Tíminn - 01.03.1919, Síða 2

54
TIMIN N
Ilyamieyri
— 1 rústum. —
Meira er nú liðið en ár síðan
ibúðarhúsið á Hvanneyri bránn,
og þetta ér annar veturinn, sem
heimilisfólk og skólapiltar hafa
orðið að þrengja sér saman í skóla-
húsinu.
í fyrra vetur var eigi um annað
að ræða, en una við þann kost.
— Kröfurnar til rúmsins urðu að
vera litlar og fólkið sannaði þá
»að þröngt mega sáttir sitja«. —
I vetur eru þrengslin enn til stór-
mikils baga fyrir heimilið, en geng-
ur auk þess yfir skólann, þar sem
leggja varð niður yngri deild hans
í þetta sinn.
Afleiðingar brunans eru þá orðn-
ar þessar nú, að auk óþæginda
og leiðinda fyrir heimilið, sleppur
úr heill árangur nemenda. — Að
vetri getur að eins orðið yngri
deild.
Ekki skal hér sakast um orðinn
hlut. Ymsir örðugleikar voru fyrir
hendi, er ollu því, að ekki var
hafist handa um byggingu þar nú
i sumar er leið. — Örðugleikar,
sem þögguðu þá í bili kröfur þéirra,
er sárast þykir að sjá og vita
Hvanneyri í rústum.
En nú eru margar þær ástæður
fyrir hendi, að ekki verður lengur
þagað um þá kröfu, að hafinn
verði undirbúningur til endurbygg-
ingar á Hvanneyri nú þegar á þessu
ári.
Fyrsta og veiga-mesta ástæðan
er sú, er þörf þjóðarinnar krefst
þess. — Allir eru nú sammála um
nytsemi landbúnaðarins fyrir við-
hald isl. þjóðarinnar, sem slíkrar.
En það er jafn-ljóst — að minsta
kosti okkur bændum — að til þess
að svo geti orðið, er þeim, er vinna
vilja bændastöðunni, lífs-nauðsyn
að afla sér mentunar, svo þeim
verði fært að »venja saman vit og
stritcf þann tíma, sem þeim er gef-
inn til starfa i þeim víngarði.
Nú er mörgum það Ijóst — og
enginn mun dirfast að neita því
— að Hvanneyrarskólinn hefir
undanfarin ár unnið með árangri
það verk, að menta bændaefni
þessa lands, og víða að hefir hann
verið sóttur. Og aðsóknin undan-
farið hefir sýnt, að eigi hefir verið
þar húsrúm um of, þvi árlega hefir
orðið að vísa mörgum frá, sem
sótt hafa1). — Nú tekur þó fyrst í
hnjúkana er öllum verður að vísa
frá.
En það má ekki verða uema i
þetta sinn. Ástæðum margra er svo
farið, að þeir eiga eigi kost á því
að sækja skóla nema á vissu ára-
bili og þeir hinir sömu neyðast
þá til ef til vill að sækja aðra
skóla, sem síður eru í samræmi
við það lífsstarf er hugur þeirra
stendur til — og lenda svo máske
á rangri hillu. — Þessi hlið máls-
1) Skólastjóri segir svo i nýprent-
aöri skólaskýrslu:
Prált fyrir dýrtíð og slæmt árferði,
prátt fyrir bruna og vitanleg prengsli
á skólanum, hafa sjaldan sótt fleirí
um skólavist en einmitt nú. 52 ungir
menn sóttu um yngri deildina. Þeim
varð ölluin að neita sökum þrengsla.
Nú silja peir fyrir öðrum umsœkjend-
um nœsla vetur, sœki peir á nij um
skólann nógu snemma.
Er hugsanlegt að þetta geti gengið
lengi svona? Höfum við ráð á því?
Þegar einstaklingar verða fyrir elds-
voða og alt fer í ösku, er það mjög
sjaldan, sem þeir hafa ekki einhver
úrræði. Fáir kikna og laumast burtu,
flestir safna liði og byggja upp aftur
stærra og veglegra en áður. Hér er
það ekki einstaklingur, heldur nýja
sjálfstæða þjóðin, sem lieflr orðið fyrir
áfalli. Eitt timburhús hefir brunnið á
einu helsta höfuðbóli hennar.
Hér má að óremdu engum ætla þá
skömm, að haun kikni, eða laurnist i
burtu. Pvi nver þolír líka, að Ilvann-
eyri liggi áfiam um óákveðinn tíma i
brunarústum?
ins snýr því að framtíðarstarfsemi
þjóðarinnar sjálfrar.
Önnur ástæða er sú hlið, er að
kennurum skólans veit. — Þeir
eru allir meiri athafna- og áhuga-
menn en svo, að þeir sætti sig við
það til lengdar, að hirða sín laun
þar, án þess að hafa nóg að starfa.
t*að er hverjum dugandi manni
sárt, sem áhuga hefir og trú á
starfi sínu, að það sé slitið sundur
og ár látin fara íorgörðum.
Og trúað gæti eg því, að dráttur
á byggingu yrði til þess, að þeir
myndu neyðast til að líta eftir
öðru starfi handa sér. Þeim sem
til þekkja er ljóst hvílíkt tjón það
væri skólanum, og nð vandfylt
myndi það skarð. — En vonandi
verður þing og sljórn nógu hag-
sýnt til að koma í veg fyrir þá
óhamingju.
— í þriðja lagi snertir mál þetta
sóma þjóðarinnar. — Það væri tæp-
lega hægt að hugsa sér drátt á
þessu máli kinnroðalausl, af þeim
sem hafa nokkurn veginn opin
augu fyrir sóma landsins. Menn
eiga að hafa svo opin augu fyrir
því, sem snertir heiður þeirra, að
ekki þyrftu t. d. heimsóknir út-
lendinga til þess, að þeir fyndu
til blygðunar yfir þvi, að láta
þenna vísi að búnaðar-mentastofn-
un liggja í rústum.
Bændur geta eigi horft á hlut
sinn svo fyrir borð borinn, að
þessi slagæð tramsóknar . þeirra,
sé stýfluð — eða slitin.
Markið er það, að þeif eignist
þarna með tímanum vísindalega
mentastofnun, sem leiðbeinir þeim
í lífs-barátlunni, en fyrsta sporið
er sú krafan, að skHyrðunum sé
ná þegar komið í það horf, að
aðstaðan verði eigi verri en hún
var.
»Fjárhagshliðin« munu menn
segja. —
Væntanlega greiðist nú nokkuð
úr samgöngu-erfiðleikum þeim, sem
mestu hafa valdið um dýrtíðina
undanfarið, og er þá nokkur lögun
fengin, en langt mun að bíða, þar
til verðlag ketnst í sama horf og
var fyrir striðið. — Og óvíst, aö
dráttur yrði til hagnaðar.
Það sem gera ber er þvf það,
að undirbúningur verði hafinn þeg-
ar á þessu ári, svo að húsið geti
orðið fullgert haustið 1920. — Þá
verður skóla-heimilið að sætta sig
við þrengslin einn veturinn enn,
svo yngri deild geti starfað í skól-
anum að vetri og svo báðar deildir
úr þvi.
Um fyrirkomulag byggingarinnar,
svo að i samræmi verði við fram-
tíðarstarfsemi skólans, skrifa von-
andi mér færari menn.
Síðumúla 15. jan. 1919.
Andrés Eyjólfsson.
Verðlaunasjóður
handa vinnuhjúum.
Um sjóðstofnun þessa ritar herra-
Bogi Th. Melsted í BúnaðarritinM
síðasta, og áður hefir hann skrifað
um hana í Ársriti Fræðafélagsins
og víðar.
Eins og nafnið bendir til, á að
verja vöxtum sjóðsins til verðlauna
handa duglegum og dyggum vinnu-
hjúum í sveit.
Stofnun sjóðsins er byggð á þvf,
að Iandsmenn Ieggi fram nokkra
upphæð fyrir jarðir sínar; sé upp-
hæðin miðuð við hundraðatal
jarðanna. 6 kr. fyrir minstu jarðir,
10 kr. fyrir jarðir sem eru að dýr-
leika 10—15 hundruð, 15 kr. fyrir
15—20 hundraða jarðir o. s. frv.
— Aðal reglan er sú, að hver
jarðeigandi leggi fram fé fyrir
sínar jarðir, en auk þess getur
hver sem vill lagt fram fé fyrir
Tímamótin.
Árum -saman biðu þjóðirnar
með óþreyju eftir þeirri stund er
friður kæmist á. Þá áttu allir að
klæðast hátíðabúningi, fagna stund-
inni, sigraðir og sigurvegarar, allir
áttu að samfagna þeim stórvið-
burði er menningarþjóðir heims-
ins, eða foringjar þeirra kæmust
til sjálfs sin, eftir margra ára hryðju-
verk og blóðsúthellingar.
Þann 11. nóvember kl. 11 f. h.
hætti skothríðin á vesturvígstöðv-
unum. Allan morguninn grenjuðu
morðtólin á báða bóga. Kl. 11 kom
skipunin að hætta. Urvinda dát-
arnir hlupu fagnandi mót fyrri
fjandmönnum — óskuðu þeim
hinum sömu langra lífdaga, sem
þeir höfðu látið skolin dynja yfir
fyrir drykklangri slund, þeir heils-
uðust sem vinir Þjóðverjar og
Frakkar þá stund--en hátíða-
höldin út um heiminn fóru í handa-
skolum.
Sáu menn þá betur en nokkru
sinni fyrr hve liörmulegt það er
að siga þúsundum atgervismanna
í blóðuga hildarleiki árum saman,
mönnum sem í raun réttri eiga
að vinna saman að framförum og
velgengni þjóða.nna? — Eða var
mannfólkið svo dautt úr ölluin
æðum eftir helmyrkur ófriðarins,
að það gat ekki fagnað slundinni?
Eða. þorði fólk ekki að trúa á
friðinn? — Eitt er víst. Allir sáu
að nú runnu mikilvæg tíinamót
yfir mannkynið — engin vissi hvað
sín beið; og því var of snemt að
fagna.
Margir spá um framtíðina.
Agalegasta vofan er uppreisnar-
andinn rússneski er sífelt nær við
lækari tökum á lýð landanna.
Fræðimaðurinn þýski Dr. Nicolai
er strauk úr ættlandi sinu í loft-
fari i sumar til Danmerkur óltast
að kenningar Lenins, hins núver-
andi stjórnarskörungs, muni innan
skamms ryðja sér til rúms í vel
flestum menningarlöndum heims-
ins.
Hann hafði megna ótrú á her-
valdi Þýskalands og lét þá skoðun
sína í Ijós áður en keisarinn og
herkóngar Miðvalda mistu tök á
stjórninni og varð því að fara
huldu höfði þar í landi en náði í
loftfar og komst í þvi til Hafnar.
Um ástandið i heiininum farast
honum orð á þessa leið:
Undanfarið hefir mjög verið
blandað saman valdi og rélti. Nú
er menn tala meira um frelsi og
jafnrélti fyrir alla, bólar á þeim
sama draug. Frelsið og jafnrétlið
er enn í byrjun og ókoinið. Og
helstu forvígismenn jafniéttisins
grípa enn til fyrri úrræða, berjast
með vopnum til valda.
Menn tala um að koma á alþjóða-
sambandi til þess, að koma. í veg
fvrir, að einstök þjóð rífi sig upp
til valda yfir öðrum, svo til ofbeldis
leiði. Jafnrélti einstaklinganna inn-
an þjóðfélagsins á að koma í veg
fyrir, að einstaklingar ryðji sér of
mikið til rúms. Til þess að koma
hinu nýjá réttarfari á, nýrri þjóð-
lélagsskipun, grípur verkalýður og
öreigalýður lundanna til vopna,
dreymir um, að þeir einir eigi að
ráða.
Nú er þjóðirnar hafa barist,
byrjar barátta á nýjan leik, bar-
áttan uni hve mikið einstaklingur-
inn má eiga. Nú á að berjast um
eignaréttinn. Best færi á því, ef
hægt væri að heyja þá baráltu
með orðum og sannfæringarkrafti
andans manna. En nú vill svo
til, að flest-allar þjóðir eru al-
vopnaðar, og er því hætla á, að
enn þá einu sinni verði barist meö
morðtólum.
Fyrrum smíðaði iýðurinn vopnin
og horgaði þau, en þjóðhöfðirigjar
notuðu þau eftir sínu höfði. Nú
heflr lýðurinn lært að nota þaö,
lært að sjá hve varnarlausir þeir
eru, stjórnendurnir fáu, vopnlausir
gegn vopnuðum lýðnum. Áður stóð
lýðurinn gegn valdhöfunum. Nú
hefir lýðurinn vopnin — og valdið.
— Og baráttan urn eignaréltinn
breiðist út uin löndin.
Það er algild regla í stjórnbylt-
ingum, segir Dr. Nicolai, að vald-
hafarnir eru of seinir á sér, þora
ekki eða vilja ekki skilja hið forn-
kveðna að wenginn má við margn-
um«, vona að alt lagist og óttast.