Tíminn - 29.12.1917, Side 1

TIMINN
kemur út einu sinni í
viku og kostar 4 kr. frá
upphafi til áramóta.
MINN
AFGrREIÐSLA
Bókbandið á Laugav. 18
(Björn Björnsson). Par
tekið móti áskrifendum.

I. ár. Reykjavík, 29. desember 1917. 42. blað. •
Hvar er gróðinn?
Styrjöldin hefir haft mikla breyt-
ing í för með sér um það, með
hverskonar farkostum við íslend-
ingar öflum okkur nauðsynjanna
utan úr heimi.
Fyrir styrjöldina voru nálega
allar vörur flultar til landsins á
útlendum skipum. Nú eru öll skip-
in sem sigla milli íslands og Vest-
urheims annaðhvort beint eign
landsins eða landsmanna, eða eru
tekin á leigu af landsstjórninni.
Nauðsynin liefir gert þessa breyting
óumflýjanlega.
Munurinn á þessum skipum,
eimskipafélagsskipunum, og skipum
landsstjórnarinnar er mjög mikill,
og sá munur er eðlilegur. Gullfoss
er keyptur fyrir stríðið. Kaupin á
Lagarfossi eru hin bezlu skipakaup
sem gerð hafa verið síðan stríðið
hófst, enda er það skip bezta flutn-
ingaskipið sem nú siglir til Islands.
Skip landsstjórnarinnar eru aftur á
móti öll keypt og tekin á leigu út
úr neyð, þegar varla mátti um
annað hugsa en einungis það að
fá skipin, hvort sem verðið eða
leigan var dýr eða ódýr, hvort sem
þau voru farþega eða flutninga-
skip, hvort sem þau voru spör
eða óspör á kol.
Munurinn verður sá á eimskipa-
félagsskipunum og skipum lands-
sjóðs, að farmgjöldin verða mikl-
um mun lægri á eimskipafélagsskip-
unum. Þau eru svo miklu lægri
að það munar tugum þúsunda í
hverri ferð.
Nú er verzlunin sumparl í hönd-
um landssjóðs, sumpart í höndum
kaupmanna. En landssjóður fær
allar sínar vörur með sínum skip-
um, en kaupmenn nálega eingöngu
með eimskipafélagsskipunum, eða
ef til vill með landssjóðsskipunum,
en heimta þá að borga ekki hærri
farmgjöld en borgað er með eim-
skipafélagsskipunum.
Afleiðingin er sú, að sé gengið
út frá því að kaupmenn fái vör-
urnar sama verði og landsstjórnin
verða vörur þeirra mun ódýrari
liingað komnar. Kaupmenn ættu
því að gela selt vörur sínar mun
lægra verði en landsverzlunin.
Nú er það alkunna að svo hefir
ekki orðið. Kaupmenn hafa ekki
selt lægra verði en landsverzlunin
og er fjarri því. Spurningin er sú:
hvað verður af liinum stórkostlega
gróða, sem Ieiðir af hinu lága
farmgjaldi eimskipafélagsskipanna?
Almenningur nýtur hans ekki í
lægra ^vöruverði. Eimskipafélagið
nýlur hans eklci í hækkuðu farm-
gjaldi. Það er fullyrt að smákaup-
mennirnir njóti hans eklci, því að
þeir fái ekki lægra verð hjá heild-
sölunum en hjá landsverzluninni.
Eftir er einn aðili: heildsalarnir,
sem.sitja fyrir mest öllu rúmi í
eimskipafélagsskipunum.
Spurningin er enn fremur sú:
Vill þjóðin þola það lengur að
tugir og hundruð þúsunda safnist
þannig á sárfárra manna hendur?
Eða vill Jiún öll taka þátt í gróð-
anum?
Það verður eitt af mörgum verk-
efnum hinnar nýju stjórnar lands-
verzlunarinnar að svara þeim
spurningum í verkinu.
fnlttrúinn i ^merikn.
Árni Eggertsson tók við fulltrúa-
störfum vestra í þökk þings og
stjórnar, með sterkum meðmælum
landa vestan hafs, og ílestra þeirra
manna hér heima sem skyn báru
á starf hans fyrir Eimskipafélagið.
Og menn voru ennþá þakklátari
forsjóninni fyrir að hafa sent Árna
á bezta tíma upp í hendurnar á
þingi og stjórn, af því það var al-
viðurkent, að hér heima var völ
fárra manna, sem færir væru í þá
vandasömu stöðu. En svo sorglega
hefir til tekist að illa hefir verið
að honum búið. Að tillögum grann-
viturrarj langsumlyntrar þingnefnd-
ar hefir ungur verzlunarmaður úr
Rvík verið látinn sitja Árna til »að-
stoðar« þvert ofan í tillögur hans
og óskir. Var jafnvel, að tillögum
sömu nefndar ráðgert að senda
fleiri menn vestur — þó að af sár-
litlu væri að taka. Eins og upp-
runanlega var um samið við Árna,
gat hann varla álitið þessar auka
erindrekasendingar bera vott um
mikið traust á honum. Og við þann
sem þetta ritar lét Árni ótvírætt í
Ijósi, að það sem hann þyrfti vestra
væri aðstoð innfæddra og kunn-
ugra samverkamanna, en ekki menn
héðan að heiman, lítt kunna þar,
ef til vill ekki einu sinni þolan-
lega að sér í enslni.
Jafnhliða tortrygni þeirri sem
vafstur fullveldisnefndarinnar vakti
í garð Árna, hefir eigi skort í vetur
sernar ámælissögur um hann hér
í Reykjavík. Hefir honunt verið bor-
in á brýn hlutdrægni, ódugnaður,
síngirni í skiftum o. s. frv. En ef
satt skal segja, mun rnálið liorfa
alt öðru vísi við. Áður hefir verið
sagt frá hér í blaðinu, hve hyggi-
lega hann notaði kunnugleik sinn
til að komast á framfæri við þjóð-
skörunga enska og ameríska. Og að
sögn áreiðanlegs manns sem ný-
kominn er að vestan, hefir eigi skort
á dugnað hans eða hjálpfýsi við
alla íslenzka kaupsýslumenn, sem
skifti liafa haft vestra. Hann hefir
verið sístarfandi að útvega útflutn-
ingsleyfi, og boðinn og búinn að
hjálpa með ráðum og dáð. Honum
tókst með miklum erfiðismunum
að fá því framgengt að póst mætti
flytja milli íslands og Ameríku, og
þarf varla að skýra nánar hver
liagnaður er að því nú á tímum.
En hjálp hans launa með mesta
vanþakklæti menn, sem eiga hon-
um mest að þakka. Ér þar átt við
þá kaupsýslumenn, sem goldið hafa
góða framgöngu hans með ósönn-
um söguburði og ástæðulausri tor-
tryggni.
Enn þá hefir ekkert komið fram
sem sýni, að Árni Eggertsson sé
ekki vaxinn starfi sínu. Þvert á móti
bendir reynslan til að liann sé nú
fyrir land silt hinn rétti maður á
réttum stað. X.
€nn nm kartöjlurœkt.
Tíminn hefir meir og ítarlegar
en önnur blöð brýnt fyrir mönnum
þörfina um aukna kartöflurækt og
sömuleiðis bent á hve það væri
arðvænlegur atvinnuvegur, er skil-
yrðin væru góð til þess, enda væri
og beitt liinum réttu aðferðum.
Tímanum er það því hið mesta
gleðiefni að lireiíing virðist vera
að koma á þetta mál meiri en
verið hefir. Fyrst og fremst munu
einstakir menn reyna að færa út
kviarnar í þessu efni. í annan
stað mun landsstjórnin og bæjar-
stjórn Reykjavikur vera á hnot-
skóm um að útvega land til kar-
töfluræktar og byrja undirbúning til
framkvæmda, Og loks er nú mönn-
um gefinn kostur á að taka þátt i
stofnun hlutafélags, sem rækti
kartöflur í stórum slýl.
Þetta eru alt saman ágæt tiðindi
og ekki er að óttast hættulega sam-
kepni um kartöfluframleiðslu. Það
er yfirleitt engin hætta á því að
ofmikið verði framleitt af kartöfl-
um. Þólt landsstjórn og bæjarstjórn
takist á hendur framkvæmd í þessu
efni, má það ómögulega draga úr
áhuga og orku einstaklinganna.
Þess vegna vill Tíminn mjög
hvelja menn til þess að taka þátt
í hlulafélags myndun um kartöflu-
rækt, enda hafa menn þá í hendi
sér sjálfir, að hafa eftirlit með að
skinsamlega sé til stofnað um
stjórn fyrirtækisins og rekstur.
Golt land til kartöflurætar er
langs^imlega yfirfljótanlegt í ná-
grenni Reykjavíkur. Gildir nálega
einu hvort borið er niður í Braut-
arholti og viðar á Kjalarnesi, í ná-
grenni Akraness, eða suður á
Reykjanesskaga. Á öllum stöðun-
um fara þau tvö meginskilyrði
saman: Góður jarðvegur og á-
burður nálægur, sem sé þarinn.
Og fyrstu eða a. m. k. fyrsta ár-
ið myndi mega komast af með
þarann einan til áburðar.
Og óhælt er að fullyrða það, að
ef skinsamlega er til fyrirtækisins
stofnað og hluthafar eiga að geta
haft gætur á því, þá er það ótví-
ræður gróðavegur að rækta kar-
töflur í stórum stýl og þess vegna
óhætt að hvetja menn til slíks þess
vegna og þar við bætist svo hitt,
að unnið er þjóðþrifaverk með
aukinni matarframleiðslu í landinu.
Aðalatriðið, annað en það að
skipa góða stjórn, er að nýtýsku
tæki fáist, en án þeirra verður ekki
komist. Og er það kunnugt að
Vesturheimur er vélauðgasta land
í heimi um þetta efni eins og önn-
ur, og er það sjálfsögð skylda
landsstjórnarinnar að útvega verk-
færi til notkunar við sínar eigin
framkvæmdir og annara. Stjórn
búnaðarfélagsins á svo að leggja til
sérþekkinguna um vélavalið.
Tíminn styltist óðum til vorsins,
en undirbúningur þarf að verða
talsverður. Þess vegna ætti hið
opinbera og sömuleiðis einstakling-
ar að hraða framkvæmdum. Úr
þessu fer frestur að verða sama
sem framkvæmdaleysi á næsta
sumri.
iT-ísfjórarnir.
Hafi þeir verið einhverjir sem
ekki lögðu trúnað á stofnun þrí-
veldissambandsins, þegar Tíminn
gerði hana opinberlega kunna —
þá mun nú svo komið að enginn
efast lengur.’ »Landið« sem út
kom í gær talar svo skýrum orð-
urn sem óskað verður. Tveir þrí-
stjóranna hafa alveg kastað grím-
unni.
»Landið« flylur sem sé langa
grein urn landsverzlunina sem er
orði til orðs skrifuð út úr lijarta
Jóns Þorlákssonar og fyllilega^am-
hljóða skrifum hans í Lögréltu.
Það leikur enginn vafi á, undan
hvaða róturn greinin í Landinu er
runnin.
Lögrétta og Landið eru fullkomn-
ir samherjar um að varpa allri
ábyrgð um nauðsynjaútvegun til
landsins í hendur kaupmönnum
og leyfa þeim svo að slcamta úr
hnefa verð og úthlutun. Aldrei munu
íslenzk blöð fyr hafa svo áþreifan-
lega gerst verkfæri einnar stéttar
SeSn þjóðinni í heild sinni.
Mun þjóðinni nú óðum skiljast
hvað bjó undir þríveldasambandinu.
Ósannindi Landsins í gær í garð
samvinnufélaganna verða nánar
athuguð i næsta blaði.