Tíminn - 26.10.1918, Blaðsíða 3

T1M IN N
219
Þegar svo er komið, að Fáfnir
hefir með hlutakaupum, og sam-
tökum við andlega jábræður hér
á landi, náð yfirtökum á »Fossun-
um«, og byrjar að beita valdinu
almenningi til óhags, getur verið
um fleiri en eina leið að ræða, til
að afstýra hættunni.
Fyrsta úrræðið væri það, að
halda Fáfni í skefjum með gagnsam-
tökum. Ef þá leið ætti að fara,
yrði að efla samvinnu meðal þeirra
manna, austan hafs og vestan,
sem halda vilja fast við hinn upp-
runalega tilgang félagsins. Sú leið
er fær, sökum þess að Fáfnismenn
eru áreiðanlega í miklum minni-
hlufa í félaginu. Og utan höfuð-
staðarins munu þeir eiga fáa for-
mælendur. Tælcist að safna um-
boðum allra þeirra hluthaía hér á
landi, sem andstæðir eru Fáfni,
myndu þeir menn geta haldið eit-
urormi fésýkinnar í skefjum. Sýni-
lega breytingin yrði þá sú, að úr
stjórn félagsins hyrfu þeir menn,
sem sannir eru að sekt í Fáfnis-
málinu, eða riðnir við yfirhilmingu
þeirra. Slík samtök væru réttmæt
sjálfsvörn almennings. Og ábyrgð-
in fyrir deilurnar hvíldi á upphafs-
mönnunum einum.
Fáfnismönnum er hinsvegar mik-
ill styrkur að sameign sinni, sem
þeir væntanlega geta aukið í kyr-
þey. Ennfremur í þeirri aðstöðu
að gela hæglega náð saman við
ýmsa aflurhaldssama fésýslumenn
í höfuðstaðnum, sem ráða yfir
allmiklu hlutafé og hafa þar að
auki umboð ýmsra manna utan
bæjar, sem ekki gruna þá um
grályndi. Þannig gerir aðstaðan
peningavaldinu tiltölulega auðvelt
að ná yfirtökum á félagsfundum
usar, og í blaði bans, »L’Aurore«
birtist liið fræga ákærubréf skálds-
ins Zola, sein mest áhrif fékk á
hugi manna, og réð miklu um úr-
slit málsins og sýknun Dreyfusar.
Fékk Clemenceau mikinn orðstír
fyrir framgöngu sína i þessu máli.
Clemenceau fékk brátt hin gömlu
áhrif sín i þinginu, enda er hann
allra manna mælskastur og hinn
mesti starfsmaður. Árið 1906 varð
hann loksins forsætisráðherra og
sat að völdum í 3 ár og stýrði
hann Frakklandi með hinum
mesta skörungsskap. Hann fékk
það ldutverk að framkvæma skiln-
að ríkis og kirkju, eftir því sem
lögin höfðu fyrirmælt um það inál.
Var það hið mesta vandaverk, því
að mikill hluti alþýðunnar hélt
fast við kaþólsku kirkjuna. Urðu
víða uppþot og var búist við blóðs-
úthellingum. Clemenceau sýndi
bæði einbeitni og stilling í því
ináli. Hann beitti aldrei herliði til
að bsela niður uppþot, heldur
slökkviliði og notaði vatn í stað
vopna. Hinsvegar slakaði hann til
á ýmsum atriðum, og niðurstaðan
nema því aðeins að fjarverandi
hluthafar gæti hinnar mestu var-
kárni.
En íslendingar eru tómlátir og
seinir til varanlegra samtaka. Þess-
vegna er engan veginn ósennilegt,
að Fáfnismönnum takist að gera
Eimskipafélagið að »trust«. Alþjóð
manna hafði því stritað til þess
eins að útvega nokkrum stórkaup-
mönnum og þeirra nánasta fylgi-
liði, ódýran skipakost, til þeirra
nola, sem gróðavonin benti á. Þeg-
ar svo væri komið, að Eimskipa-
fjelagið hefði hætt að starfa sem
þjóðþrifafyrirtæki, kæmu til greina
önnur úrræði. Landið sjálft á nú
þrjú eimskip. Þar af a. m. k. tvö
mjög nýtileg. Ýmsir hafa í nafni
íöðurlandsástar og umhyggju, hald-
ið því fram, að landið ætti að
stríðinu loknu, að afhenda Eim-
skipafélaginu þær fleytur. Líklegt
er að það verði sótt fast frá hálfu
þeirra manna, sem vilja koma
siglingum landsins í einokunar
hendur. En það væri hið mesta
Lokaráð. Þrátt fyrir þá galla, sem
verða kunna á landssjóðsútgerð,
er þó almenningi mikil björg í því,
að tvö þrjú skip haldi uppi ferð-
um með ströndum fram, og til út-
landa, óháð samtökum spekú-
lanla. Takist illa til með E. í. get-
ur þjóðin haldið farmgjöldum niðri
með landssjóðsútgerð.
En takist Fáfni og hægrimönn-
um að gleypa »Fossana« og eyði-
leggja landssjóðsútgerð (ef þeir
sætu að völdum, myndi það veit-
ast auðvelt) þá er saint eitt úr-
ræði, sem vald þeirra næði ekki
til. Það eru samvinnufélögin. Þau
hafa staðið á vegamótum. Annað
tveggja verða þau að efla Eim-
skipafélagið til stórra muna, og sú
leið hefði vafalaust verið farin ef
ekki hefði orðið vart sýkingar í
félaginu. Hin leiðin er sú, að sam-
vinnufélögin eigi skip til eigin af-
varð sú, að brátt komst á friður
og spekl í landinu.
Þótt Clemenceau hafi jafnan átt
heima í hinum frjálslyndustu þing-
flokkum, þá er hann i raun og
veru fylgjandi öflugu stjórnarvaldi
í ríkinu. Kom það greinilega í Ijós
í viðureign hans við verkamenn,
sem gerðu verkföll í ráðherratíð
hans. Hann braut þá á bak aftur
með hervaldi og neitaði þeim
verkamönnum, sem unnu í þjón-
ustu ríkisins, um rélt til þess að
gera verkföll. Út úr þessu tókst
fjandskapur mikill með honum og
jafnaðarmönnum, og hefir hann
haldist síðan.
í utanríkismálum heíir Clem-
enceau jafnan tekið lítinn þátt.
Átti hann engan hlut í stofnun
bandalagsins við Rússa og Eng-
lendinga. Ribot og Delcassé voru
aðalhöfundar að því bandalagi.
Siðan Clemenceau vék frá völd-
um 1909, helir hann oftast verið
andstæður þeim mönnum er völd-
in höfðu. Eftir að stríðið hófst
hefir hann hváð eftir annað ásak-
að ráðherrana fyrir dugleysi og
nota. Það mikla fé, sem samvinnu-
menn hafa lagt í E. í. væri þá
þegnskylda int af hendi í góðri
trú, en þó ekki til þess gagns sem
ætlað var. Þeir yrðu þá að byrja
aftur neðst í brekkunni. En það
úrræði er örugt. Héðan af mun
jafnvel Fáfni sjálfuir^ ofraun að
ætla sér að ná kúgunartökum á
íslenskum samgöngum. Sjálfbjarg-
arandi þjóðarinnar er orðinn of
þroskaður til þess að svo megi
fara.
Fáfnismenn byggja sigurvonir
sínar á því, að í E. í. gilda, því
miður, peningar en ekki menn.
Hlutabréf en ekki mannssálir greiða
þar atkvæði. En í þjóðfélaginu geta
menn ráðið með persónugildi sínu.
Og ef illa færi, gæti þjóðin skapað
sér þá aðstöðu í þingi og stjórn,
að innlendur skipastóll, sem eig-
endur misnotuðu, yrði tekinn með
eignarnámi og hagnýttur til að efla
almenningsheill. Þá leið hafa ýms-
ar þjóðir farið nú á styrjaldartím-
anum. Og það væri jafngott, að
Fáfnismenn gerðu ráð fyrir því,
að þeim tækist að efla svo óvin-
sældir sínar, að það ráð þætti
bezt fallið til að hegna lævisum
yfirgangi þeirra.
Vinstrimaður.
Kötlu^osid.
Reyndist því miður ekki svo vel,
sem menn höfðu gert sér vonir
um, að engin spjöll hefðu orðið
austan gossins. Kom um miðja
vikuna símskeyti um það til stjórn-
arráðsins frá Þorleifi Jónssyni al-
þingismanni í Hólum í Hornafirði.
En stjórnarráðið hafði fengið hrað-
boða til þess að vita tíðindin. Er
skeytið á þessa leið:
I
heimtað að stríðið yrði rekið af
meiri krafti. Þegar stríðið hafði
staðið í þrjú ár og ekkert virtist
benda á að sigur væri nálægur,
var þjóðin franska tekin að þrej’t-
ast og tapa trúnni á leiðtoga sína.
Var farið að brydda á sundurlyndi
og samsærum innanlands. Þá var
Clemenecau gamli kallaður til þess
að stýra ríkinu. Hefir hann leyst
það verk svo af hendi, að kraftur
Frakklands hefir aukist að mikl-
um mun undir stjórn hans, bæði
inn á við og út á við. Hann hefir
brotið alla mótspyrnu innanlands
á bak aftur með grimdarhörku og
á vigstöðvunum hafa hersveitir
Frakka unnið hvern sigurinn á
fætur öðrum. Er því gengi Clein-
enceaus mikið sem stendur. Hefir
orðið hljótt um flesta aðra franska
stjórnmálamenn síðastliðið ár.
Hann einn er altaf nefndur.
Þótt hann sé kominn nær átt-
ræðu virðist haun hafa ólæmandi
starfskrafta. Hann er stöðugt á
ferð og flugi, ýmist er hann hjá
hernum í skolgröfunum, eða heima
í París á ráðherrastefnu eða þing-
Hornafirði, 22. okt.
Þorbergur sonur minn, sem fór
sendiferðina suður að Hlíð i Skaft-
ártungu, til að fá fregnir af Ivötlu-
gosinu, kom aftur í gærkvöldi og
skýrir svo frá:
Kötlugosið byrjaði um nónbil 12.
október með vatn og jökulhlaupi
yfir Mýrdalssand, austan Hafurs-
eyjar. Hlaupið geysaði fram Hólmsá,
sópaði burtu Hólmsárbrú með
steinstólpum. Fólk flýði Hrífunes-
bæinn, en bæinn sakaði þó ekki.
Hlaupið fór i Kúðafljót með mikl-
um jakaburði og gerði megnan
usla í Meðallandi. Eyddust þar bæ-
irnir Sandar, Sandasel, Rofabær og
Melhóll. Fólk komst alt af, flýði
sumt að Leiðvelli, en talið að jörð-
in Sandar eyðileggist með öllu.
Hross frá Söndum hafa mörg fund-
ist dauð í íshrönnum og inörg
vantar. Rúmlega 70 kindur fundust
dauðar, flestar frá Söndum, og
margt fé vantar.
í Álftaveri gerði hlaupið einnig
tjón. í Skálmabæjarhrauni fyltist
kjallari, en fólkið flýði í fjárhús.
Frá Holtsbæjum flýði fólkið að
Herjúlfsstöðum. Umhverfis Hraun-
bæ og víðar eru háar ishrannir.
Manntjón varð hvergi.
Talsvert af vikri, sandi og ösku
hefir fallið yfir Skaftártungu og
allar sveitir Vestur-Skaftafellssýslu
austan Mýrdalssands. 111 beit, en
fénaður þó óvíða á gjöf nema í
Landbroti. Pá hefir og fallið mikil
aska innan til i Öræfum, en eink-
um í Svínafelli. Eru þar hagar
slæmir. í Suðursveit hefir fallið
nokkur aska, svo að fénaður hefir
látið illa við jörð.
Gosið virðist heldur í rénun, þó
vottur af öskufalli í næstu sveitum
við Kötlu alla daga frá því gosið
hófst og til 18. október. Þann dag
þykt loft svo ekki sást til Kötlu,
en dynkjr heyrðust, og þann 20.
fundum. Pess á milli skreppur hann
til úllanda, til þess að semja við
stjórnmálainenn bandaþjóðanna, og
hvar sem hann kemur er eitthvað
gert. Par leyfist engin deyfð eða
sundrung. Karlinn er harðstjóri og
þolir enga mótstöðu.
Eins og áður er sagt er Clem-
enceau manna mælskastur. Hann
er einkennilega orðheppinn og
beiskyrtur og er fárra færi að eiga
í deilum við hann í þingsalnum.
Hitt skiftir þó meiru, hversu harð-
fylginn hann er og starfsamur.
Ekki þykir hann neitt vægur i
viðskiftum, og mun fáir vera verri
óvinum sínum. Hefir hann oft ver-
ið kallaður »tígrisdýrið« og finst
andstæðinguin hans, honum svipa
eigi alllílið til þess dýrs.
Vafalaust er Clemenceau einhver
hinn harðsnúnasti og ákveðnasti
fjandmaður Pjóðverja, og varla
munu þeir fá væga friðarskilmála,
ef hann á þar mestu um að ráða.
H. Hallgrimsson.