Tíminn - 01.12.1917, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. frá
upphafi til áramóta.
w
AFGREIÐSLA
Bókbandiö á Laugav. 18
(Björn Björnsson). Par
tekiö móti áskrifendum.
hte
I.
Reykjavík, 1. desember 1917.
Lagasetning
og
lagaframkvæmd.
^hyggjuefni.
Einn mannsaldur er liðinn síðan
við íslendingar fengum aftur, að
miklu leyti, að setja sjálfum okkur
lög. Fyrir rúmum 13 árum fórum
við að fá öll þau lög staðfest sem
við vildum setja okkur um lands-
stjórnina iun á við. Frá þeim tíma
getum við talað um fullkomna
sjálfsstjórn okkar í innanlandsmál-
um.
Það er mjög mörgum góðum
mönnurn hið mesta áhyggjuefni
hvernig við höfum stjórnað sjálf-
um oss inn á við síðan. Ber margt
til þess.
Prófessor Lárus H. Bjarnason
hefir ritað einkar þarfa grein í And-
vara 1915 og bendir þar á það
hversu glundroðinn og samræmis-
leysið er mikið í íslenzkri löggjöf.
Drepur hann stuttlega á þær illu
afleiðingar sem beinlinis og óbein-
línsis leiða af slíkri lagasetning.
Eru þau orð geymd en ekki
gleymd, þótt enginn árangur þeirra
hafi sést enn í verki.
Út í þá grein verður hér ekki
farið, en aðeins skal undirstrikað-
ur sá sannleikur sem hún flytur,
að við íslendingar höfum ekki enn
haft framkvæmd í okkur til þess
að setja okkur skipuleg og sam-
slæðileg lög og eigutn enn við að
búa alt það tjón sem af því hlýst.
Á liitt verður hér lögð aðalá-
herslan, meðfram vegna þess að
því hefir síður verið á lofti haldið,
að okkur brestur a. m. k. jafn-
mikið í því efni að framkvætna
þau lög sem við höfutn sett okkur.
Þingið er hroðvirkt um lagasetn-
inguna og sama hroðvirknin og
skeytingarleysið er um það að
framfylgja lögunum, eða jafnvel
enn þá verra.
Þeirn orðum verður hér fundinn
staður með nokkrum dæmum.
Liggur þá hendi næst að bera
niður í Revkjavík. Mikill fjöldi af
reglugerðum gildir í bænum og er
það skemst frá að segja um þær
flestar, að þær eru opinberlega
brotnar og engum detlur í hug að
framfylgja þeim í öllum greinum.
Byggingarsamþykt gildir f. d.
fyrir bæinn. Á síðustu árum eru þó
bygð liús sem alls ekki fullnægja
kröfum hennar, en það kemur að
engri sök fyrir þá sem brjóta hana.
Bæjarstjórn samþykkir margar
framkvæmdir og felur ýtnsum
starfsmönnum bæjarins. Mörg þau
verk hafa aldrei orðið frainkvæmd,
engum virðist detta í huj» að þetta
eigi ekki að vera svona.
Heilbrigðissamþykt gildir í bæn-
utn. Það er á allra vitorði að sum
bein ákvæði hennar eru opinberlega
biotin af þorra bæjarbúa. Þetta
dettur engum í hug að laga.
Svona er um mjög margt innan
bæjar og einstök áberandi dæmi
eru á reiðum höndum hvenær sem
vill, þótt ekki verði nefnd nú.
Þetta sama lag um óhlýðni við
samþyktir og framkvæmdaleysi
samþykta innanbæja og innan-
sveita, mun vera ríkjandi um alt
ísland mei- og minna og má heita
þjóðareinkenni.
Algerlega hið sama verður uppi
á teningnum um lög þau er sett
eru beint af alþingi og sem þar-
afleiðandi virlust eiga meiri kröfu
um að tekið sé tillit til um fram-
kvæmd og hlýðni. Lagaverðir og
þeir sem hlýða eiga eru samtaka
um vanræksluna og eiga baðir
fulla sök og svæfa hvorir aðra.
Stórfengilegust eru dæmin, þar
sem nálega allir eru sekir, sem á
annað borð fá nokkurt tækifæri til
þess að brjóta. Stærstu dæmin um
það eru lantjhelgis og fuglafriðun.
Það er á vitorði allrar þjóðarinnar.
Þá mætti telja mýmörg dæmi
önnur. Sóttvarnarlögin mæia t. d.
svo fyrir að enginn maður megi
fara um borð í skip sem að landi
kemur, fyr en lögreglustjóri hefir
rannsakað eða látið rannsaka hvort
sóttnæm veiki er á skipinu. Þetta
er alveg dauður bókstafur, þótt svo
þýðingarmikill sé. Það er ekki
einu sinni séð fyrir því að lögregl-
an eigi bát hér í sjálfri Reykjavík,
til þess að komast út í skipin. Og
undantekningar munu ekki ýkja
margar frá því að aðrir fari fyr út
í skipin en lögreglan, þeir er sízt
eiga þangað lögleg erindi. Og frægt
dæmi er um það, áð lögreglunni
var beinlítiis meinað að komast
út í skip.
Þá eru bannlagabrotin eitt dæm-
ið af mörgum um hirðuleysi laga-
varða, skeytingarleysi fjöldans og
óskammfeilni lögbrjóta. Fer sá
Ijóður nú aflur í vöxt í Reykjavík,
sem mjög þvarr um tíma fyrir að-
linslum löghlýðinna rnanna og
dugnaði bæjarfógeta. Eftirlitið með
skipunum er mjög i rénun nú um
tima og allri Reykjavík er kunn-
ugt opinbert hneiksli í þeim efn-
um nú alveg nýlega, sem vikið er
að á öðrurn stað í blaðinu.
Ofan á alt þetta bætist alment
virðingarleysið fyrir lögreglunni og
er þjóðkunna ástandið í Reykjavík
í þeitn efnum. Mönnum líðst það
að vaða upp á og fyrirlíta lögreglu-
þjónana og gera þá hlægilega, og
er það dæmi ekki nema eilt í sinni
röð, því að virðingarleysi fyrir
opinberum starfsmönnum og störf-
um þeirra er mjög alment og virð-
ist fremur hafa þróast en þorrið
síðustu árin.
Það er fullkomlega réttmætt að
segja, að vilji einhver maður brjóta
lög og reglur og geri það með
fullri festu, þá eru mjög miklar
líkur til þess að honum líðist það,
í mörgurn greinum, ef ekki alveg
átölulaust, þá þó svo að hann
getur látið hjá líða að taka nokk-
uð tillit til þótt að sé fundið, með
því t. d. að lofa öllu fögru og
svíkja svo alt.
Og þeir menn hafa mikið til
síns máls sem segja, sumpart í
gamni, sumpart í mikilli alvöru,
að ef nokkrir harðvítugir rnenn
tækju sig saman, sem ekki lélu sér
alt fyrir brjósti brenna, -þá myndu
þeir geta staðið uppi í hári lög-
reglunnar eins og þeim sýndist og
gert mikið til það sem þá langaði
til. Enda ætlu þeir ekki hundrað
í hætlunni þótt þeir yrðu dæmdir
i sektir, því að á íslandi er það
mjög títt að aæma menn í sektir,
en láta svo ógert að krefja menn
um sektirnar.
Alvöruspurningar.
Þetta ástand, sem nú hefir verið
sýnt með fáum dæmum af mörg-
um, er ekki ófyrirsynju mikið á-
hyggjuefni góðum mönnum. Menn
hljóla að spyrja sjálfa sig mjög
alvarlega hvort af þessu sé ekki
beinast að draga þá ályktun, að
við íslendingar séum ekki færir
um að stjórna okkur sjálfit ? Hvort
nokkuð þýði að semja lög, sem
svo verði ekki framkvæmd? Hvort
nokkuð þýði að hafa yfirvöld, há
og lág, sem ekki fylgi lögunum?
Hvernig fara muni um þá þjóð,
sem ekki ber virðing fyrir yfirvöld-
um, sem ekki hefir tilfinning fyrir
nauðsyn löghlýðni, sem hvorki
kann né virðist vilja hlýða?
Rætur meinsins.
Það er ekki tilgangurinn með
þessufln hugleiðingum að lesa reiði-
lestur yfir sjálfum sér út í loftið,
án þess að reyna að skilja hvern-
ig á meinunum stendur, og án þess
að reyna að benda á veg úl úr
vandræðunum.
Hér verður nú fyrst reynt að
benda á eina höfuðorsökina til
þessa ólags á innanlandsstjórninni
í lagasetning og lagaframkvæmd og
hlýðni.
Vonin utn að líér sé ekki um
ólæknandi mein að ræða heldur
aðeins um farandsólt, vaknar er
menp minnast þess sem fyrst var
á drepið í þessari grein, sem sé
það, að það er ekki nema tiltölu-
lega stuttur timi síðan við íslend-
itvgar fórum að stjórna okkur sjálfir
og það er algengt fyritbri^ði, að
ábyrgðar- og skyldutilfinningin
38. blað.
vaknar ekki jafnsnemma og valdið
er gefið. Það vekur vonina um það
að ekki sé fengin full reynsla um
hæfileika okkar til þess að setja
okkur sjálfir lög og framkvæma
þau og hlýða.
En svo kemur annað atriði rnjög
til greina.
Síðan innlend stjórn kom í land-
ið, hefir hún löngum setið völt í
sessi og þess vegna lítil festa orðið
í stjórninni. En einkanlega er þess
að gæta að aðalmál stjórnanna
langflestra, þau sem þær stóðu og
féllu með, hafa ekki verið innan-
landsmálin eða stjórnin inn á við,
heldur sambandið við Dani.
Um stefnur í innanlandsmálum
hefir aldrei verið kosið. Engin
stjórn hefir verið studd einkanlega
vegna þeirra mála. Engin sljórn
hefir verið feld einkanlega vegna
þeirra mála. Enginn flokkur hefir
haldið saman einkanlega vegna
þeirra mála.
Þetta hefir haft það í för með
sér að fyrst og fremst hafa stjórn-
irnar orðið að snúa huganum að
málunum út á við, því að þau
hafa verið aðalmálin. Þau mál
hafa tekið mestan tímann, alveg
eðlilega, eins og í pottinn var bú-
ið, og afleiðingin orðið sú, að
hvorki nægilegur tími né nægileg
festa hefir orðið á um innanlands-
stjórnina hjá stjórninni.
Og í annan stað hafa flokkarnir
alls ekki staðið saman um innan-
landsmálin, því að þau réðu ekki
flokkaskiftingunni, og stjórn sem
átti einhuga stuðning um málin út
á við hjá flokk sínum, rak sig á
óteljandi ólíkar skoðanir og ekkert
samræmi hjá flokksbræðrunum um
stjórnina inn á við.
Hvað er eðlilegra en að svo sé
komið, sem komið er, þar eð svo
er í pottinn búið? Þar sem inn-
anlandsstjórnin hefir í rauninni
verið í hjáverkum hjá þingi og
stjórn. Þar sem ol't hefir ekkert
sámræmi verið milli skoðananna
innan flokkanna um innanlands-
tnálin og engin sameiginleg bönd
bundið stjórn og flokk í þeim
efnum.
Hvað er( eðlilegra en að stefnu-
leysi um lagasetning innanlands
hafi verið ríkjandi? Hvað er eðli-
legra en að saina stefnulej'sið og
fesluleysið hafi verið um fram-
kvæmd þeirra laga og reglugerða
setn voru flausturs verk? Hvað er
eðlilegra en að linlega sé fylgt á
eítir, þegar linlega er til stofnað?
Hvað er eðlilegra en að lagaverðir
ug alþjóð taki sama kvillann og
þjóð og þing?
Sú reynsla sem komin er um
islenska ^lagasetning og lagafram-
kvæmd innanlands, er ekki full-
nægjand-i reynsla. Þólt lagasetning-