landið
orðið að kaupa §kip, dýr skip. En
afleiðingin af að skipin eru dýr,
er vitanlega há farmgjöld, sem
leggjast á verzlunina. Landsjóðs-
verzlunin hefir aðallega notað þessi
dýru skip, en ekki kept um farm-
rúm við kaupmenn eða kaupfélög
í skipum þeim, sem keypt eru á
undan ófriðnum, Eimskipalelags-
skipunum. Til þess að tryggja land-
ið hefir orðið að kaupa vörur á
hvaða tíma sem er, ef liætt hefir
verið við vöruskoti, og landið hefir
ekki getað beðið eftir tækifærinu.
Landið verður að liggja lengi með
vöru sína. Landið verzlar eingöngu
með nauðsynjavöru. Kaupmennir
hafa auk nauðsynjavörunnar ýms-
ar vörur, glingur og annað, sem
þeir græða á, og flytja má verðið
yfir á ef skakkaföll ber að hendi.
Eitt gerir það og sérstaklega örðugt
að hafa verðið lágt hér í Reykja-
vík, er það fyrirskipun þingsins
um að selja skuli vöru með jafn-
aðarverði um alt land. En þrátt
fyrir alla þessa annmarka á lands-
verzluninni, þá hygg eg þó að verð-
ið hjá henni hafi oftast verið lægra
en annarstaðar. En vitanlega er
það annað mark verzlunarinnar að
sjá um að verðið fari ekki of hátt.
Og hvernig halda menn yfirleitt
að verzlunarástandið í þessu landi
hefði orðið ef landsverzlunin liefði
ekki verið? Eg hygg að ofmælt sé
það ekki að þá hefði orðið ekki
að eins enn þá hærra verð en nú
er, en auk þess hygg eg að hér
hefði oft orðið komist í hann
krappan af vöruskorti.
En af þessari fyrirskipun þings-
ins um jafnaðarverð, hefði átt
að leiða það, að kaupmenn seldu
vörur sínar ódýrara en landsverzl-
unin, og ætlar stjórnin sér að
benda verðlagsnefndinni á að hafa
hér á fullar gætur.
Nú vil eg að eins lítillega drepa
á það spursmál sem nú hefir verið
notað til þess að æsa menn upp
gegn landssjóðsverzluninni, sykur-